Điện ảnh Việt - Một năm nhìn lại

Nhìn vào bức tranh điện ảnh Việt 2023, có thể thấy dù sụt giảm về số lượng nhưng rõ ràng phim Việt đang thực hiện một cuộc cách mạng về chất lượng khi các nhà sản xuất phát triển nhiều thể loại, đầu tư về nội dung và đặc biệt trau chuốt về hình ảnh với những tìm tòi nghệ thuật.

Cảnh trong phim Đất rừng phương Nam

Hoàn thiện những văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành Luật Ðiện ảnh

Ðể công nghiệp điện ảnh không chỉ là “vùng đất” tiềm năng, một trong những mục tiêu quan trọng trong Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 do Chính phủ ban hành và Luật Ðiện ảnh được ban hành tháng 6/2022 là phát triển điện ảnh là ngành nghệ thuật, vừa là ngành kinh tế. Theo các nhà nghiên cứu, nhà làm phim, để có nền công nghiệp điện ảnh, cần nhiều yếu tố, trong đó có ba vấn đề mấu chốt trong khâu phát hành và phổ biến phim cần giải quyết, đó là quy định cấp phép phân loại phim, tỷ lệ chiếu phim Việt và cạnh tranh lành mạnh. (Nguồn: Ðiểm báo hoạt động ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch ngày 12/12/2023, Cổng thông tin điện tử Bộ VHTTDL).

Trong năm qua, các vấn đề mấu chốt đó đã được Cục Ðiện ảnh đề cập chi tiết trong Hội nghị triển khai, phổ biến các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành Luật Ðiện ảnh để phổ biến Nghị định số 131/2022/NÐ-CP và 4 Thông tư mới được Bộ trưởng Bộ VHTTDL ban hành, nhằm giúp các Bộ, ban, ngành, các địa phương, các cơ sở điện ảnh, các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động điện ảnh hiểu rõ hơn và thực hiện đúng các quy định của pháp luật về điện ảnh, từ đó thúc đẩy hoạt động điện ảnh.

Đạo diễn Phạm Thiên Ân và Chủ tịch Ban giám khảo trao giải Camera Vàng Anais Demoustier

Cụ thể, trong ba vấn đề: quy định cấp phép phân loại phim, tỷ lệ chiếu phim Việt và cạnh tranh lành mạnh thì hai vấn đề về quy định cấp phép phân loại phim, tỷ lệ chiếu phim Việt đã được hướng dẫn chi tiết, cụ thể với nhiều đổi mới cập nhật tình hình thực tế trong Ðiều 12 và Ðiều 9, chương II - Nghị định 131/2022/NÐ-CP ngày 31/12/2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Ðiện ảnh được ban hành ngày 31/12/2022, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2023.

Tiềm năng của thị trường điện ảnh Việt Nam còn rất lớn

Theo Cục Ðiện ảnh, trong những năm gần đây điện ảnh của Việt Nam đã có sự tăng trưởng mạnh mẽ, khoảng 20% mỗi năm. Hiện, điện ảnh Việt Nam đang trong thời điểm “vàng” với nguồn lao động trẻ dồi dào… (Nguồn: Ðiểm báo hoạt động ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch ngày 12/12/2023, Cổng thông tin điện tử Bộ VHTTDL).

Đào phở và piano là một bộ phim có chất lượng tốt do Nhà nước đặt hàng

Ðúng như nhận định này, năm 2023 đã chứng kiến sự khởi sắc mạnh mẽ sau đại dịch của thị trường điện ảnh Việt Nam. Theo trang Box Officevietnam.com, tổng doanh thu 10 phim nội địa ăn khách nhất của năm 2023 đã đạt con số hơn 1.300 tỷ đồng. Con số này vượt khá xa so với thành tích năm 2019 (thời điểm điện ảnh Việt phát triển mạnh nhất từ năm 2022 trở về trước), khi đó điện ảnh Việt cũng có 5 phim “trăm tỷ” nhưng tổng doanh thu nội địa chỉ đạt 789,3 tỷ đồng. Kỷ lục mới được thiết lập ngay sau đại dịch, khi thị trường điện ảnh vừa bước qua giai đoạn COVID-19 với nhiều biến động và sự thay đổi trong thói quen, hành vi xem phim của khán giả đã cho thấy tiềm năng của thị trường điện ảnh Việt Nam vẫn còn rất lớn.

Tính đến hết năm 2023, điện ảnh Việt Nam có 26 bộ phim được phát hành, tuy thấp hơn khá nhiều so với thời điểm trước dịch nhưng trái ngược với số lượng phim, doanh thu phim nội năm nay đã có bước tăng trưởng ngoạn mục với nhiều kỷ lục cá nhân được thiết lập. Nhà bà Nữ của Trấn Thành phá vỡ kỷ lục cũ của Bố già với doanh thu lên đến 458,6 tỷ đồng; Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh của Lý Hải đạt 272,8 tỷ đồng, cao nhất trong loạt phim thương hiệu này. Ðứng thứ ba là bộ phim Ðất rừng phương Nam dù vướng phải nhiều luồng tranh luận trái chiều nhưng vẫn có doanh thu 140,4 tỷ đồng. Xếp thứ 4 và thứ 5, phim Siêu lừa gặp siêu lầy có doanh thu 121,6 tỷ đồng và Chị chị em em 2 có doanh thu 121 tỷ đồng. Người vợ cuối cùng của đạo diễn Victor Vũ thu về 97,1 tỷ đồng, phim Con Nhót mót chồng đạt 75,7 tỷ đồng.

Trong bảng tổng sắp 10 phim ăn khách nhất năm 2023 của toàn thị trường, có đến 7 phim Việt - đây cũng là một kỷ lục ấn tượng của điện ảnh nội địa.

Những nỗ lực của dòng phim nghệ thuật

Không chỉ dòng phim thương mại với những tên tuổi hoặc thương hiệu được bảo chứng phòng vé lập được doanh thu cao, thị trường điện ảnh trong năm qua cũng đón nhận thêm vài tín hiệu tích cực từ những bộ phim tài liệu hay hoạt hình nội địa. Phim tài liệu âm nhạc Tri âm: Người giữ thời gian của ca sĩ Mỹ Tâm thu hơn 12 tỷ đồng. Những đứa trẻ trong sương - phim tài liệu của đạo diễn trẻ Hà Lệ Diễm đại diện cho điện ảnh Việt Nam lần đầu tiên lọt vào danh sách rút gọn 15 phim tài liệu xuất sắc đề cử tranh giải Oscar 2023 đã phát hành rộng rãi và thu về 2,3 tỷ đồng - một kỷ lục của dòng phim tài liệu Việt Nam.

Trong khi đó, bộ phim Bên trong vỏ kén vàng là đại diện duy nhất của điện ảnh Việt tham gia LHP Cannes 2023 đã vượt qua nhiều đối thủ để thắng giải Caméra d’Or (Camera Vàng) - hạng mục dành cho những phim đầu tay xuất sắc. Việc một bộ phim tài liệu lọt vào top 15 hạng mục phim tài liệu ở Oscar, một phim truyện đầu tay phim thắng giải Camera Vàng danh giá ở Cannes là những tín hiệu rất tích cực cho những người làm nghề, đặc biệt những nhà làm phim theo đuổi dòng phim nghệ thuật.

Phim Những đứa trẻ trong sương thu được 2,3 tỷ khi chiếu rạp

Ở mảng phim hoạt hình dành cho thiếu nhi, lâu nay chỉ có phim hoạt hình quốc tế lập được các kỷ lục doanh thu, trong năm qua cũng xuất hiện một hiện tượng thú vị là phim Wolfoo và hòn đảo kỳ bí được nhiều khán giả nhí đón nhận và đạt doanh thu hơn 5 tỷ đồng.

Ðặc biệt, năm 2023 cũng chứng kiến hai bộ phim điện ảnh mang yếu tố lịch sử, cổ trang do Nhà nước đặt hàng được chính thức ra mắt khán giả. Nếu Hồng Hà nữ sĩ được đánh giá là bộ phim lịch sử được làm công phu, chỉn chu với nhiều tâm huyết của các nhà làm phim và nhà sản xuất thì bộ phim Ðào, phở và piano lại đạt được thành tích nghệ thuật ấn tượng khi đoạt giải Bông sen Bạc (cùng với các phim Mẹ ơi, Bướm đây!; Em và Trịnh) tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 23. Hai bộ phim này cho thấy nỗ lực của Bộ VHTTDL trong việc từng bước thực hiện mục tiêu đề ra trong Ðiều 6, mục c, Quyết định số 515/QÐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Chương trình tổng thể về phát triển văn hóa Việt Nam giai đoạn 2023- 2025.

Thời cơ và thách thức

Năm 2023 đánh dấu kỷ lục lần đầu tiên thị phần phim nội địa ước tính chiếm hơn 42% toàn thị trường. Các chuyên gia nhận định, điện ảnh Việt Nam đang có nhiều tín hiệu tích cực và được xem là có bước nhảy vọt, đặc biệt là về mặt doanh thu. Từ danh sách những phim Việt có doanh thu cao nhất mọi thời đại qua các thập niên gần đây sẽ thấy những sự phát triển đầy hứa hẹn của thị trường. Trong đó riêng từ năm 2020 đến nay đã có 10 phim nằm trong nhóm này và 3 phim nằm trong nhóm doanh thu cao nhất từ trước đến nay. Trong điều kiện kinh tế của thế giới và Việt Nam đang đối mặt với nhiều khó khăn, điện ảnh Việt Nam vẫn tăng trưởng với nhiều kỷ lục được thiết lập, cho thấy tiềm năng của thị trường vẫn còn rất lớn.

Nhà bà Nữ của Trấn Thành phá vỡ kỷ lục cũ của Bố già với doanh thu lên đến 458,6 tỷ đồng

Có thể nói, những con số doanh thu khổng lồ mà điện ảnh Việt năm 2023 mang lại đã tạo nền tảng và đà phát triển trong tương lai. Ðiện ảnh Việt đang đứng trước một cơ hội lớn để chinh phục và mở rộng thị trường. Vấn đề đặt ra là các nhà làm phim phải biết tận dung thời điểm “vàng” này để cất cánh. Sự thành công về mặt doanh thu phòng vé thời gian qua là tín hiệu vui, khuyến khích các nhà sản xuất, nhà đầu tư làm phim, qua đó góp phần nâng cao thị phần điện ảnh nội địa.

Trong bối cảnh tích cực của thị trường phim ảnh năm 2023, chất lượng các bộ phim vẫn là vấn đề đáng chú ý. Nhìn vào những phim thành công về doanh thu, có thể thấy đây đều là những bộ phim được làm chỉn chu, đầu tư công phu tâm huyết, đứng sau là tên tuổi những nhà sản xuất, đạo diễn và dàn diễn viên uy tín, có kinh nghiệm trong nghề. Ngược lại, hầu hết những bộ phim thất bại đều có chất lượng về mặt nghệ thuật kém hơn hẳn. Ðiển hình có thể kể đến những bộ phim dù được đầu tư kinh phí khá cao (trên dưới 10 tỷ đồng) vẫn thua lỗ nặng với mức doanh thu “lẹt đẹt” từ 2-4 tỷ đồng, như Fanti (1,8 tỷ đồng); Khi ta 25 (3 tỷ đồng), Live: Phát trực tiếp (2 tỷ đồng), Giao lộ 8675 (2,4 tỷ đồng), Chạm vào hạnh phúc (2,3 tỷ đồng)…

Cảnh phim Wolfoo và hòn đảo kỳ bí

Ngoài ra, thời điểm phát hành và cả sự may mắn, hiệu ứng truyền miệng trên mạng xã hội cũng góp công rất lớn vào doanh thu trăm tỷ của các bộ phim trong năm nay. Ðiều này đặt ra vấn đề thị trường cần sự phát triển mang tính bền vững. Phải làm sao để nâng cao chất lượng nghệ thuật và tăng số lượng phim để duy trì thói quen đến rạp xem phim Việt của khán giả.