Hôn nhân của người Mạ ở Lâm Đồng

Trong 3 dân tộc thiểu số (DTTS) bản địa, có nguồn gốc lâu đời ở Lâm Đồng, có lẽ phong tục, tập quán, văn hóa… của người Mạ tiến bộ nhất, đặc biệt, nghi thức cưới, đời sống hôn nhân gia đình của người Mạ rất độc đáo, “tiệm cận” người Kinh…

Người Mạ có nhiều quan niệm tiến bộ trong hôn nhân - Ảnh: Internet

Văn hóa Mạ

Theo một con số thống kê, hiện nay tộc người Mạ ở Lâm Đồng có 40.000 nhân khẩu, chiếm tỷ lệ khoảng 3% dân số toàn tỉnh, là dân tộc thiểu số (DTTS) có dân số đứng thứ 2 sau người Kơ Ho (152.098 nhân khẩu). Người Mạ sống tập trung ở các huyện phía Nam của tỉnh Lâm Đồng: Bảo Lộc, Bảo Lâm, Đạ Tẻh, Đạ Huoai, Cát Tiên và rải rác ở một số địa phương khác.

Điểm đặc biệt, có lẽ là yếu tố cơ bản làm cho đời sống, nếp sinh hoạt, phong tục, tập quán, văn hóa của người Mạ khá gần với người Kinh đó là người Mạ theo chế độ phụ hệ (khác với người Kơ Ho và người Churu theo chế độ mẫu hệ). Toàn bộ quyền hành trong gia đình do người đàn ông định đoạt, theo đó, vai trò người đàn ông trong gia đình người Mạ được tôn trọng nhất. Đàn ông Mạ biểu thị cho niềm tin cậy, sức mạnh và ý chí của tộc người này. Song, vai trò của người phụ nữ trong gia đình người Mạ cũng được tôn trọng và được đối xử bình đẳng, bình quyền.

Theo nhiều nghiên cứu, qua quá trình sinh tồn và phát triển, dẫu chịu tác động bởi sự “chung đụng” của các nền văn hóa thì nét văn hóa riêng của từng tộc người trên vùng đất cao nguyên này vẫn được gìn giữ, đặc biệt, văn hóa Mạ đến nay còn được bảo lưu khá nguyên vẹn.

Theo ông K’Wi (dân tộc Mạ) - nguyên Phó Bí thư Huyện ủy Bảo Lâm - Lâm Đồng), hiện nay trong vùng dân tộc Mạ ở Lâm Đồng nói chung, ở huyện Bảo Lâm nói riêng, còn lưu giữ nhiều lễ hội văn hóa đặc sắc. Người Mạ có nghề dệt thổ cẩm được lưu truyền từ đời này qua đời khác; nhiều lễ hội dân gian gắn với nông nghiệp và vòng đời được tổ chức hằng năm như: Nhô Rơhe (Lễ mừng lúa mới); Nhô năng brê (Lễ xem rừng xem đất), Nhô tăm snơm (Lễ xin thần linh giúp cho hạt lúa lên đều, trổ nhiều bông); Nhô rơmul (Lễ xin tuốt lúa); Nhô nđan măt kòn (Lễ đặt tên cho đứa trẻ mới sinh).v.v… Người Mạ còn lưu giữ vốn di sản văn hóa khá phong phú; đó là văn hoá cồng chiêng, văn hoá đàn đá B’Đạ; chuyện cổ tích, sử thi Mạ, dân vũ, dân ca (yal yau): K’Dùng-K’Làng; Sềm N’Drao …

Ông K’Wi cho biết thêm, hiện trong vùng đồng bào DTTS ở huyện Bảo Lâm (địa phương có người Mạ sống đông nhất), có tới 14 đội cồng chiêng tại các xã, thị trấn với 218 bộ chiêng các loại và 25 nghệ nhân truyền dạy cồng chiêng, chỉnh chiêng được UBND tỉnh Lâm Đồng công nhận. Đặc biệt, đoàn nghệ nhân người Mạ xã Lộc Bắc (huyện Bảo Lâm) đã ra tận Hà Nội biểu diễn - thời điểm UNESCO ghi danh Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên là “Kiệt tác di sản truyền khẩu và phi vật thể của nhân loại” ngày 15/11/2005. Bên cạnh đó, đội cồng chiêng xã Lộc Tân (huyện Bảo Lâm) cũng hoạt động khá chuyên nghiệp, được mời lưu diễn, biểu diễn tại nhiều nơi trong nước đã được UBND tỉnh Lâm Đồng và Bộ VHTTDL tặng nhiều Bằng khen, Kỷ niệm chương...

Lễ chạm trán cho cô dâu, chú rể

Nét độc đáo trong hôn nhân của người Mạ

Nói đến sự tiến bộ, hay lạc hậu của một bộ phận dân cư, tộc người, ngoài căn cứ vào lối sống, nếp sống, tập quán... thì hệ thống các lễ hội, các nghi thức biểu thị rõ nét nhất. Trong đó, nghi thức cưới thể hiện rất rõ sự tiến bộ về nhận thức, nếp sống của tộc người Mạ ở Lâm Đồng.

Như đã nói trên, sự giao lưu, tiếp xúc thường xuyên với người Kinh và việc duy trì chế độ “phụ quyền” đã tác động lớn đến hôn nhân của người Mạ. Dù vai trò của người đàn ông được khẳng định nhưng trong quá trình sinh sống, những việc gì hệ trọng đều có sự bàn bạc với các thành viên trong gia đình trước khi người đàn ông quyết định. Con cái người Mạ khi đủ tuổi lập gia đình, tự do tìm hiểu và yêu đương (như người Kinh). Khi hai trẻ có tình cảm với nhau, người con trai về thưa với cha mẹ và nhờ người mai mối, tiến hành hôn nhân. Đám cưới và các nghi thức cưới hỏi của người Mạ ít rườm rà, tốn kém hơn các DTTS khác, nhất là tục thách cưới gần như đã xóa bỏ.

Đám cưới của người Mạ diễn ra nhanh và tổ chức tại nhà gái, thường vào cuối năm, thời điểm thu hoạch xong mùa màng, rảnh rỗi. Ngày cưới, cô dâu (ban), chú rể (klai) mặc bộ trang phục truyền thống mới nhất với nhiều hoa văn rất đẹp, đặc trưng văn hóa Mạ đeo các đồ trang sức như chiếc vòng đeo tay bằng kim loại và ở cổ là những chuỗi cườm ngũ sắc…

Nghi thức đầu tiên là lễ cúng Yàng (Trời) xin cho đôi trai gái thành vợ, thành chồng. Lễ vật là một chóe rượu cần, một con gà luộc và những chiếc bánh được làm bằng bột nếp. Thịt gà được giã nhỏ gói vào lá chuối, đĩa tiết gà, cơm nếp (xôi), hoặc những chiếc bánh được làm bằng bột nếp (tượng trưng sự gắn bó giữa cô dâu và chú rể). Đây là lễ thức rất quan trọng, ngoài sự có mặt đông đủ mọi người họ hàng thân thiết của hai gia đình, phải có sự hiện diện của chủ làng (Già làng) làm chứng.

Điều thú vị và được xem là quan trọng nhất trong lễ cưới của người Mạ là nghi thức “chạm trán” của cô dâu, chú rể. Đôi trai gái đứng trước bàn thờ tổ tiên, người chủ hôn bôi máu con vật hiến tế lên trán cô dâu và trán chú rể để cầu mong sự may mắn cho đôi vợ chồng mới. Sau đó, cô dâu, chú rể quỳ gối, đối mặt nhau để chủ hôn trùm lên đầu hai người một tấm thổ cẩm mới dệt. Đôi vợ chồng trẻ trong tấm đắp phải chạm trán với nhau lần lượt 7 cái. Quan niệm của người Mạ, đây là thể hiện sự “tâm đầu ý hợp” của đôi vợ chồng trẻ - nghi thức thiêng liêng, như lời thề thủy chung của đôi trai gái sẽ sống với nhau trọn đời trước sự chứng kiến của thần linh, dòng họ và dân làng...

Sau nghi lễ chính, họ hàng, người thân, bạn bè của hai gia đình, của cô dâu, chú rể tặng quà cho đôi trẻ và chung vui với rượu cần, thịt trâu, thịt lợn nướng, các món ăn đặc trưng của người Mạ và nhảy múa, ca hát mừng cho đôi trẻ nên duyên.

Đức chung thủy trong đời sống hôn nhân của người Mạ được xem là quan trọng và danh giá nhất. Bởi vậy, việc bỏ nhau, ly hôn, nhất là ngoại tình đối với người Mạ bị coi là việc xấu, sự xúc phạm lớn nhất. Hiện nay, vẫn tồn tại việc phạt “tội” ngoại tình trong hôn nhân người Mạ như: Đền trâu, bò, chum, chóe... cho làng, cho người bị “phản bội”.

Tuy vậy, chuyện ly hôn do những nguyên nhân khác nhau vẫn diễn ra trong đời sống hôn nhân của người Mạ (dù hiếm). Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, hôn nhân và đời sống chồng vợ của người Mạ khiến chúng ta cũng cần suy ngẫm.