Xuân về, non sông và lòng người khắp nơi trên đất nước Việt Nam đang rộn rã vào xuân. Nơi rừng núi phía Tây huyện Bố Trạch, đồng bào Ma Coong cũng đang nô nức vui mùa xuân mới, mùa trăng mới. Giống như muôn triệu người dân đất Việt, đồng bào Ma Coong làm lễ đón Tết Nguyên đán nhưng cái Tết thực sự về với đồng bào nơi đây là vào dịp Rằm tháng giêng - thời điểm diễn ra lễ hội Đập trống. Đây chính là sự kiện quan trọng nhất trong đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc Ma Coong.

Người Ma Coong thuộc nhóm Bru-Vân Kiều, sử dụng ngôn ngữ Môn - Khơ me, cư trú chủ yếu ở phía Tây huyện Bố Trạch trên dải Trường Sơn hùng vĩ, giáp với nước bạn Lào anh em dọc theo biên giới. Trong đời sống sinh hoạt của mình, đồng bào còn bảo vệ được những giá trị văn hóa bản địa bản địa đặc sắc, điều này được thể hiện đậm nét trong Lễ hội Đập trống được tổ chức vào đêm trăng sáng nhất của tháng Giêng hằng năm (đêm 16 tháng Giêng).

Lễ hội Đập trống ra đời gắn liền với sự tích về tài năng và sức mạnh của một người phụ nữ tên gọi là Mnăng. Theo lời kể của ông Đinh Xon - Chủ đất hiện nay của người Ma Coong, từ thời xa xưa, khi con người mới sinh sống trên vùng đất này luôn luôn phải đối mặt với bao nguy hiểm rình rập từ sức mạnh của thiên nhiên và thú dữ, sức vóc của con người trở nên bé nhỏ trước bao mối đe dọa làm cho cuộc sống trở nên vô cùng khó khăn. Để bảo vệ cuộc sống con người, bà Mnăng - vốn ở bên Lào về đây - đã đứng ra tập trung mọi người lại đốt lửa và đập vào vật cứng tạo nên những âm thanh lớn nhằm xua đuổi thú dữ, giữ gìn thành quả lao động sản xuất, cầu mong các thế lực thần linh phù hộ bà con có được cuộc sống no ấm hơn. Sau đó, thấy cuộc sống bình yên và ngày càng no ấm nên đồng bào Ma Coong đã tổ chức thành lễ hội truyền thống của dân tộc mình vào đêm trăng sáng nhất của rằm tháng giêng hàng năm với ý nghĩa của một lễ hội cầu mùa, cầu bình yên ấm no hạnh phúc.

Ngày nay, khi tham gia lễ hội đập trống, chúng ta thấy người đứng chủ lễ là đàn ông - người chủ vùng đất Ma Coong nhưng lại ăn vận trang phục của phụ nữ. Đó cũng chính là sự tôn trọng các giá trị nguyên bản trong cách tổ chức lễ hội của người Ma Coong xưa, lúc người chủ lễ là phụ nữ. Trang phục của người chủ lễ gồm khăn đội đầu, áo và váy. Các loại trang phục này thường mô phỏng theo trang phục của người Lào, được truyền từ đời chủ đất này sang đời chủ đất khác và chỉ được sử dụng trong lễ hội Đập trống. Khi trang phục bị hỏng, cần thay đổi thì người chủ đất phải làm lễ báo cáo với tổ tiên người Ma Coong và xin phép thay trang phục mới nhưng kiểu dáng vẫn như cũ. Nét đặc biệt trong trang phục làm lễ của chủ đất thể hiện rõ nhất ở chiếc áo. Với đặc trưng là y phục của người phụ nữ nên chiếc áo được may rất khéo, ôm gọn vào thân người và ngắn ngang cạp váy. Trên thân áo được trang trí các họa tiết hoa văn cùng các vật trang sức, trong đó chủ yếu là đính các đồng bạc trắng.

Những lễ vật dâng lên các thế lực thần linh mà người Ma Coong gọi là “Giàng” mang theo ước vọng của đồng bào gửi tới thần linh. Những đồ lễ này là những sản vật hay những bộ phận mang tính “cái” để sinh sôi, nảy nở, phát triển với mong ước cây cối ngày càng xanh tươi, cá tôm đầy suối, gia súc đầy đàn. Thời khắc tiến hành lễ, bên cạnh chủ lễ còn có các phù lễ. Những người có vinh dự giữ vai trò phù lễ đều là phụ nữ, con cháu của dòng dõi bà Mnăng (chủ đất trước đây) và các cô gái xinh đẹp của núi rừng Ma Coong. Khi người chủ đất đọc bài cúng bằng tiếng Ma Coong để cúng Giàng, báo cáo tình hình đời sống năm qua và cầu mong Giàng phù hộ cho mưa thuận, gió hòa, cuộc sống no đủ, mời Giàng về hưởng các lễ vật linh thiêng được đồng bào thành tâm dâng lên thì các phù lễ được sắp xếp ngồi ở cuối chiếc rạp bày những lễ vật cúng.

Sau khi hoàn tất phần nghi lễ cúng vào khoảng nửa đêm là đến phần hội. Dưới ánh trăng huyền hoặc của rằm tháng giêng, trong cái không khí lành lạnh của tiết trời những ngày đầu xuân nhưng lòng người lại rộn vang, ấm áp lạ thường khi được tham gia vào cuộc đập trống hân hoan được chờ đợi suốt cả một năm trời. Người có vinh dự đánh tiếng trống khai hội được chính những người phụ nữ làm phù lễ - con cháu của bà Mnăng. Tiếng trống rộn vang, dặt dìu theo điệu nhạc nhẹ nhàng, bay bổng giữa núi rừng, hòa vào lòng người đắm say theo hội. Mà nào đã hết, tiếng trống mang theo cả sự nhẹ nhàng, ý tứ, nồng hậu, đắm say của chính những người đánh trống. Khác với tiếng cồng, tiếng chiêng với âm vang lớn, có sự dứt khoát trong động tác của đồng bào Tây Nguyên được bàn tay rắn chắc của những người đàn ông tạo ra thì tiếng trống của người Ma Coong lại ngân vang dìu dặt. Đặc biệt, người đập trống còn kết hợp cả những động tác múa chân rất độc đáo và mềm mại, tương ứng với từng nhịp trống được phát ra. Để đợi đến lượt mình được đập trống, tất cả bà con cùng múa các điệu múa Ma Coong truyền thống, thể hiện ước nguyện được Giàng phù hộ cho được một năm mới mùa mang tươi tốt no đủ hơn. Đáng chú ý là người múa phải khéo léo điều khiển đôi bàn tay của mình chụm lại, đồng thời hướng của các ngón tay vòng xuống như hình dáng của nhánh lúa trĩu hạt, các động tác này kết hợp với những bước chân uyển chuyển quyện vào tiếng trống nhưng phải đưa hướng di chuyển của đôi chân từ ngoài vào trong với ước mong lúa sẽ trĩu bông, cá tôm về đầy sông suối. Cứ như thế, tiếng trống và điệu múa tạo nên sức hút đặc biệt khiến mọi người có mặt tại lễ hội xích lại gần nhau, cùng nhau hòa chung vào tiếng trống và điệu múa dập dìu của đồng bào Ma Coong cho đến khi trống vỡ.

Thời điểm trống vỡ, những âm hưởng rộn ràng của tiếng trống mùa lễ rội như rạo rực hơn trong con tim của người Ma Coong. Bởi theo tục lệ của đồng bào, thời điểm trống vỡ cũng là lúc mà mọi niêm giới, quy tắc được xóa nhòa, cảm xúc được thăng hoa. Đến lúc này, các đôi trai gái Ma Coong đưa nhau tìm về với núi rừng, khe suối của bản làng yêu thương để tự tình. Theo quan niệm của người Ma Coong, đó là điều tốt, là tín hiệu của sự sinh sôi, nảy nở, của cuộc sống no đủ, ấm áp hơn. Và khi trời bắt đầu tảng sáng, mọi người chia tay nhau, chia tay mùa lễ hội trọn vẹn để hẹn đến mùa lễ hội năm sau lại gặp nhau trong tiếng trống dập dìu.

Ngày nay, cứ mỗi độ tháng Giêng về, núi rừng Ma Coong không chỉ là điểm hẹn riêng của người bản xứ mà còn là điểm hẹn của đồng bào các dân tộc anh em. Chúng ta tham gia lễ hội Đập trống để được sống trong không khí lễ hội vẹn nguyên nhất, để được hòa nhịp cùng đất trời và lòng người trong tiếng trống rạo rực của mùa lễ hội.

LÊ HỮU LỢI

Nguồn: Tạp chí VHNT số 489, tháng 2-2022