Sáng ngày 22-4, tại Trung tâm hội nghị tỉnh Phú Thọ, trong khuôn khổ Lễ hội đền Hùng, Tuần Văn hóa - Du lịch đất Tổ năm 2023; thiết thực kỷ niệm 20 năm Công ước 2003 của UNESCO, dưới sự bảo trợ của Bộ VHTTDL, Tổ chức khoa học và chuyên gia Việt Nam toàn cầu - AVSE Global phối hợp với UBND tỉnh Phú Thọ tổ chức Diễn đàn bền vững Việt Nam với chủ đề “Phát huy vai trò của di sản và văn hóa gắn với phát triển du lịch bền vững”.

Quang cảnh Diễn đàn - Ảnh: Tuấn Minh

Diễn đàn là dịp để các nhà lãnh đạo, nhà hoạch định chính sách, học giả, doanh nghiệp, doanh nhân và tổ chức phi chính phủ trao đổi, thảo luận về vai trò của di sản văn hóa trong lộ trình thúc đẩy du lịch gắn với phát triển bền vững ở các địa phương nói riêng, Việt Nam nói chung.

Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương phát biểu khai mạc diễn đàn- Ảnh: Tuấn Minh

Tại Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương cho biết, cả nước hiện có hơn 4 vạn di tích, trong số đó có hơn 10.000 di tích cấp tỉnh, 3.614 di tích quốc gia, 128 di tích quốc gia đặc biệt, 8 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, khoảng 70.000 di sản văn hóa phi vật thể được kiểm kê, 483 di sản được Bộ trưởng Bộ VHTTDL đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, 15 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh; 9 di sản tư liệu được UNESCO ghi danh và 265 bảo vật quốc gia.

Thứ trưởng nhấn mạnh, các di sản văn hóa, di tích, danh lam thắng cảnh sau khi được xếp hạng, ghi danh và được bảo tồn, tu bổ, tôn tạo đã trở thành địa chỉ trong việc thu hút ngày càng đông đảo khách du lịch trong nước và quốc tế tới tham quan, nghiên cứu. Chỉ tính riêng tại 8 di sản thế giới ở Việt Nam năm 2016 đón 14,3 triệu khách doanh thu khoảng 1.776 tỉ đồng. Năm 2019, tăng lên khoảng 18,2 triệu khách, doanh thu khoảng 2.322 tỉ đồng – đây là minh chứng sống động cho việc phát huy giá trị của di sản, khẳng định sự đóng góp tích cực, hiệu quả của các di sản trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội, tạo sinh kế cho cộng đồng nơi có di sản, góp phần cân bằng/bảo vệ môi trường, củng cố hòa bình và an ninh theo hướng phát triển bền vững.

Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương cũng bày tỏ niềm tự hào khi những đóng góp của Việt Nam trong lĩnh vực bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa thời gian qua được UNESCO và cộng đồng quốc tế ghi nhận và đánh giá cao. Phát biểu tại buổi hội kiến với Thủ tướng Chính phủ tại Hà Nội vào ngày 6-9-2022 vừa qua, Tổng Giám đốc UNESCO Audrey Azoulay đã rất ấn tượng về chiều sâu của nền văn hóa Việt Nam và khẳng định tầm quan trọng của công tác bảo tồn di sản văn hóa, công nhận những nỗ lực của Chính phủ Việt Nam trong việc coi trọng chính sách văn hóa, gìn giữ và phát huy di sản.

Các chuyên gia, diễn giả tham dự Diễn đàn- Ảnh: Tuấn Minh

Tháng 3 vừa qua, trong chuyến thăm và làm việc tại Việt Nam, Giám đốc Trung tâm Di sản thế giới UNESCO Lazare Eloundou Assomo đã nói “Việt Nam là hình mẫu về quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản và mong muốn kinh nghiệm của Việt Nam được chia sẻ với các quốc gia thành viên khác”.

Trong thời gian qua, thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng về nhiệm vụ chấn hưng và phát triển văn hóa Việt Nam, đặc biệt là ý kiến chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị văn hóa toàn quốc ngày 24.11.2021, Bộ VHTTDL cùng các địa phương đang tập trung triển khai các chủ trương của Đảng, Nhà nước về văn hóa, nhằm phát huy tối đa hiệu quả nguồn nhân lực, vật lực để văn hóa thực sự là sức mạnh nội sinh của dân tộc, đưa văn hóa phát triển ngang hàng với chính trị, kinh tế. Trong đó, đặc biệt chú trọng tới bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Chính vì vậy, Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương nhận định: sáng kiến tổ chức “Diễn đàn Bền vững Việt Nam 2023: Phát huy vai trò của di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch bền vững”, thể hiện trách nhiệm, cũng như tầm nhìn của Việt Nam trong công cuộc bảo tồn di sản văn hóa gắn với phát triển bền vững. Diễn đàn này cũng là cơ hội để tỉnh Phú Thọ quảng bá, giới thiệu đến bạn bè giá trị di sản văn hóa của địa phương, đồng thời tranh thủ tiếp thu những ý kiến đóng góp quý báu của các vị đại biểu khách quý để tiếp tục thực hiện công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của Phú Thọ và các địa phương khác trong những năm tới.

Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Phú Thọ Lê Đắc Thủy phát biểu tại diễn đàn- Ảnh: Tuấn Minh

Với cương vị là tỉnh được Bộ VHTTDL đặt điểm để tổ chức Diễn đàn, Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Phú Thọ Lê Đắc Thủy  cho biết, tỉnh Phú Thọ đặt mục tiêu hướng tới khai thác, phát huy các giá trị di sản, văn hóa để phát triển du lịch bền vững. Đây được coi là nguồn lực nhằm phát triển hài hòa, nhân văn và có bản sắc. Hiện nay, Đảng bộ , chính quyền và nhân dân Phú Thọ đang chung tay gìn giữ và phát huy các di sản văn hóa thế giới được UNESCO ghi danh. Tỉnh đã thực hiện nhiều biện pháp nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy di dản, tạo mọi điều kiện cho người dân được tham gia vào hoạt động sáng tạo văn hóa, bảo tồn các tập quán, tín ngưỡng, nhất là trong các dịp lễ hội Đền Hùng hằng năm.

Giám đốc Sở VHTTDL Phú Thọ cũng khẳng định, hướng tới phát triển du lịch di sản bền vững, đòi hỏi phải có những chiến lược, chính sách để khai thác hiệu quả các giá trị di sản và văn hóa nhằm thúc đẩy phát triển du lịch, từ đó xây dựng và phát triển thương hiệu du lịch di sản của địa phương.

Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa (Bộ VHTTDL) Lê Thị Thu Hiền phát biểu- Ảnh: Tuấn Minh

Tại Diễn đàn, PGS, TS Lê Thị Thu Hiền, Cục trưởng Cục Di sản văn hóa nhấn mạnh, việc tham gia các Công ước của UNESCO về văn hóa không chỉ thể hiện tinh thần hòa nhập của Việt Nam cùng bảo vệ, gìn giữ các giá trị văn hóa cho hiện tại và tương lai, phục vụ phát triển du lịch bền vững, mà còn hướng đến mục tiêu chung của UNESCO là “góp phần duy trì hòa bình và an ninh trên cơ sở thắt chặt sự hợp tác giữa các dân tộc thông qua giáo dục, khoa học và văn hóa, vì mục đích tôn trọng trên phạm vi toàn cầu công lý, luật pháp, các quyền con người và quyền tự do cơ bản đối với mọi người… Di sản văn hóa và thiên nhiên được xem là tài nguyên chính, phục vụ cho phát triển du lịch. Đồng thời, thông qua du lịch và các chính sách của nhà nước, đã giúp mang đến lợi ích cho cộng đồng được hưởng lợi từ di sản văn hóa, đảm bảo sự phát triển bền vững đất nước…”.

Các khu di sản ở Việt Nam có tiềm năng lớn trong việc góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững của địa phương, xóa đói giảm nghèo và cải thiện sinh kế bền vững của cộng đồng địa phương. Những hiệu quả về kinh tế ở các khu di sản của Việt Nam hiện nay đa phần đều thông qua các hoạt động du lịch và dịch vụ phục vụ du khách tham quan, nghiên cứu. Bà Lê Thị Thu Hiền cho biết, có thể minh chứng điều này qua trường hợp Khu phố cổ Hội An, với việc chính quyền và nhân dân TP Hội An đã đẩy mạnh hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di sản thế giới, đạt kết quả nổi bật, đặc biệt là việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển du lịch - dịch vụ và thương mại trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Với số lượng khách tham quan Khu phố cổ Hội An ngày càng tăng, từ gần 879 nghìn khách năm 2006 đến năm 2019 đã tăng lên gần 2,5 triệu lượt. 20 năm qua từ khi trở thành di sản thế giới, ngành kinh tế này đã tăng vượt bậc và hiện chiếm tỷ trọng hơn 70% so với GDP toàn thành phố .

Thông qua các hoạt động cung cấp sản phẩm và dịch vụ phục vụ nhu cầu cho khách đến tham quan, nghiên cứu, các hoạt động du lịch, dịch vụ và bảo tồn di sản đã mang lại thu nhập và lợi ích trực tiếp cho người dân địa phương, từ đó tạo nên mối quan hệ mật thiết, gắn bó của cộng đồng dân cư đối với di sản; góp phần mở rộng sự giao lưu, hiểu biết và thế giới quan của người dân, tăng cường đầu tư kinh tế cho địa phương và thúc đẩy sự hòa nhập của kinh tế địa phương vào hoạt động kinh tế chung của cả nước.

Cục trưởng Lê Thị Thu Hiền đề xuất một số giải pháp đẩy mạnh phát triển du lịch ở Việt Nam trên cơ sở lấy di sản văn hóa làm trụ cột chính, nhằm nâng tầm giá trị của di sản văn hóa trong chiến lược định vị thương hiệu du lịch quốc gia, đảm bảo đáp ứng mục tiêu phát triển bền vững đất nước trong thời gian tới. Trong đó, tiếp tục nghiên cứu, lập hồ sơ đệ trình UNESCO công nhận, ghi danh các di sản văn hóa, di tích, danh lam thắng cảnh tiêu biểu của Việt Nam là di sản thế giới. Nghiên cứu, làm nổi bật các giá trị văn hóa, lịch sử, vẻ đẹp cảnh quan của các di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, di sản văn hóa phi vật thể để tuyên truyền, quảng bá, thu hút khách du lịch tới tham quan, nghiên cứu. Từ đó, thu hút đầu tư của các thành phần kinh tế vào hoạt động phát triển du lịch, dịch vụ, nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần, kinh tế - xã hội của cộng đồng nhân dân địa phương.

Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa nhấn mạnh: “Lựa chọn, đầu tư xây dựng thương hiệu cho những di tích tiêu biểu, di sản thế giới trên địa bàn để phát triển khai thác phục vụ khách du lịch trong nước và quốc tế. Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng, trang thiết bị; ứng dụng công nghệ thông tin trong việc đón tiếp, thuyết minh đảm bảo tạo điều kiện thuận lợi và sự thoải mái cho khách du lịch; đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ, hoạt động trải nghiệm, vui chơi, giải trí… đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách”.

Phó Tổng cục trưởngTổng cục Du lịch Hà Văn Siêu tham gia thảo luận Chuyên đề tại Diễn đàn- Ảnh: Tuấn Minh

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Hà Văn Siêu, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Du lịch , cho biết di sản văn hóa là nguồn tài nguyên và nguồn lực vô giá để phát triển du lịch Việt Nam. Đây cũng là động lực thu hút du khách trong nước và quốc tế. Việc có hàng chục di sản được UNESCO ghi danh là di sản thế giới và sở hữu một hệ thống đồ sộ các di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh… góp phần đưa du lịch Việt Nam nhận nhiều giải thưởng quốc tế và năm 2022 Việt Nam được bình chọn là “Điểm đến di sản hàng đầu thế giới”.

Nghị quyết 08 của Bộ Chính trị về phát triển du lịch thành kinh tế mũi nhọn đã chỉ rõ trong quá trình phát triển du lịch phải chú trọng bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa, giá trị truyền thống. Thêm nữa chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt cũng nhấn mạnh quan điểm: phát triển du lịch văn hóa gắn phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy giá trị di sản và bản sắc văn hóa dân tộc; xác định du lịch văn hóa là một trong những dòng sản phẩm quan trọng của du lịch Việt Nam; phấn đấu đến năm 2030 du lịch văn hóa chiếm tỉ trọng khoảng 30% trong tổng số khoảng 130 tỉ USD tổng thu từ khách du lịch…

Ông Hà Văn Siêu cho rằng trước COVID-19 du lịch Việt Nam đã đạt được những dấu mốc ấn tượng và du lịch văn hóa đã khẳng định vai trò quyết định trong việc tạo nên kết quả đó. Tuy nhiên chính sự tăng trưởng và phát triển du lịch nhanh chóng đã đặt ra thách thức không nhỏ trong việc đảm bảo quản lý di sản văn hóa  hiệu quả, nâng cao giá trị của di sản cũng như thúc đẩy phát triển bền vững.

Nhiều giá trị di sản văn hóa bị thương mại hóa quá mức, làm suy giảm giá trị văn hóa truyền thống. Nhiều nét văn hóa truyền thống, lối sống, phong tục tập quán địa phương bị phá vỡ, biến đổi… du lịch Việt Nam thiếu các sản phẩm du lịch trình diễn văn hóa có tính tương tác cũng như các công trình văn hóa nghệ thuật, cũng như các trung tâm văn hóa đặc sắc hấp dẫn du khách…

Để khắc phục những bất cập trong khai thác du lịch gắn với di sản văn hóa, ông Hà Văn Siêu đưa ra những khuyến nghị sau: đặt di sản văn hóa làm trọng tâm, các địa phương có di sản cần quan tâm chỉ đạo để phát huy giá trị di sản văn hóa tối ưu, bền vững; cần giải quyết hài hòa giữa bảo tồn di sản và phát triển du lịch; cần có cơ chế phối hợp phân chia hài hòa lợi ích hợp lý giữa văn hóa và du lịch, phối hợp chặt chẽ của các bên liên quan (người dân, doanh nghiệp, quản lý nhà nước về du lịch và di sản và chính quyền địa phương)…

GS Aaron Ahuvia, Đại học Michigan phát biểu trực tuyến - Ảnh: Tuấn Minh

Tại diễn đàn, Phiên thảo luận chuyên đề của các chuyên gia diễn ra sôi nổi và có ý nghĩa đóng góp cao. Theo Giáo sư Aaron Ahuvia, Đại học Michigan (Hoa Kỳ), du lịch Việt Nam đã có những bước phát triển vượt bậc, tuy nhiên, sau đại dịch COVID-19, lại gặp phải nhiều khó khăn và thách thức. Tiếp tục củng cố để du lịch trở thành ngành mũi nhọn, Việt Nam cần đưa ra các biện pháp phù hợp trong bối cảnh hiện tại, để những khách du lịch đến một lần thành những người yêu quý Việt Nam, quay lại nhiều hơn và lan tỏa niềm yêu thích về văn hóa và con người Việt Nam, đồng thời chú trọng tăng thêm lượng khách du lịch từ phương Tây để có thể cạnh tranh được với các nước lân cận. Trên hết, cần thực hiện tất cả điều này một cách bền vững.

PGS, TS Phạm Hồng Long, Trưởng Khoa Du lịch học Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội tham gia thảo luận chuyên đề- Ảnh: Ngô Huyền

PGS,TS Phạm Hồng Long, Trưởng Khoa Du lịch học Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội thì cho rằng, Việt Nam và Nhật Bản có chung xuất phát điểm về lượt khách du lịch đến thăm vào năm 2011 (khoảng trên 6 triệu lượt khách) nhưng những năm sau đó, Nhật Bản có tốc độ tăng trưởng du lịch rất nhanh, mặc dù Nhật Bản không phải là quốc gia có nhiều di sản. Qua nghiên cứu, ông Long đã đưa ra tại diễn đàn một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam để phát triển du lịch gắn với bảo tồn và phát huy di sản như sau: ưu tiên đầu tư khu vực có di sản văn hóa tiềm năng du lịch, đồng thời phát triển sản phẩm mới; thu hút  sự tham gia của cộng đồng trong việc phát triển du lịch tại di sản văn hóa; xây dựng quy trình tổ chức phối hợp thực hiện triển khai công tác quảng bá sản phẩm du lịch di sản văn hóa; chú trọng phát triển nguồn lực du lịch...

Phó Chủ tịch Hội đồng di sản văn hóa quốc gia Đặng Văn Bài tham gia thảo luận chuyên đề- Ảnh: Ngô Huyền

Đối với Phó Chủ tịch Hội đồng di sản văn hóa quốc gia Đặng Văn Bài, không có sự xung đột giữa bảo tồn và phát triển. Phát huy di sản văn hóa là nhiệm vụ then chốt trong chiến lược phát triển văn hóa, trong đó mô hình hợp tác công - tư được coi là điển hình tốt về phát triển bền vững, hiệu quả trong bảo tồn và lan tỏa giá trị của di sản văn hóa.

Ông Đặng Văn Bài khẳng định, “Với mô hình này, các cơ quan quản lý nhà nước thể hiện vai trò trong xây dựng cơ chế, chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý, bảo đảm cách tiếp cận cân bằng giữa phát triển du lịch với quản lý di sản; tuyên truyền, đồng hành với doanh nghiệp và người dân trong các vấn đề liên quan tới bảo tồn, phát triển đa dạng sản phẩm du lịch… Từ đó, giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân cũng như cơ hội biết hơn về văn hóa, di sản, ứng phó tốt hơn với những thay đổi sinh kế, để có thể khai thác hiệu quả, hợp lý các giá trị di sản thành hàng hóa, các sản phẩm chất lượng”.

GS Pier Luigi Sacco - GS Kinh tế Văn hóa, Đại học IULM Milan, Ý & Cố vấn Đặc biệt của Cao ủy Văn hóa và Giáo dục, Liên Minh Châu Âu tham gia trực tuyến- Ảnh: Ngô Huyền

GS Pier Luigi Sacco - GS Kinh tế Văn hóa, Đại học IULM Milan, Ý & Cố vấn Đặc biệt của Cao ủy Văn hóa và Giáo dục, Liên Minh Châu Âu cho rằng, bảo tồn được tính nguyên bản của điểm du lịch nhưng cũng không ngần ngại có những sáng tạo đổi mới nếu trước đó công tác du lịch không hiệu quả. Đặc biệt, điểm  du lịch không chỉ để phục vụ du khách mà còn phải chú trọng đến lợi ích của người dân địa phương, để họ thấy nơi đó là nơi đáng sống. Từ đó chung tay bảo vệ và làm đẹp hơn nữa điểm đến, thúc đẩy du lịch ngày càng phát triển.

NGÔ HUYỀN