Văn hóa là động lực, là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu cho sự phát triển kinh tế của dân tộc. Bảo tồn và phát huy các giá trị bản sắc văn hóa các dân tộc trên địa bàn huyện Kon Rẫy luôn được các cấp, các ngành của huyện đặc biệt quan tâm.

Bà Y Ga ở thôn 12, xã Đăk Ruồng dạy hát dân ca cho các em nhỏ. 
Ảnh: Nguyên Hà

Huyện Kon Rẫy (Kon Tum) được chia tách và thành lập theo Nghị định 14/2002/NĐ-CP ngày 31/1/2002 của Chính phủ gồm 6 xã, 1 thị trấn, tổng dân số 29.931 người (năm 2020), phía Đông giáp huyện K-Bang - tỉnh Gia Lai; phía Tây giáp huyện Đăk Hà và thành phố Kon Tum; phía Nam giáp huyện ChưPăh và huyện Đăk Đoa - tỉnh Gia Lai; phía Bắc giáp huyện Kon Plông.    

Cùng với các chính sách về thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội mạnh mẽ, Kon Rẫy đã thu hút các dân tộc ở mọi miền đất nước về đây làm ăn, sinh sống. Đến nay, toàn huyện có trên 20 thành phần dân tộc định cư. Việc hội tụ đa dân tộc góp phần giao lưu, làm phong phú thêm văn hóa dân tộc song nó cũng đặt ra những thách thức không nhỏ cho công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc.

Ngay sau khi chia tách huyện, ngành Văn hóa đã tham mưu tổ chức ngày hội Văn hóa, thể thao các dân tộc trên địa bàn huyện định kỳ 2 năm 1 lần. Ngày hội giới thiệu một số môn thể thao truyền thống của các dân tộc; trưng bày dụng cụ lao động, sản xuất, các đồ dùng trong sinh hoạt hàng ngày; giới thiệu những món ẩm thực, bài hát, điệu múa, làn điệu dân ca. Đặc biệt là các bài cồng chiêng, múa xoang của dân tộc Xê Đăng, Banah từ các xã, thị trấn về tham gia ngày hội.

Xác định rõ cồng chiêng, múa xoang là loại hình văn hóa phi vật thể đã được UNESCO ghi danh là "kiệt tác truyền khẩu và di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại" sẽ bị mai một do tác động của kinh tế thị trường, những năm qua, UBND huyện đã chỉ đạo ngành Văn hóa - Thông tin xây dựng kế hoạch cụ thể để mở các lớp cồng chiêng, múa xoang. Đến nay, Kon Rẫy đã phối hợp với Sở VHTTDL mở được 12 lớp trên địa bàn 6 xã với 240 học viên; phối hợp với Trung tâm phát triển nông thôn Tây Nguyên xanh mở 11 lớp tại địa bàn các xã, thị trấn và 2 lớp tại Trường PTDT nội trú huyện với 260 học viên tham dự. 100% các thôn, làng trên địa bàn toàn huyện đã có bộ cồng chiêng và đội cồng chiêng, múa xoang để sinh hoạt cộng đồng trong các ngày lễ, ngày hội của dân tộc và đất nước.

Đáng chú ý, đến nay Kon Rẫy đã có 7 Nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể được chủ tịch nước phong tặng: Nghệ nhân Ưu tú ALik - Đăk Pờ Ne; Nghệ nhân Ưu tú A nhất, Nghệ nhân Ưu tú A Liek, Nghệ nhân Ưu tú A Jing Đeng - xã Tân Lập; Nghệ nhân Ưu tú Y Pưh, Nghệ nhân Ưu tú Y Phổih, Nghệ nhân Ưu tú A Tăn - xã Đăk Tờ Re.

Đội cồng chiêng thiếu niên của làng Kon Tuh, xã Đăk Ruồng. 
Ảnh: Nguyên Hà

Từ bao đời nay, nhà Rông là nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng và tổ chức các nghi lễ truyền thống của dân tộc. Thực hiện chỉ thị số 21/CT-UBND, ngày 25/11/1999 của UBND tỉnh về việc khôi phục nhà Rông truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số, các cấp, các ngành trên địa bàn huyện đã tuyên truyền sâu rộng trong nhân dân về ý nghĩa và tầm quan trọng về việc bảo tồn nhà Rông của dân tộc mình. Hiện tại, tất cả các thôn làng, dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện đều có nhà Rông để sinh hoạt văn hóa cộng đồng và tổ chức các nghi lễ truyền thống. Để xây dựng nhà Rông, ngoài sự hỗ trợ về kinh phí, sự chỉ đạo sát sao của chính quyền các cấp, còn có sự đóng góp to lớn của đồng bào dân tộc bản địa, khẳng định ý thức tự lực tự cường của các dân tộc thiểu số trong việc khôi phục và xây dựng thiết chế văn hóa này.

Cùng với việc sưu tầm, tìm kiếm các hiện vật văn hóa, các dụng cụ sinh hoạt hằng ngày của bà con dân tộc thiểu số về trưng bày tại Nhà văn hóa trung tâm huyện, công tác phục dựng các lễ hội của đồng bào cũng luôn được quan tâm: Lễ hội đâm trâu (X'trăng); Lễ bỏ mả (Mớt bơ xát); Lễ cầu an (attere); Lễ mừng lúa mới; Lễ cúng nhà Rông mới; Lễ hội cúng đất làng... Đặc biệt, Lễ hội Tết con Dúi hay còn gọi là Tết Et Đông của nhóm Dơ Lâng (Dân tộc Banah) đã được Bộ VHTTDL đưa vào danh mục là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Bên cạnh văn hóa phi vật thể, các loại hình văn hóa vật thể, các danh lam thắng cảnh trên địa bàn huyện đã từng bước được tôn tạo, trùng tu như: Di tích lịch sử cách mạng H16; Di tích lịch sử cách mạng chiến thắng đồn Kon Brai; Di tích lịch sử phân xưởng luyện gang quân giới Khu V. Trung tâm Văn hóa, Thể thao, Du lịch & Truyền thông đã xây dựng kế hoạch chi tiết khảo sát, đánh giá các điểm du lịch có tiềm năng của huyện nhà như: Thác Kôi Tó; Thác SNghé; Lòng hồ Đăk Pne; Làng du lịch cộng đồng Kon Brăp Du… Hằng năm, Trung tâm phối hợp với Huyện đoàn tổ chức hành trình về nguồn để giới thiệu cho lớp trẻ các danh lam thắng cảnh của quê hương và niềm tự hào của dân tộc qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.

Phong trào xây dựng gia đình văn hóa, khu dân cư văn hóa; xã đạt chuẩn nông thôn mới ở Kon Rẫy cũng ngày một khởi sắc. Đến nay, toàn huyện có 5.137 hộ/7.168 hộ được công nhận Gia đình văn hóa; 43 khu dân cư/49 khu dân cư được công nhận Khu dân cư văn hóa; 3/6 xã được công nhận Xã nông thôn mới.

Với những nỗ lực trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, truyền thống trên địa  bàn, diện mạo văn hóa của huyện Kon Rẫy ngày càng đạt được những kết quả đáng khích lệ sau 20 năm. Môi trường văn hóa, thuần phong mĩ tục và truyền thống tốt đẹp của các dân tộc được phát huy. Nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội được hưởng ứng mạnh mẽ, bà con từng bước xóa bỏ các hủ tục lạc hậu.

Kỷ niệm 20 năm ngày chia tách và thành lập huyện, theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ XIX,  cán bộ, nhân dân huyện Kon Rẫy quyết tâm xây dựng quê hương ngày càng no ấm, giàu đẹp, đảm bảo hoàn thành xuất sắc các mục tiêu về Kinh tế - An ninh - Chính trị xã hội gắn với việc khôi phục, gìn giữ bản sắc văn hóa các dân tộc trên địa bàn.

PHẠM ĐÌNH CHUNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 489, tháng 2-2022