Nghệ thuật > Văn học

Văn học là thành tố quan trọng của văn hóa để phản ánh trung thực cuộc sống và Rabindranath Tagore được xem là “nhà nhân đạo chủ nghĩa vĩ đại” (1) của văn học Ấn Độ. Suốt cuộc đời, R.Tagore đã cất lên những bài đạo ca để tôn vinh, tỏ lòng sùng kính đối với con người, “phụng sự con người, con người của tổ quốc, con người của nhân loại” (2). Những sáng tác của ông luôn xuất phát từ lòng yêu thương con người. Mây và mặt trời là tập truyện ngắn thành công trên nhiều phương diện, đặc biệt, tác giả quan tâm đến số phận của người phụ nữ, ngợi ca vẻ đẹp của người phụ nữ Ấn Độ.

Một câu chuyện vừa giản dị, vừa lạ mắt về “thứ tình yêu bị xã hội chối bỏ” (Philip Herter) trong bối cảnh Việt Nam mới bước ra khỏi cơn khủng hoảng mang tên chiến tranh. Dù đã được viết cách đây 35 năm, ý nghĩa xã hội của Bố con là đàn bà vẫn còn mới ở hiện tại, khi việc nhìn nhận của xã hội về vấn đề đồng tính chưa hoàn toàn cởi mở. Lạ mắt bởi trước đó (thời điểm 1993), độc giả Việt Nam chưa từng chứng kiến thứ tình cảm nào như vậy trong văn chương nghệ thuật. Mô tả tình bạn, tình yêu đồng giới của hai người nữ bằng một giọng văn thản nhiên khách quan, có vẻ như Vũ Bão đang làm một công việc tất yếu và tối hậu của văn chương Việt sau đổi mới: phản ánh thứ hiện thực đang diễn tiến chứ không phải hiện thực trong mơ ước. Nhưng đọc hết thì lại thấy dường như sự tiên nghiệm về các mối quan hệ con người phức tạp, mập mờ mới chính là điều mà nhà văn muốn hướng tới.

Tác phẩm nghệ thuật bao gồm nhiều yếu tố, nhiều thành phần được kết cấu theo một hệ thống, trong đó, cốt truyện được quan niệm là một yếu tố thuộc nội dung tác phẩm. Cốt truyện là phương tiện bộc lộ tính cách, bộc lộ mối quan hệ giữa các nhân vật. Mặt khác, cốt truyện bao gồm những sự kiện và mỗi sự kiện là một cột mốc nhằm khái quát những xung đột của đời sống xã hội. Thông qua cốt truyện, tác giả khái quát hóa những xung đột xã hội và loại bỏ những yếu tố ngẫu nhiên; đồng thời thể hiện tâm hồn, tình cảm của mình. Bài viết tập trung phân tích vai trò của cốt truyện trong một số loại hình nghệ thuật như: truyện ngắn, tiểu thuyết, kịch, phim truyện điện ảnh…

Văn học thiếu nhi có ý nghĩa đặc biệt đối với đời sống văn hóa tinh thần của trẻ thơ. Tuy nhiên, có một nghịch lý là dường như xã hội càng hiện đại, giới sáng tác càng ít mặn mà với mảng văn học dành cho thiếu nhi. Đây vẫn là một mảnh đất hoang đầy tiềm năng cần khai phá. Tác giả Vũ Hùng với những tác phẩm văn học thiếu nhi nổi danh từ những năm 60 của TK XX đã, đang hấp dẫn được thế hệ trẻ thơ bằng những hình ảnh về thế giới thiên nhiên vừa kỳ ảo, vừa chân thực, một khoảng trời lung linh, rực rỡ sắc màu với cuộc sống sôi động, náo nhiệt của thiên nhiên, muôn thú. Trong bối cảnh văn học hiện nay, những trang văn của tác giả Vũ Hùng dành cho thiếu nhi thật đáng trân trọng. Nó được coi như những món quà diệu kỳ của cuộc sống.

Trong số các cây bút Nga TK XX, có lẽ Bunin và Nabokov là hai nhà văn để lại ấn tượng sâu sắc đối với bạn đọc bởi chính khí chất con người và văn chương của họ: Bunin hiền mà tinh tế nhạy cảm, Nabokov quái nhưng không kém phần sắc sảo, sâu xa. Những nhân vật để lại nhiều ấn tượng nhất với bạn đọc trong các sáng tác của Bunin và Nabokov chính là những nhân vật nữ. Bài viết đi vào tìm hiểu nhân vật tiểu nữ thần trong các sáng tác của Bunin trong sự so sánh với các tác phẩm của Nabokov.

Trước những biến động xã hội, đầu những năm 30 của TK XX đã bắt đầu xuất hiện, bừng tỉnh ý thức cá nhân. Từ đó, ý thức về sự hiện hữu, bản thể, sinh tồn cũng như sứ mạng, bổn phận làm người đã khẳng định vị thế mới của cái tôi cá nhân. Cùng với thơ mới, văn xuôi Tự lực văn đoàn, trong đó có Ngọc Giao, đều ít nhiều nói về vấn đề cốt lõi là con người cá nhân. Sự khẳng định ý thức cá nhân trong mối quan hệ với các xung đột, phong tục tập quán, đạo đức, sự lên tiếng đòi quyền sống, quyền hạnh phúc, tiếng nói của tình yêu, hạnh phúc lứa đôi là những nội dung được chú ý.

Từ xưa đến nay, người Nhật luôn lấy mỹ học làm kim chỉ nam và hướng đến cái đẹp là mục tiêu cao nhất của tác phẩm nghệ thuật. Việc định hướng thẩm mỹ trở thành nguyên tắc sáng tạo nhằm tạo nên phong cách nghệ thuật của nghệ sĩ. Cũng vì thế, mỹ cảm phát triển mạnh mẽ và có ảnh hưởng lớn đối với văn học như aware, wabisabi và yugen. Trong đó, aware là mỹ cảm hình thành từ rất sớm và có sự ảnh hưởng sâu rộng nhất.

R.Tagore (1861-1941) là nhà thơ vĩ đại của tâm hồn Ấn Độ. Ánh sáng huyền bí của tôn giáo, những suy tư triết học về con người nảy nở trên quê hương là dòng mạch chính chung đúc nên tư tưởng của R.Tagore. Bước vào thế giới nghệ thuật thơ R.Tagore, ta như được dẫn bước vào vườn ý niệm trong tâm người mà niềm yêu kính, ngưỡng vọng thiêng liêng hướng đến chúa, đồng nhất trong tình yêu vô lượng với con người và cuộc đời. Màu sắc tôn giáo ấy không chỉ được kiến tạo bằng những hình ảnh, giọng điệu sùng kính, cốt truyện đẫm màu tôn giáo mà gây ám ảnh bởi những dấu hiệu không gian gắn với những nghi thức hành lễ đặc biệt.

Lục bát là thể thơ có nguồn gốc từ ca dao, một thể loại của văn học dân gian. Thể thơ được bác học hóa từ TK XVI với thể nghiệm đầu tiên trong bài Nghĩ hộ tám giáp giải thưởng hát ả đào của Lê Đức Mao, hoàn thiện ở đỉnh cao với Truyện Kiều, của Nguyễn Du vào đầu TK XIX. Sau Nguyễn Du là những đóng góp của Tản Đà, Nguyễn Bính, Huy Cận, Tố Hữu, Bùi Giáng, Nguyễn Duy... Cuộc chạy tiếp sức dài hơi của bao thế hệ đã giúp lục bát có được một vẻ đẹp lấp lánh, đầy biến hóa. Tồn tại qua bấy nhiêu thời gian cùng những tác giả tiêu biểu, thể thơ này cũng đã chứng minh được khả năng thích ứng. Từ lục bát ca dao đến lục bác bác học, có thể nói lục bát là một cõi thơ, một thế giới thơ độc đáo. Ở đó, lục bát tình có thể được xem là phần tinh hoa, tinh túy, huyền diệu nhất.

Tô Hoài là một trong những nhà văn xuất sắc của nền văn học Việt Nam hiện đại. Một trong những thể loại ông sáng tác thành công hơn cả là thể loại hồi ký, tiêu biểu với hai tác phẩm: Cát bụi chân ai và Chiều chiều. Phong cách nghệ thuật Tô Hoài được thể hiện trên nhiều phương diện, tuy nhiên, nét đặc trưng góp phần làm nên phong cách của ông đó chính là ngôn ngữ trần thuật. Nghiên cứu khả năng sử dụng ngôn ngữ trong hai cuốn hồi ký Cát bụi chân ai và Chiều chiều, chúng tôi nhận thấy nhà văn đã vận dụng khéo léo lời ăn tiếng nói hàng ngày của quần chúng nhân dân lao động để đưa vào tác phẩm. Đó là thứ ngôn ngữ mang đậm màu sắc địa phương, tự nhiên, dung dị, đậm tính khẩu ngữ với những thành ngữ, quán ngữ gần gũi, quen thuộc của một vùng quê ngoại thành Hà Nội.

Thành thị trong văn xuôi Ngọc Giao chủ yếu là không gian xã hội của buổi đầu đô thị hóa, đầu TK XX ở thủ đô Hà Nội. Không gian ấy mang nét đặc trưng của Hà Nội đương thời, gắn liền với thế giới nhân vật, số phận, tính cách. Cạnh không gian Hà Nội, là một thoáng Sài Gòn với những vấn nạn mang tính thời sự. Những trang văn mở ra không gian nghệ thuật có bề dày lịch sử, chiều sâu văn hóa, thấm đượm tình yêu.