Văn hóa > Gia đình

Gia đình là tế bào của xã hội, một nhóm xã hội đặc thù có vai trò cơ sở kiến tạo nên toàn bộ xã hội rộng lớn của cả một cộng đồng người. Quá trình phát triển của quốc gia, dân tộc phụ thuộc rất nhiều vào sự tồn tại và phát triển của hàng triệu gia đình trong cả nước. Thông thường, ở nhiều quốc gia có tốc độ tăng trưởng cao, gia đình là điểm xuất phát và trở về của các chính sách xã hội. Gia đình là môi trường quen thuộc với hầu hết mọi thành viên xã hội. Đó là lĩnh vực mà ai cũng có thể tham gia với tư cách là người trong cuộc. Đó cũng là lĩnh vực tinh tế, phong phú, phức tạp, đầy mâu thuẫn và biến động.

Trước năm 1945, Thoát Lãng là châu miền núi, có địa hình phức tạp của tỉnh Lạng Sơn, có nhiều tộc người sinh sống như Nùng, Tày, Kinh, Hoa… Các dân tộc thiểu số ở nơi đây đã sáng tạo nên những giá trị văn hóa tốt đẹp, trong đó có những quy ước liên quan đến cưới hỏi được phản ánh trong hương ước châu Thoát Lãng năm 1942. Hương ước gồm 16 trang, được ghi chép thành 7 mục lớn: tục cheo cưới, tục ở rể, ma chay, các ngày Tết, tế tự, tôn giáo, lệ thưởng - phạt. Theo nội dung ghi ở trang đầu, hương ước tổng Hữu Thu được lập nên để thực hiện “lệnh sức số 558 ngày 6-8-1942 của quan cai trị bản hạt”. Hương ước viết tay và có chữ ký, con dấu của Chánh tổng Hữu Thu. Trong bài viết, chúng tôi sử dụng nguyên văn các thuật ngữ và tên gọi tục lệ theo tư liệu hương ước.

Trong hầu hết các gia đình người Việt hiện nay, đều tồn tại ba đến bốn thế hệ sống qua các thời kỳ lịch sử khác nhau, tạo nên những khác biệt về lối sống. Tại các vùng ven đô, nơi văn hóa đô thị chưa lấn át, văn hóa truyền thống vẫn còn chi phối, sự khác biệt lối sống giữa các thế hệ diễn ra với tính chất, mức độ đậm nhạt khác nhau so với các gia đình đô thị và gia đình nông thôn. Trên thực tế, gia tăng sự khác biệt lối sống giữa các thế hệ trong bối cảnh đô thị hóa, hiện đại hóa hiện nay là xu hướng cần được lưu tâm.

   ​​​​​​​Sau nhiều năm đổi mới, Việt Nam đang đẩy nhanh nhịp độ tăng trưởng kinh tế, ổn định chính trị xã hội, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Trong xu thế phát triển đó, con người được khẳng định vừa là động lực, vừa là mục tiêu của sự phát triển. Trong bối cảnh đó, vai trò của gia đình với việc giáo dục nhân cách con người, đảm bảo sự phát triển toàn diện của trẻ em là một vấn đề hết sức quan trọng và cần thiết, nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi đạo đức xã hội và đạo đức cá nhân đang có những biểu hiện sa sút nghiêm trọng, thì vai trò của gia đình, giáo dục trong gia đình đối với việc hình thành và nuôi dưỡng tâm hồn, nhân cách cũng như bảo vệ trẻ em trước những nguy cơ bị xâm hại trở nên quan trọng hơn lúc nào hết.

     ​​​​​​​Phường Xuân La thuộc quận Tây Hồ, Hà Nội. Trước năm 1945, kinh tế tiểu nông và chế độ xã hội phong kiến - thực dân là cơ sở của văn hóa truyền thống nơi đây. Khi đó, thiếu thốn về vật chất, nghèo nàn về tinh thần. Vai trò của dòng họ lúc bấy giờ còn chưa được coi trọng, khả năng gắn kết các thành viên trong dòng họ không cao. Sau 1954, cuộc sống người dân có nhiều cải thiện. Từ sau năm 1986, đặc biệt là từ năm 2000 đến nay, Xuân La có nhiều thay đổi, cư dân nơi đây ngày càng đông đúc. Bên cạnh số đông là người định cư nhiều đời còn có một bộ phận mới được chuyển đến.

Gia đình có vai trò quan trọng trong việc giáo dục đạo đức trẻ em, đặc biệt là trẻ tuổi vị thành niên. Để trẻ trở thành những công dân tốt, sống có ích cho gia đình và đất nước, điều đầu tiên là do giáo dục gia đình. Phụ huynh cần nhận thức rõ vai trò, trách nhiệm của gia đình đối với việc giáo dục đạo đức cho trẻ, để quan tâm, quản lý, kiểm soát con em chặt chẽ và kịp thời điều chỉnh, ngăn chặn khi trẻ bị lôi cuốn vào các tệ nạn xã hội. Đây là quá trình lâu dài và khó khăn, đòi hỏi gia đình phải phát huy các sức mạnh vốn có của mình, vừa đòi hỏi các thành viên trong gia đình phải góp công sức, vừa là những tấm gương sáng để trẻ noi theo.

Tà Xùa là xã vùng cao thuộc huyện Bắc Yên, Sơn La, có diện tích tự nhiênlà 4.138,61 ha, với 501 hộ, 3.049 nhân khẩu, thành phần chủ yếu là dân tộc Mông chiếm 99,57% còn lại là dân tộc Kinh chiếm 0,43%. Người Mông ở Tà Xùa bao gồm các nhóm địa phương Mông Đen, Mông Trắng và Mông Hoa, trong đó nhóm Mông Đen với các dòng họ Mùa, Lù, Phàng, Giàng... chiếm 48,4%,cư trú tập trung tại 4 bản Tà Xùa A, Tà Xùa C, Mống Vàng và Chung Trinh. Do tập quán sống khép kín, kinh tế vẫn mang nặng tính tự cấp tự túc, ít giao lưu, trao đổi với các tộc người khác, nên người Mông nơi đây vẫn còn gìn giữ được nhiều nét văn hóa truyền thống phong phú và đặc sắc, trong đó có phong tục hôn nhân. Dựa trên tư liệu điền dã, bài viết trình bày các khía cạnh liên quan đến hôn nhân của nhóm Mông Đen, từ đó cho thấy sự khác biệt trong phong tục với các nhóm Mông khác ở huyện Bắc Yên.

Xây dựng gia đình văn hóa (GĐVH) là một chủ trương lớn của Đảng, lần đầu tiên được đưa ra trong Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII. Tại Nghị quyết này, vấn đề xây dựng GĐVH đã được đề cập một cách cấp thiết: “Giữ gìn và phát huy những đạo lý tốt đẹp của gia đình Việt Nam. Nêu cao vai trò gương mẫu của các bậc cha mẹ. Coi trọng xây dựng GĐVH. Xây dựng mối quan hệ khăng khít giữa gia đình, nhà trường và xã hội”.

Ngày nay, sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong việc chăm sóc, dạy dỗ con cái càng được quan tâm dưới nhiều góc độ khác nhau. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc duy trì mối quan hệ tốt đẹp này sẽ giúp trẻ có một môi trường thuận lợi để phát triển, từ đó, nâng cao thành tích học tập, rèn luyện. Để làm được điều đó, giáo viên và phụ huynh học sinh cần tin tưởng lẫn nhau, tạo cơ hội để trao đổi những nguyên tắc và mục tiêu chung trong giáo dục con cái.