Theo các lão ngư ở xã Quế Lâm huyện Quảng Nam cho hay, cá dềnh là loài cá chuyên đẻ trứng nơi thác, ghềnh đá nên lâu ngày từ “cá ghềnh” đọc chệch thành cá dềnh. Cá dềnh được dân vạn chài khai thác nhiều nhất ở khu vực đầu nguồn sông Thu Bồn từ đầu tháng Chạp đến hết tháng Giêng. Có những năm, cá dềnh ức nước, lên đây đẻ trứng, có lúc “cao hứng”, từng đàn cá chao lượn và phóng mình lên mặt nước, sáng lấp lánh, tung bọt nước trắng xoá nơi đầu ghềnh.

Cá dềnh khá to, vảy có màu trắng bạc, có với nét đặc trưng là trên lưng nhô lên khối “vi lưng” hình tam giác khá cao so với các loại cá nước ngọt khác. Cá dềnh chế biến món gì ăn cũng ngon như: kho ngọt, kho dưa cải, chiên, nướng chấm mắm, nấu cháo...Để nói lên “cấp độ” ngon của cá dềnh, quê tôi vẫn còn lưu truyền câu ca: “Cá dềnh Hòn Kẽm, cá chẽm sông Yên” (sông Yên là 1 nhánh của sông Vu Gia vùng Đại Lộc). Theo nhiều người sành ăn, thịt cá dềnh dai, thơm và ngọt hơn thịt cá diếc. Nhưng ngon nhất và hợp nhất là cá dềnh kho với dưa cải, dưa môn hay dưa lá sắn muối chua.

Món cháo cá dềnh được cư dân nấu như sau:  Cá dềnh móc mang, bỏ vi, ruột, rửa sạch để ráo; rồi cắt lát ướp tiêu bột, ớt xanh và hành tím giã dập, cho ngấm đều. Cho cá vào nồi nấu lấy nước rồi vớt ra, cho 100g gạo và ít hạt sen vào nấu cháo. Khi cháo nhừ, cho cá dềnh vào, thêm gia vị. Ăn nóng với các loại rau thơm như rau quế, ngò tàu, ngò ta rất ngon. Hương vị của cá dềnh rất riêng lạ, du khách có thể mua một ít cá dềnh về nướng chấm muối tiêu, chanh hoặc chiên giòn chấm nước mắm gừng, ăn với cơm cũng ngon. Tuy nhiên phải dùng dao khía dày trên thân cá để cắt xương. Cá dềnh còn ngon nhất là cặp trứng màu trắng ngà, vừa nóng, thơm, bùi và béo,  ăn 1 lần, thể nào cũng muốn ăn thêm một lần nữa.  Ai đã một lần ăn cháo cá dềnh thì khó mà quên cái hương vị của nó.

Nếu có dịp, hãy một lần đến với thắng cảnh Hòn Kẽm - Đá Dừng nơi có phong cảnh hoang sơ, sơn thủy hữu tình nằm ở thượng nguồn sông Thu Bồn. Có dòng sông trôi hiền hòa, miệt mài, len lỏi giữa hai dãy núi với những vách đá sừng sững oai nghiêm, hình thù kỳ dị, liêu xiêu, cây dại ken dày, khỉ sống thành đàn, chiều chiều ra sông tắm nắng, tạo nên cảnh quang thơ mộng và trữ tình, khói sương lãng đãng…Du khách vừa ngắm cảnh vừa thưởng thức món cháo cá dềnh tươi rói mới đánh bắt ngay tại thuyền sẽ rất là thi vị. 

Tác giả: Tiên Sa

Nguồn: Tạp chí VHNT số 450, tháng 1-2021