Nét đặc sắc trong đám cưới của trai gái dân tộc Dao Lô Gang

Hợp Tiến là xã vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số của huyện Đồng Hỷ, nằm tận cùng phía Đông - Nam tỉnh Thái Nguyên, giáp địa phận huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. Đây là nơi quần tụ của 10 dân tộc anh em, trong đó dân tộc Dao Lô Gang chiếm trên 80% dân số của xã. Điều đặc biệt là đám cưới của người Dao Lô Gang ở đây vẫn giữ được nét đặc sắc truyền thông.

Cô dâu dân tộc Dao Lô Gang ở xã Hợp Tiến

Người Dao Lô Gang ở xã Hợp Tiến, huyện Đồng Hỷ hiện vẫn tổ chức đám cưới theo nghi lễ truyền thống. Được dự một đám cưới của người Dao Lô Gang nơi đây, chúng tôi thực sự ấn tượng với những nghi lễ độc đáo, mang đậm bản sắc dân tộc…

Đám cưới của chú rể Triệu Sinh Sơn, xóm Mỏ Sắt và cô dâu Phạm Mai Phương, xóm Cao Phong, dân tộc Dao Lô Gang của xã Hợp Tiến, huyện Đồng Hỷ được tổ chức theo truyền thống của dân tộc như nhiều đám cưới của bạn bè cùng trang lứa ở xã Hợp Tiến.

Sáng sớm ngày cưới, ở nhà gái, chúng tôi được hòa mình vào không khí tất bật, chuẩn bị đồ đạc đưa cô dâu về nhà chồng. Ngoài những đồ đạc giống như các cô dâu của các dân tộc khác, cô dâu Dao Lô Gang còn được chuẩn bị 2 bộ trang phục để thay đổi trong quãng đường đến nhà chú rể. Đó là 1 bộ trang phục mặc lúc khởi hành và 1 bộ đồ để thay đổi lúc đến gần cổng nhà trai. Trang phục của cô dâu được chuẩn bị cẩn thận gồm khăn che mặt thêu cầu kì bằng chỉ màu sặc sỡ. Áo dài được thêu trang trí từ cổ áo xuống tới gấu áo, phía sau lưng và cổ tay, kèm thêm khăn thêu hoa làm thắt lưng. Mũ đội đầu gồm 7 chiếc khăn vuông kèm theo chiếc khăn thêu nhiều họa tiết. Ngoài ra, cô dâu còn đeo vòng cổ, vòng tay cùng nhiều đồ trang sức bằng bạc trên áo. Bà Triệu Thị Hoa - bà ngoại của cô dâu - chia sẻ: Tôi thấy cháu gái mình mặc đồ của dân tộc rất đẹp. Mình là người Dao, phải vận động con cháu làm đám cưới theo phong tục của dân tộc mình mới được tổ tiên chấp thuận và phù hộ cho hạnh phúc, may mắn.

Khoảng 6 giờ sáng, công việc chuẩn bị đã xong, cô dâu Phạm Thị Phương rạng rỡ trong bộ đồ tươi tắn, nổi bật giữa đám đông đang chuẩn bị khởi hành đưa cô về nhà chồng. Đám cưới truyền thống của đồng bào Dao ở đây có nhiều nét độc đáo. Ngày cưới, có sự tham gia của 2 người dẫn đường nhà trai, đoàn đưa dâu chỉ gồm toàn người nhà gái, tự đưa cô dâu sang nhà trai. Đây là tục lệ lâu đời của người Dao nơi đây. Thầy cúng chuẩn bị các nghi lễ trước bàn thờ gia tiên của gia đình chú rể, chuẩn bị đón cô dâu mới.

Thời điểm ấy, tại nhà trai, chú rể không được đi đón dâu nhưng cũng tất bật với việc chuẩn bị trang phục và các nghi lễ khác. Trang phục của chú rể gồm chiếc áo dài thêu những hoa văn đơn giản ở dọc cổ áo xuống tới gấu áo, ở cổ tay và phía sau lưng của áo có hoa văn. Chú rể đội thêm chiếc mũ vải thêu hoa văn và cùng với bố mẹ ngồi trong phòng, chờ đoàn đưa dâu tới. Theo phong tục, bố mẹ chú rể cùng chú rể phải tránh mặt, chưa được ra cửa lúc con dâu mới về. Chú rể Triệu Sinh Sơn cho biết, lúc đầu, tôi cũng định thuê váy cưới trắng, áo complê như các bạn nơi tôi đang làm việc nhưng khi hiểu ý nghĩa của lễ tơ hồng, chúng tôi đã quyết định chuẩn bị trang phục dân tộc và thực hiện đám cưới theo nghi lễ truyền thống. Tôi cho rằng, đây cũng là nét đẹp, bản sắc cần giữ gìn trong thời đại hiện nay.

Đưa cô dâu về nhà chồng trong đám cưới của người dân tộc Dao Lô Gang

Sẵn sàng đón đoàn nhà gái là rất đông anh em họ hàng của nhà trai sắp thành hai hàng, đứng đầu là hai thầy kèn trong trang phục chỉnh tề. Khi đoàn đưa dâu về tới cổng nhà trai, hai thầy kèn cùng thổi những bài hát vui tươi với ý nghĩa mừng cô dâu mới và chúc phúc gia đình cho tới khi cô dâu cùng đoàn nhà gái vào hết trong nhà. Bài kèn có ý nghĩa như sau: "Mở rộng cửa đón dâu mới về/Đón chào anh em bạn bè nhà gái/ Từ đây kết thành một nhà/Một gia đình mới trăm năm hạnh phúc/Sớm có con cháu…

Khi cô dâu bước vào trong nhà, thầy cúng của nhà trai sẽ đứng ra làm lễ tơ hồng cho cô dâu và chú rể - đây là nghi lễ quan trọng nhất trong lễ cưới để công nhận cô dâu chính thức trở thành con cháu trong nhà… Thầy cúng sẽ đọc bài khấn xua đuổi những tà ma đi theo cô dâu trên đường về và xin với tổ tiên cho cô gái chính thức về làm dâu trong gia đình. Sau đó, chú rể được dẫn ra, cùng cô dâu đứng trong chiếu hoa thực hiện nghi lễ vái. Nghi lễ này gồm vái gia tiên, vái thầy cúng, vái bố mẹ, anh em họ hàng nhà trai cùng đoàn đưa dâu họ nhà gái. Trước đây, theo phong tục, chú rể phải vái rất nhiều, có khi hơn 100 lần nhưng bây giờ thủ tục này đã đơn giản hơn, chú rể chỉ phải vái từ 12 đến 20 lần. Chiếc chiếu cô dâu chú rể đứng sẽ được trải giường đêm tân hôn của đôi bạn trẻ. Tiếp đó, thầy kèn thổi lên khúc nhạc mừng cô dâu mới. Rượu được rót ra cho cô dâu và chú rể trước, rồi tới họ hàng hai bên. Đây là rượu gan lợn nướng - gan lợn được nướng lên, cắt miếng nhỏ để vào từng chén, rồi rót rượu ngâm mật nướng vào. Người Dao có tục lệ rằng, đôi trai gái nếu yêu nhau và ưng ý nhau thì sẽ uống hết chén rượu. Còn những đôi nào không ưng ý nhau mà bị ép lấy thì sẽ không uống hoặc không uống hết.

Sau lễ này, đôi trai gái chính thức thành vợ thành chồng và được họ hàng, làng xóm chúc phúc trăm năm. Bố mẹ chàng rể sẽ có đôi điều căn dặn, chỉ bảo nàng dâu mới những công việc trong gia đình, giới thiệu anh em họ hàng trong nhà và chúc hai con hạnh phúc. Kết thúc nghi lễ tơ hồng, gia đình chú rể dọn cỗ cưới (được chuẩn bị khá chu đáo và thịnh soạn) để mời khách, mời anh em họ hàng cùng ăn và uống rượu mừng hạnh phúc. Lúc ấy, thầy kèn lại thổi lên khúc nhạc mời mọi người cùng ăn uống say sưa cho đến khi kết thúc.

Cùng có mặt trong đám cưới của đôi bạn trẻ, ông Bàn Phúc Tề, Phó Chủ tịch UBND xã Hợp Tiến (cũng là người dân tộc Dao) cho biết: Xã hiện có 10 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó người Dao chiếm trên 70% dân số. Người Dao nơi đây chủ yếu thuộc nhóm Dao Lô Gang, hiện còn lưu giữ được những nét văn hóa mang đậm bản sắc truyền thống trong đám cưới. Tuy nhiên, có thời điểm, những nét đẹp này tưởng đã mai một. Trước thực trạng đó, để gìn giữ những nét đẹp vốn có, cấp ủy, chính quyền xã Hợp Tiến đã tích cực tuyên truyền tới các già làng, trưởng bản, người có uy tín vận động con cháu bảo tồn bản sắc dân tộc, nhất là trang phục dân tộc. Dần dần, những bà, những chị từ 45 tuổi trở lên đã sử dụng trở lại áo váy, khăn đội đầu, dây lưng… của dân tộc mình trong các dịp lễ Tết, sinh nhật hay dự Đại hội, Hội nghị… Đồng thời, các già làng cũng vận động con cháu tổ chức lễ cưới theo phong tục dân tộc, trong đó lễ Tơ hồng là một nghi lễ thiêng liêng… Chính quyền địa phương còn lưu ý vận động các gia đình: dù tổ chức đám cưới theo nghi lễ truyền thống để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, cũng phải tiết kiệm, tránh mọi điều mê tín dị đoan, không uống rượu tràn lan, không mời thuốc lá, không ăn cỗ nhiều bữa và thực hiện đúng hương ước của phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. Được biết, gần đây Khoa Văn - Xã hội Trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên cũng về dự một đám cưới của nam nữ dân tộc Dao Lô Gang tại Hợp Tiến và thực hiện Đề tài dựng phim phóng sự để tuyên truyền.