Tại Liên hoan phim (LHP) Berlin lần thứ 74 vừa qua, tác phẩm điện ảnh Cu li không bao giờ khóc (Culi never cries) của đạo diễn Phạm Ngọc Lân đã thắng hạng mục Phim đầu tay xuất sắc với giải thưởng 50.000 euro. Để chạm tới chiến thắng này, Phạm Ngọc Lân đã đi một hành trình dài đầy quyết tâm.

Phạm Ngọc Lân và các đồng nghiệp quốc tế tại LHP Berlin

Lần thứ 4 phim Việt đăng quang hạng mục phim đầu tay xuất sắc 

Tác phẩm điện ảnh Cu li không bao giờ khóc đánh dấu lần thứ tư Việt Nam có phim  thắng giải hạng mục Phim đầu tay xuất sắc tại Liên hoan Phim Berlin. Trước đó, các  đạo diễn Nguyễn Võ Nghiêm Minh, Phan Ðăng Di và Lê Bảo từng giành được giải thưởng này. Liên hoan phim Berlin là một trong ba liên hoan điện ảnh lâu đời của thế giới - cùng Cannes và Venice. Năm nay, sự kiện diễn ra từ ngày 15/2 đến 25/2/2024, diễn viên Lupita Nyong’o giữ vai trò Chủ tịch Ban giám khảo. Giải Phim đầu tay xuất sắc ở LHP Berlin ra đời năm 2006, do GWFF (Gesellschaft zur Wahrnehmung von Film- und Fernsehrechten) - tổ chức bảo vệ bản quyền phim và truyền hình - tài trợ. Năm nay, có 16 dự án thuộc các hạng mục Competition, Encounters, Panorama, Forum và Generation nhận được đề cử. Cu li không bao giờ khóc nằm trong Hạng mục Panorama (Toàn cảnh). Hiện tại, hạng mục này dành để tôn vinh những phim điện ảnh phá vỡ tư duy lối mòn, đưa lại cách nhìn nhận mới mẻ xung quanh những vấn đề và câu chuyện đương đại, từ đó giới thiệu tới công chúng yêu điện ảnh những tài năng làm phim, phong cách làm phim và góc nhìn điện ảnh sáng tạo. Hạng mục Panorama năm nay có 20 tác phẩm đến từ Ðức, Mỹ, Thụy Ðiển… Cu li không bao giờ khóc đã vượt qua 16 tác phẩm (thuộc 5 hạng mục khác nhau) để chiến thắng, nhận về mức tiền thưởng 50.000 euro. 

Áp phích phim Culi không bao giờ khóc

Cu li không bao giờ khóc kể về cuộc đời của bà Nguyện (do NSND Minh Châu thủ vai). Bà đã từng quen và kết hôn cùng với một người Ðức, nhưng sau đó cả hai đã ly thân. Nghe tin chồng cũ mất, bà sang Ðức nhận lại tài sản của người chồng quá cố để lại. Những gì ông để lại cho bà chỉ là một hũ tro cốt và một con cu li. Khi trở lại Việt Nam, bà Nguyện phát hiện cô cháu gái Vân (do Hà Phương thủ vai) đang vội vã kết hôn vì đã trót mang thai với bạn trai là Quang (do Xuân An thủ vai).

Câu chuyện của phim là sự tương phản giữa cuộc hành hương trong suy tưởng về quá khứ của bà Nguyện, một người phụ nữ đã sống gần hết cuộc đời và cô cháu gái đang rục rịch cưới hỏi với những lo lắng về tương lai bất định. Bộ phim còn thể hiện mối quan hệ tương phản giữa hai thế hệ trong phim và con cu li là nút thắt. Bên cạnh việc đối mặt với quá khứ tưởng như chôn chặt, bà Nguyện còn lo lắng cho tương lai của người cháu gái, lo sợ cô đi vào vết xe đổ của mình năm xưa.

Phạm Ngọc Lân (thứ hai từ trái qua) nhận giải Nhì cuộc thi Sáng tác kịch bản điện ảnh năm 2020

Trên trang chủ của LHP Berlin ca ngợi “Cu li không bao giờ khóc là một trong những trải nghiệm điện ảnh mạnh mẽ nhất trong LHP lần thứ 74”. Phim được báo chí quốc tế nhận xét là tác phẩm đặc biệt và đầy mê hoặc, khai thác chủ đề về danh tính và nỗi đau của con người. Theo Variety, phim của Phạm Ngọc Lân có màu sắc hài, kịch tính, còn trang The Film Verdict viết: “Phim là lời ca ngợi vừa đẹp đẽ, vừa hấp dẫn về hoài niệm quá khứ của một người hưu trí và sự thiếu chắc chắn về tương lai của một cặp vợ chồng trẻ”. Trang International Cinephile Society nhận định: “Ðây là bộ phim đặc biệt và đầy mê hoặc về danh tính và nỗi đau”. Nhà phê bình Matthew Joseph Jenner viết trên trang ICSfilm: “Bộ phim phức tạp hơn nhiều so với những gì chúng ta tưởng tượng khi lần đầu lướt qua. Ðạo diễn đã dệt nên một câu chuyện kỳ lạ nhưng đầy mê hoặc về danh tính và sự tiếc thương. Một bối cảnh văn hóa xã hội sống động được đạo diễn khai thác kỹ càng, và gợi ra rằng: bên dưới đó, không cần thiết phải logic, và đôi khi còn chủ đích chạm đến sự mơ hồ, là nhiều điều sâu sắc đang sục sôi. Người xem được đưa vào một không gian mơ hồ giữa quá khứ và hiện tại, được nhìn tận mắt văn hóa Việt Nam qua nhiều lăng kính khác nhau. Tất cả tạo nên hình ảnh tổng thể về một đất nước liên tục bị mắc kẹt giữa quá khứ đầy nhọc nhằn và tương lai hứa hẹn”.

Hành trình nhiều nỗ lực từ một nhà làm phim độc lập

Trên sân khấu nhận giải, đạo diễn Phạm Ngọc Lân nói cảm ơn gia đình, diễn viên và đoàn phim, nhà sản xuất, các tổ chức và cá nhân đã luôn đồng hành cùng bộ phim, “ủng hộ và không lãng quên những tiếng nói nhỏ bé nhưng đa dạng màu sắc”. Ðể đi tới thành công này, anh cùng với các cộng sự của mình đã trải qua một hành trình dài nhiều nỗ lực bên cạnh niềm đam mê.

Culi không bao giờ khóc được Phạm Ngọc Lân và Nghiêm Quỳnh Trang bắt đầu viết kịch bản từ năm 2016. Năm 2017, dự án phim từng nhận tài trợ cho phát triển kịch bản tại LHP Quốc tế Rotterdam và được chọn vào Hạng mục The Cinefondation’s Atelier - hỗ trợ sản xuất cho dự án điện ảnh nghệ thuật nổi bật từ nhiều vùng trên thế giới - trong khuôn khổ LHP Cannes 2017. Năm 2019, Culi không bao giờ khóc giành 2 giải thưởng ARTE Kino International - Locarno Open Doors và Sørfond - Locarno Open Doors do SEAFIC (Southeast Asia Fiction Film Lab) tài trợ tại LHP Quốc tế Locarno.

Đạo diễn và ê kíp phim Cu li không bao giờ khóc trên thảm đỏ LHP Berlin

Năm 2020, hai kịch bản Culi không bao giờ khóc (đồng tác giả Phạm Ngọc Lân - Nghiêm Quỳnh Trang) và Thiên mạc anh hùng ca của Nguyễn Thị Mai Phương đã được trao giải Nhì (không có giải Nhất) trong cuộc thi Sáng tác kịch bản phim truyện điện ảnh năm 2020 do Cục Ðiện ảnh - Bộ VHTTDL tổ chức. Khi nhận giải thưởng này, Phạm Ngọc Lân đã xúc động chia sẻ rằng anh và những người bạn làm phim trẻ ý thức được thời đại mới đã thay đổi cách thức làm phim và cả cách thưởng thức điện ảnh của khán giả. Anh cũng hứa kịch bản sẽ được đưa vào sản xuất trong điều kiện tốt nhất và sau đó sẽ đưa phim đi xa nhất để xứng đáng với tiềm năng của dự án. Và Phạm Ngọc Lân đã giữ đúng lời hứa của mình vào tháng 2/2024, khi bộ phim ra mắt công chúng lần đầu trong Hạng mục Panorama tại LHP Quốc tế Berlin lần thứ 74 và giành giải thưởng Phim đầu tay xuất sắc nhất. 

 Trước đó, do đại dịch COVID-19, quá trình ghi hình bộ phim bị trì hoãn nhiều lần. Từ cuối năm 2021 đến tháng 9/2022, dự án được tái khởi động. Nghiêm Quỳnh Trang - biên kịch kiêm nhà sản xuất của phim cho biết, đoàn phim phải làm lại nhiều thứ từ đầu, như chỉnh sửa kịch bản và tính toán địa điểm quay…

 Ðạo diễn Phạm Ngọc Lân cũng là gương mặt quen thuộc ở LHP Berlin với nhiều phim ngắn gây tiếng vang. Năm 2016, bộ phim Thành phố khác của anh tranh giải ở Hạng mục Berlinale Shorts cho phim ngắn. Ba năm sau, tác phẩm Một khu đất tốt cũng nhận đề cử cùng hạng mục. Ðạo diễn Phan Ðăng Di cũng là giám đốc sáng tạo của phim Culi không bao giờ khóc nhận xét: “Phạm Ngọc Lân là nhà làm phim trẻ có phong cách độc đáo, thoát khỏi việc kể câu chuyện thông thường để hướng tới ngôn ngữ điện ảnh”.

Phạm Ngọc Lân sinh năm 1986, tốt nghiệp khoa Quy hoạch đô thị - Ðại học Kiến trúc Hà Nội năm 2009. Tuy nhiên anh lại quyết định theo đuổi việc làm phim độc lập. Anh theo học ngành phim tại Doclab và cho ra mắt bộ phim tài liệu đầu tay Chuyện mọi nhà. Bộ phim tham dự tranh giải Tiệc phim YxineFF 2012 và các LHP Quốc tế như Visions du Réel (Thụy Sĩ), CPH-DOX (Ðan Mạch)…

Năm 2016, phim ngắn Một thành phố khác của anh là đại diện Việt Nam duy nhất trong 15 phim tham dự phần tranh giải chính thức dành cho phim ngắn tại Liên hoan phim Berlin. Anh từng được vinh danh tại Top 15 nhà làm phim trẻ thế giới trong chương trình Atelier tại Liên hoan phim Cannes lần thứ 70, khi anh vừa công bố dự án Cu li không bao giờ khóc. Năm 2020, phim ngắn Giòng sông không nhìn thấy (The Unseen River) của anh được nhận giải thưởng Lừa vàng (Asino d’Oro) cho phim hay nhất tại LHP ngắn quốc tế Concorto (Ý).

TRỊNH TƯỜNG LÂM

Nguồn: Tạp chí VHNT số 565, tháng 3-2024