Những năm gần đây, nấm hương LangBian được thị trường nông sản trong nước đặc biệt chú ý. Từ loại nấm tự nhiên (sinh trưởng ở Khu dự trữ sinh quyển LangBiang), nấm hương đã được phát hiện, nghiên cứu, sản xuất và trở thành thực phẩm cao cấp. Không chỉ là sản phẩm “độc quyền” của Công ty CP Nguyên Long, nấm hương còn đem lại nghề sinh kế bền vững cho người dân bản địa.

TS.Trương Bình Nguyên bên sản phẩm nấm hương do mình nghiên cứu, lai tạo. Ảnh: Thanh Dương Hồng

Thành quả lao động sáng tạo

Trò chuyện với Tiến sĩ (TS) Trương Bình Nguyên (sinh 1966, Giảng viên Trường ĐH Đà Lạt) - người “nặng nợ” với nấm và đã phát hiện, nghiên cứu, lai tạo nấm hương từ tự nhiên trở thành đặc sản cao cấp; từ niềm đam mê theo đuổi nấm hương đến việc thành lập Công ty CP Nguyên Long … là câu chuyện dài khá thú vị.

TS. Nguyên tâm sự, anh yêu ngành sinh vật và theo đuổi nấm từ truyền thống gia đình. Hơn 30 năm trước, cha anh đã gắn bó với nông nghiệp, ông dành nhiều công sức nghiên cứu về nấm và đã liên doanh với Nhật để trồng nấm tại Đà Lạt…

Tốt nghiệp Khoa Sinh, Trường ĐH Đà Lạt năm 1991, chàng cử nhân Sinh học đã cùng bạn bè trồng nấm tại Đà Lạt, Đức Trọng, đi làm cho một số công ty… Năm 1998, Bình Nguyên về Phân viện Sinh học Đà Lạt (nay là Viện Nghiên cứu khoa học Tây Nguyên) công tác và bảo vệ Luận án Thạc sĩ tại đây. Năm 2001, anh du học tại Đức (1 năm); từ năm 2003 - 2008, tiếp tục sang Nhật học và lấy bằng Tiến sĩ chuyên ngành Nấm học (Mycology). Từ năm 2013 đến nay, TS. Trương Bình Nguyên chuyển về Trường ĐH Đà Lạt công tác và hiện anh phụ trách khoa Công nghệ nấm thuộc “Viện nghiên cứu Ứng dụng Nông nghiệp công nghệ cao” của trường.

Đam mê, theo đuổi nấm là tâm huyết cháy bỏng của TS này. Từ việc phát hiện nấm hương (Shiitake) tại đỉnh LangBiang trong một chuyển đi thu thập mẫu năm 2008 đến khi thành lập Công ty CP Nguyên Long sản xuất nấm hương là “mối duyên” kỳ ngộ.

TS Nguyên kể, năm 2010, lúc anh đang nghiên cứu trồng đông trùng hạ thảo và nấm hương, Vũ Kim Long (sinh 1974), tốt nghiệp ĐH Kinh tế Đà Nẵng, cũng vì “mê” thảo dược đã lên Đà Lạt để khảo sát. Biết TS. Nguyên có ý tưởng “khởi nghiệp” từ nấm hương, chàng cử nhân Kinh tế đã đồng ý góp vốn (gần 10 tỷ đồng) cùng TS. Nguyên thành lập công ty mang tên chung 2 người: Công ty CP Nguyên Long.

Có trụ sở tại Đà Lạt, song để thuận tiện hoạt động, Công ty CP Nguyên Long đã đặt cơ sở tại Thôn 1, xã Đạ Sar (huyện Lạc Dương). Hoạt động được vài năm, do cần vốn để đầu tư công trình khác, năm 2018, cử nhân Long đã rút hết vốn góp, bàn giao công ty cho TS. Nguyên. Đây là giai đoạn Công ty Nguyên Long gặp rất nhiều khó khăn (vốn, cơ sở vật chất)…

Thời điểm này, Dự án “Quản lý tài nguyên thiên nhiên bền vững” của JICA (Nhật Bản) mời Công ty Nguyên Long hợp tác liên kết hỗ trợ người dân tộc thiểu số (DTTS) Lạc Dương trồng nấm hương, phát triển sinh kế bền vững, thân thiện môi trường (JICA-SNRM). Tham gia Dự án, Công ty CP Nguyên Long đã được lãnh đạo huyện Lạc Dương quan tâm, động viên và dành sự ưu tiên hỗ trợ về cơ chế, chính sách, kinh phí, diện tích đất (tại xã Đạ Nhim) để công ty mở rộng sản xuất, phát triển nông nghiệp trên địa bàn.

Sản phẩm nấm hương được nông dân Lạc Dương sản xuất

Triển vọng “Nấm hương LangBiang”

Được TS Nguyên đưa đi thực tế 2 cơ sở nghiên cứu, sản xuất nấm hương của công ty (tại xã Đạ Sar và Đạ Nhim), tôi thật sự ngỡ ngàng trước sự lao động sáng tạo của vợ chồng anh. Chị Trần Thị Thiên Xuân (vợ TS. Nguyên) làm Giám đốc Công ty Nguyên Long, còn anh làm cố vấn. Tại 2 cơ sở (diện tích 2 ha) đã được xây dựng thành các khu nhà làm việc, khu xay, trộn nguyên liệu làm phôi nấm (mùn cưa gỗ cao su), hệ thống phòng nghiên cứu lai tạo giống, phòng khử khuẩn, phòng cấy giống, phòng chờ để nấm phát triển trước khi xuất bán cho các công ty và nông dân trồng, chăm sóc…

Hiện có 28 hộ nông dân (đa số người DTTS) các xã: Đạ Nhim, Đạ Sar, Đưng K’nớ, Thị trấn Lạc Dương liên kết với Công ty CP Nguyên Long sản xuất, tiêu thụ nấm hương với 60 nhà nấm. Các hộ dân được Công ty hướng dẫn làm nhà nấm, kỹ thuật lắp đặt hệ thống tưới, làm giàn treo nấm, hỗ trợ mua phôi nấm (10.000 đồng/phôi), kỹ thuật chăm sóc… Toàn bộ nấm nông dân sản xuất được Công ty mua theo 3 giá, loại I: 70.000 đồng/kg, loại II: 45.000 đồng/kg và chân nấm: 10.000 đồng/kg.

Công ty CP Nguyên Long đang thực hiện các khâu: Sản xuất phôi nấm giống bán cho doanh nghiệp và nông dân; hướng dẫn kỹ thuật làm nhà nấm, chăm sóc nấm; thu mua nấm của nông dân, sơ chế, đóng gói sản phẩm bán ra thị trường. Hiện tại, Công ty Nguyên Long sản xuất 3 loại sản phẩm nấm hương: Nấm tươi, nấm sấy (nấm khô) và nấm ăn liền (snack nấm hương). Trong đó, snack nấm hương đã đạt OCOP 4 sao huyện Lạc Dương và đạt OCOP 3 sao cấp tỉnh năm 2020. Công ty đã ký kết tiêu thụ sản phẩm ổn định tại các doanh nghiệp đầu mối ở TP.HCM như: Công ty TNHH Cao Nguyên Xanh; Công ty Dịch vụ XNK Sông Xanh; Công ty Bình Minh Organic...

TS. Trương Bình Nguyên với sản phẩm Snack nấm hương đang được thị trường ưa thích

Song, mới 2 năm khôi phục sản xuất, sản phẩm của công ty chưa nhiều để đáp ứng nhu cầu thị trường; bởi nấm hương vừa là thực phẩm rất tốt cho sức khỏe, vừa là dược liệu chữa trị một số bệnh ung thư nên được người tiêu dùng chọn lựa.

Ngoài 3 sản phẩm chính, mỗi tháng Công ty Nguyên Long còn xuất bán khoảng 80.000 phôi giống nấm hương cho doanh nghiệp, nông dân, riêng Công ty Bình Minh Organic (của diễn viên điện ảnh Bình Minh) đều đặn mỗi tháng mua 30.000 phôi giống; các hộ nông dân mua khoảng 40.000 phôi... Năm 2020, do còn nhiều khó khăn, tổng doanh thu của Công ty CP Nguyên Long mới đạt khoảng 8 tỷ đồng. Dự kiến năm tới, Công ty mở rộng sản xuất, nâng lượng phôi giống xuất bán, tăng sản phẩm nấm hương do Công ty sản xuất và nấm của các hộ dân lên khoảng 1 tấn nấm tươi/tháng, doanh thu của Công ty sẽ tăng lên đáng kể.

Các phôi nấm hương được chăm sóc đã cho nấm thương phẩm. Ảnh: Thanh Dương Hồng.

Hiện có 20 công nhân là người địa phương và ở các tỉnh, thành Bắc, Trung, Nam “đầu quân” làm việc tại Công ty CP Nguyên Long, với mức lương tháng từ 6-7 triệu đồng/người; ngoài ra, công nhân còn được hỗ trợ tiền ăn 1 triệu đồng/người/tháng và được Công ty bố trí phòng ở tập thể, các vật dụng sinh hoạt…

“Nấm hương LangBiang” đã và đang khẳng định “thương hiệu” mới đặc trưng của vùng đất cao nguyên. Và Công ty CP Nguyên Long trở thành “bà đỡ” đã tạo nghề sinh kế cho đồng bào DTTS bản địa, giúp nhân dân huyện Lạc Dương mở ra hướng làm kinh tế mới, tăng thu nhập từ sản phẩm có giá trị này…

Tác giả: Thanh Dương Hồng

Nguồn: Tạp chí VHNT số 465, tháng 6-2021