Văn hóa > Gia đình

Văn hóa gia đình và văn hóa gia đình Việt Nam là một vấn đề được nhiều học giả quan tâm nghiên cứu với nhiều góc độ tiếp cận khác nhau. Trong bối cảnh đất nước ta đang trong quá trình đổi mới, nhiều lĩnh vực trong xã hội đã phát triển nhanh và xa hơn trước. Diện mạo đời sống xã hội đã có nhiều sự đổi thay. Và gia đình cũng không nằm ngoài quy luật đó. Các giá trị văn hóa trong gia đình người Việt đang biến đổi theo hướng hiện đại cùng với xu thế phát triển của kinh tế - văn hóa - xã hội ngày nay. Bài viết đề cập đến văn hóa gia đình Việt Nam truyền thống và những biến đổi của gia đình Việt Nam thời hiện đại.

Gia đình là tế bào của xã hội. Mỗi gia đình có ấm no, hạnh phúc, mới thực sự trở thành gốc rễ tạo nên một xã hội văn minh, phồn thịnh và phát triển. Nhận thức rõ vấn đề đó, trong năm 2023, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” của thành phố Hải Phòng tiếp tục được các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương quan tâm chỉ đạo, tổ chức thực hiện và nhận được sự hưởng ứng tích cực của các tầng lớp Nhân dân, phong trào đã đạt được những kết quả khả quan, đóng góp quan trọng vào sự phát triển chung của thành phố trong năm 2024. Trong đó, các nhiệm vụ công tác gia đình và phong trào xây dựng Gia đình văn hóa trên địa bàn thành phố đạt được những thành tựu đáng khích lệ.

Hiện nay, quá trình đô thị hóa diễn ra song song với quá trình công nghiệp hóa đã hình thành rất nhiều các khu đô thị (KĐT) hiện đại, tiện nghi đáp ứng nhu cầu thiết yếu của con người. Đô thị phát triển cũng là nơi thu hút nhiều thành phần cư dân khác nhau, dẫn tới sự đa dạng, phức tạp trong mối quan hệ giữa các cá nhân với môi trường sống, giữa từng hộ gia đình với cộng đồng cư dân, giữa các thành viên trong từng hộ gia đình. Nghiên cứu về văn hóa ứng xử của cư dân hiện nay có ý nghĩa quan trọng đối với công tác xây dựng môi trường văn hóa đô thị.

Gia đình đóng vai trò rất quan trọng trong việc giáo dục con người. Mỗi con người phát triển toàn diện cả về thể chất và tinh thần hay không phụ thuộc rất nhiều vào việc giáo dục trong gia đình. Trong các lứa tuổi, vị thành niên là giai đoạn đặc biệt trong quá trình phát triển của con người, có sự thay đổi mạnh mẽ cả về thể chất, tinh thần, tư duy, tình cảm, hành vi ứng xử...; là giai đoạn chuyển tiếp giữa tuổi thiếu nhi và tuổi trưởng thành. Giáo dục, chăm sóc sức khỏe vị thành niên luôn là vấn đề cần được các bậc cha mẹ quan tâm và dành nhiều thời gian cho việc này, bởi lẽ có khỏe về thể chất, con người mới vững về tinh thần, tạo niềm cảm hứng học tập, làm việc, lao động, hướng đến xây dựng một đời sống văn hóa lành mạnh.

Tại Hội nghị cán bộ thảo luận Dự thảo Luật Hôn nhân và gia đình tháng 10-1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Rất quan tâm đến gia đình là đúng và nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, xã hội tốt thì gia đình càng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình. Chính vì muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội mà phải chú ý hạt nhân cho tốt” (1). Tuy nhiên, một trong những vấn đề mà không ít gia đình Việt Nam đã và đang phải đối mặt chính là vấn nạn bạo lực gia đình (BLGĐ). Bài viết nêu lên những thực trạng về nạn BLGĐ tại Việt Nam, những bất cập của Luật Phòng, chống BLGĐ hiện hành; mục tiêu và những điểm mới trong dự thảo Luật Phòng chống BLGĐ sửa đổi…

Văn hóa gia đình Phật tử (GĐPT) có nhiều ảnh hưởng to lớn đến sự phát triển của Phật giáo ở Việt Nam. Trong tâm thức người Việt, Phật giáo đóng vai trò quan trọng, giúp con người sống hướng thiện, hài hòa với môi trường xung quanh. GĐPT là một tổ chức ra đời từ những năm 1940, có đóng góp lớn cho sự phát triển của Phật giáo nhập thế. Tại thành phố Đà Nẵng, GĐPT có những đặc điểm riêng so với nhiều tỉnh thành khác ở Việt Nam. Có nhiều công trình đã nghiên cứu ở góc độ tôn giáo, tâm lý học, sức khỏe tinh thần… về GĐPT được thực hiện trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, cách tiếp cận từ lý thuyết mạng lưới xã hội sẽ giúp làm rõ mối quan hệ giữa các cá nhân trong bối cảnh một “gia đình” rất đặc thù tại khu vực duyên hải Nam Trung Bộ. Bài viết cung cấp cơ sở khoa học cho việc làm rõ một lý thuyết mới trong nghiên cứu văn hóa GĐPT ở Việt Nam.

Dưới tác động của nền kinh tế thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế, hôn nhân của người Dao Đỏ chịu ảnh hưởng của quá trình giao lưu văn hóa giữa các tộc người họ, đã tiếp thu có chọn lọc những yếu tố văn hóa mới. Nghi lễ cưới xin của người Dao Đỏ ở Cao Bằng nói riêng và ở Việt Nam nói chung là một trong những nét văn hóa đặc trưng có ảnh hưởng rất lớn đến việc duy trì nòi giống, cố kết cộng đồng, dòng họ. Vì vậy, hôn nhân luôn luôn biến đổi theo thời gian và thích nghi với điều kiện mới, hôn nhân của người Dao Đỏ cũng không nằm ngoài xu hướng đó.

Trong quá trình giao lưu, hội nhập hiện nay, văn hóa truyền thống của người Bru-Vân Kiều có những biến đổi trên nhiều bình diện, cả văn hóa vật chất và tinh thần. Bài viết tập trung nghiên cứu về sự biến đổi của lễ cưới truyền thống trong những năm gần đây. Do kinh tế thị trường ngày càng bùng nổ cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, truyền thông, quá trình giao lưu tôn giáo và tộc người diễn ra sâu rộng nên lễ cưới truyền thống của người Bru-Vân Kiều có nhiều thay đổi về hôn nhân và lễ thức. Tìm hiểu biến đổi trong lễ cưới của người Bru-Vân Kiều giúp chúng ta hiểu thêm những nét văn hóa truyền thống độc đáo cũng như những mặt trái của quá trình biến đổi hiện nay.

Kéo vợ (tiếng Mông là Chang pò nỉa) là tập tục tồn tại từ lâu đời, phổ biến trong hôn nhân của tộc người Mông. Đó là hoạt động của một nhóm người nam thanh niên dùng sức khỏe để bắt một cô gái với mục đích về làm vợ cho một người trong nhóm đó.

Vị thành niên là lứa tuổi rất đặc biệt với những thay đổi cả về thể chất và tâm sinh lý, rất cần sự quan tâm của gia đình nói riêng và cả xã hội nói chung. Ở lứa tuổi này, các e rất cần sự quan tâm, định hướng, giáo dục của các thành viên trong gia đình, đặc biệt là cha mẹ. Bên cạnh việc giáo dục đạo đức, ứng xử, nâng cao các kỹ năng sống, chăm sóc sức khỏe, việc giáo dục hướng nghiệp cho vị thành niên cũng rất cần được các bậc cha mẹ quan tâm. Bởi lẽ, nếu định hướng tốt, các em sẽ phát huy được năng lực và thỏa mãn sở thích của bản thân, tìm được nghề nghiệp phù hợp.

Hôn nhân là cơ sở tạo lập gia đình và hình thành nên các tế bào xã hội. Gia đình tiến bộ, hạnh phúc tạo nên tính bền vững, ổn định của xã hội. Với đại đa số người Việt Nam, hôn nhân và gia đình là giá trị quan trọng, luôn cần được bảo vệ, dung dưỡng. Vậy chất lượng hôn nhân và gia đình hiện nay ra sao? bị tác động/ ảnh hưởng bởi những yếu tố gì? giải pháp nào để nâng cao chất lượng, tạo chất kết dính bền vững cho hôn nhân, giúp tăng sức đề kháng, đứng vững trước những tác động xấu trong bối cảnh hiện nay là một vấn đề cần được quan tâm, nghiên cứu.