Văn hóa Việt Nam là thành quả hàng nghìn năm lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng nước và giữ nước của dân tộc, là kết quả giao lưu và tiếp thu tinh hoa của nhiều nền văn minh thế giới. Văn hóa có vai trò quan trọng, là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Hiện nay, khi đất nước đứng trước những dấu mốc quan trọng, cần những động lực mạnh mẽ để thúc đẩy quá trình phát triển, việc chấn hưng văn hóa có ý nghĩa vô cùng quan trọng và cấp thiết.

Lễ hội Đình Chèm - Ảnh: Phạm Công Thắng

Chấn hưng văn hóa - động lực để văn hóa thực sự là sức mạnh nội sinh phát triển bền vững đất nước

Văn hóa là một phạm trù rất rộng, có thể được hiểu dưới nhiều góc độ khác nhau với nhiều cách tiếp cận khác nhau, rất phong phú, đa dạng. Tựu chung lại, khi nói đến văn hóa “là nói đến những gì là tinh hoa, tinh tuý nhất, được chưng cất, kết tinh, hun đúc thành những giá trị tốt đẹp, cao thượng, đặc sắc nhất, rất nhân văn, nhân ái, nhân nghĩa, nhân tình, tiến bộ”(1). Văn hóa Việt Nam đã hun đúc nên tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam, làm rạng rỡ lịch sử vẻ vang của dân tộc; hình thành nên những giá trị văn hóa cao đẹp, bền vững: yêu nước, đoàn kết, cần cù, dũng cảm, tài trí, lạc quan, hiếu học, nghĩa tình, hòa hiếu, khoan dung… Xét về bản chất, chấn hưng văn hóa là làm cho các giá trị văn hóa tốt đẹp của đất nước, của dân tộc được đề cao và phát huy mạnh mẽ hơn. Chấn hưng văn hóa tác động làm cho các giá trị văn hóa được phát huy, phát triển, đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước, nâng tầm đất nước lên một vị thế mới. Chấn hưng văn hóa, về phương diện biểu hiện, chính là nâng cao nhận thức, đưa các yêu cầu cơ bản của văn hóa Việt Nam hiện đại trở thành tinh thần cốt lõi của các chính sách văn hóa, của các nhiệm vụ phát triển văn hóa. Các quy định pháp luật, các quy tắc ứng xử xã hội phải lấy văn hóa làm nền tảng. Các vấn đề cốt yếu trong phát triển văn hóa, con người phải được nhận thức đúng và được quan tâm, được đầu tư thích đáng. Chấn hưng văn hóa, làm cho văn hóa hưng thịnh hơn vừa là khát vọng, đồng thời là nhiệm vụ chính trị cấp thiết, là khâu đột phá có ý nghĩa chiến lược để đẩy mạnh quá trình phát triển nhanh và bền vững đất nước trong thời kỳ mới.

Trên thế giới, lịch sử từng ghi nhận phong trào văn hóa Phục hưng đã mang đến những giá trị vô cùng to lớn cho châu Âu. Trong cuộc cách mạng tư tưởng, văn hóa, xã hội, khoa học, triết học thời kỳ Phục hưng, văn hóa đóng vai trò quan trọng trong thay đổi cách suy nghĩ và hành động của con người. Việc đề cao, coi trọng các giá trị nhân văn như tự do, công bằng, đạo đức chính là cơ sở thúc đẩy phát triển, xây dựng nền tảng để nhiều ngành, nhiều lĩnh vực phát triển mạnh mẽ, là cơ sở khai thác tối đa khả năng sáng tạo của con người, mang lại những thành tựu to lớn trong các lĩnh vực vật lý, hóa học, toán học, sinh học, giáo dục và các tác phẩm văn học, nghệ thuật vô giá, điển hình. Văn hóa thời kỳ Phục hưng không chỉ đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của xã hội châu Âu đương thời mà còn là nền tảng, động lực thúc đẩy sự phát triển, thậm chí định hình một số giá trị cốt lõi của châu Âu hiện đại sau này.

Ở nước ta hiện nay, Đảng ta khẳng định: “Quyết tâm chấn hưng và xây dựng thành công một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” , nhấn mạnh “quyết tâm chấn hưng”, đồng thời trực diện đưa ra định hướng đường lối phát triển văn hóa đất nước “xây dựng thành công một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Rõ ràng, đất nước cần có sự bứt phá hơn nữa, nhằm tiếp tục khẳng định xu thế vận động: “Đến năm 2025... là nước đang phát triển, có công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua mức thu nhập trung bình thấp; Đến năm 2030... là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; Đến năm 2045... trở thành nước phát triển, thu nhập cao”. Đây là thời điểm văn hóa Việt Nam cần được chấn hưng để tạo nền tảng nhận thức đúng đắn, đầy đủ, toàn diện về văn hóa trong mối quan hệ với phát triển; tạo động lực quan trọng cho phát triển bền vững, thông qua khắc phục các hạn chế, tồn tại, phát triển hài hòa, đồng bộ giữa văn hóa với kinh tế, xã hội, với xây dựng đời sống hạnh phúc cho nhân dân. Vì vậy, chấn hưng văn hóa là nhiệm vụ được đặt ra một cách thường xuyên và cấp thiết hiện nay, là động lực xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, cụ thể trên những phương diện cơ bản sau đây:

Thứ nhất, chấn hưng văn hóa xuất phát từ vị trí, vai trò, tầm quan trọng của văn hóa trong xây dựng, phát triển bền vững đất nước. Văn hóa có vị trí, vai trò là rường cột đối với sự tồn tại, phát triển bền vững của quốc gia, dân tộc - “văn hóa soi đường cho quốc dân đi” . Văn hóa không chỉ là động lực, mục tiêu của sự phát triển, được đặt ngang hàng với chính trị, kinh tế và xã hội mà còn “lấy giá trị văn hóa, con người Việt Nam làm nền tảng, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững”. Văn hóa biểu hiện sức sống, sức sáng tạo, sức mạnh tiềm tàng của quốc gia; đồng thời là cốt cách, vị thế, tầm vóc của cả cộng đồng dân tộc. Trong thế giới hội nhập và thời đại toàn cầu hóa hiện nay, văn hóa là “tấm thẻ căn cước” định vị lịch sử tồn tại và phát triển của mỗi dân tộc: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn”. Văn hóa, với tất cả những biểu hiện đa dạng và phong phú, tinh tế và nhạy cảm, có tác động sâu sắc tới mỗi cá nhân và cộng đồng. Đối với mỗi cá nhân, văn hóa có vai trò quan trọng trong định hướng hình thành nhân cách, lối sống, nếp sống, bồi đắp trí tuệ, nuôi dưỡng tâm hồn: “Hạnh phúc của con người không phải chỉ ở chỗ nhiều tiền, lắm của, ăn ngon, mặc đẹp, mà còn ở sự phong phú về tâm hồn, được sống giữa tình thương và lòng nhân ái, lẽ phải và công bằng”(2) . Đối với cộng đồng, văn hóa là “sức mạnh mềm” góp phần khẳng định vị thế, hình ảnh, tầm vóc, thương hiệu của mỗi quốc gia - dân tộc. Trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc Việt Nam, văn hóa là một trong những nhân tố đóng góp mang tính quyết định vào thắng lợi của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Các giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể tốt đẹp của dân tộc, bản sắc văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam đã trở thành cội rễ của “sức mạnh mềm” văn hóa, là sức mạnh nội sinh, nguồn lực và động lực to lớn của đất nước trong phát triển bền vững và hội nhập quốc tế. Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đóng vai trò là “hệ điều tiết” trong sự vận động mọi mặt của đời sống xã hội.

Thứ hai, chấn hưng văn hóa  khởi nguồn từ lịch sử dựng nước đi đối với giữ nước của dân tộc. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, nhân dân ta đã xây dựng nên một nền văn hóa đặc sắc, kết tinh quá trình lao động sáng tạo, đấu tranh chống thiên tai, địch họa, mang đậm tâm hồn, cốt cách dân tộc, thể hiện sâu sắc trình độ, nghệ thuật ứng xử với tự nhiên và xã hội. Nhìn lại lịch sử đất nước, không ít cuộc chấn hưng văn hóa đã được khởi xướng và thực hiện. Đó là cuộc Duy Tân văn hóa (1906) do Phan Châu Trinh (1872 - 1926) phát động, bằng “khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh” góp phần bài trừ hủ tục, thức tỉnh tinh thần tự cường, khuyến khích nhân dân học tập, bài trừ văn hóa lai căng, bảo tồn truyền thống tốt đẹp. Hai năm trước khi giành được độc lập, Đảng ta đã ra Đề cương về văn hóa Việt Nam (1943) - nêu rõ tính chất văn hóa Việt Nam lúc bấy giờ “về hình thức là thuộc địa, về nội dung là tiền tư bản”, chỉ rõ ba nguyên tắc vận động của văn hóa Việt Nam: “dân tộc hóa, đại chúng hóa và khoa học hóa”. Năm 1946, trước yêu cầu về xây dựng một nền văn hóa mới vừa kháng chiến, vừa kiến quốc, Hội nghị văn hóa toàn quốc lần thứ nhất đã khẳng định phải xây dựng nền văn hóa mới Việt Nam với ba tính chất: dân tộc, khoa học, đại chúng. Trong công cuộc đổi mới, Đảng không ngừng bổ sung, phát triển đường lối xây dựng nền văn hóa mới phù hợp với tiến trình phát triển đất nước. Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” khẳng định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội” . Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI (2014) về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” tiếp tục nhấn mạnh: “Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ Quốc” . Đặc biệt, với quan điểm lấy giá trị văn hóa, con người Việt Nam làm trung tâm, Đại hội XIII của Đảng đã khẳng định: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa, con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc” . Chấn hưng văn hóa vừa là nhiệm vụ trọng tâm, vừa là khâu đột phá có ý nghĩa chiến lược để xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Thứ ba, chấn hưng văn hóa là đòi hỏi khách quan, cấp thiết từ thực tiễn. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khoa học - công nghệ thúc đẩy nền kinh tế tri thức phát triển, không gian mạng thúc đẩy sự giao lưu, tiếp biến văn hóa, đồng thời, tạo ra xung đột giữa các nền văn hóa, tạo môi trường cho hiện tượng “xâm lăng” văn hóa. Nền văn hóa Việt Nam mang bản chất của nền văn hóa xã hội chủ nghĩa đã và đang đứng trước những thách thức của các xu hướng mới. Một số nét văn hóa truyền thống bộc lộ những hạn chế, không còn phù hợp với đời sống xã hội hiện nay và một số cái mới, cái tiến bộ chưa được định hình một cách rõ nét. Bên cạnh đó, hoạt động lãnh đạo, quản lý nhà nước về văn hóa còn bộc lộ một số hạn chế, bất cập. Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Văn hóa chưa được các cấp, các ngành nhận thức một cách sâu sắc và chưa được quan tâm một cách đầy đủ tương xứng với kinh tế và chính trị; chưa thật sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực của sự phát triển bền vững đất nước. Vai trò của văn hóa trong xây dựng con người chưa được xác định đúng tầm, còn có chiều hướng nặng về chức năng giải trí . Thiếu những tác phẩm văn hóa, văn học, nghệ thuật lớn, phản ánh được tầm vóc của sự nghiệp đổi mới, có tác dụng tích cực đối với việc xây dựng đất nước, xây dựng con người. Môi trường văn hóa vẫn bị ô nhiễm bởi các tệ nạn xã hội, tham nhũng, tiêu cực”(3). Trong đó, nhân tố con người - nhân tố quan trọng nhất cho phát triển có những biểu hiện xuống cấp về văn hóa, đạo đức, “nhiều khi bắt chước nước ngoài một cách nhố nhăng, phản cảm, không có chọn lọc (nói nặng ra là “vô văn hóa”, “phản văn hóa”)”. Đồng thời, bối cảnh mới đòi hỏi phải phân biệt rõ các giá trị văn hóa và phản văn hóa, xác định định hướng đúng đắn, phù hợp cho sự nghiệp phát triển văn hóa Việt Nam. Những giá trị mới mà văn hóa mang lại là những giá trị của sức mạnh nội sinh tạo nên “sức mạnh mềm” quốc gia - dân tộc, là những giá trị gia tăng của các ngành công nghiệp văn hóa, của thị trường sản phẩm và dịch vụ văn hóa,... đặt ra yêu cầu phải có nhận thức đúng đắn, đầy đủ, toàn diện về phát triển văn hóa trong mối quan hệ với các lĩnh vực khác của đời sống xã hội, trong mục tiêu tổng thể vì sự phát triển bền vững, trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng. Từ đó, có hành động kịp thời, quyết liệt để chấn hưng văn hóa, làm cho các giá trị văn hóa tốt đẹp của quốc gia - dân tộc được đề cao và phát huy mạnh mẽ hơn, làm cho văn hóa hưng thịnh.

Đề xuất một số giải pháp đẩy mạnh chấn hưng văn hóa để văn hóa thực sự là sức mạnh nội sinh phát triển bền vững đất nước hiện nay

Hiện nay, trên thế giới, tình hình diễn biến rất nhanh chóng, phức tạp, khó dự báo. “Hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, song đang đứng trước nhiều trở ngại, khó khăn” . Trong nước, kết quả của hơn 37 năm đổi mới, “chúng ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử,... Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay” . Tuy nhiên, “Nền kinh tế phát triển chưa bền vững, còn nhiều hạn chế, yếu kém, đứng trước nhiều khó khăn, thách thức mới” . Đây là thời điểm quan trọng để định hướng con đường phát triển văn hóa - đó không chỉ là sự phù hợp với truyền thống văn hóa, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, mà còn phải đáp ứng các yêu cầu phát triển của thời đại mới, xứng đáng với tầm vóc, vị thế dân tộc. Văn hóa cần được nhận thức toàn diện, thấu đáo, được đề cao, được tạo điều kiện thuận lợi để triển khai trong mối quan hệ tổng thể, hài hòa với các lĩnh vực chính trị - kinh tế - xã hội của đất nước trong tình hình mới. Quá trình chấn hưng văn hóa phải đồng bộ với chủ trương phát triển các ngành, lĩnh vực khác, phải song hành với thúc đẩy phát triển mới đạt mục tiêu đề ra, để hướng tới một nền văn hóa hưng thịnh, góp phần vào sự phát triển toàn diện đất nước. Để đẩy mạnh chấn hưng văn hóa góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc hiện nay, cần tập trung thực hiện một cách quyết liệt và có hiệu quả một số giải pháp cơ bản sau đây:

Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức và năng lực lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực văn hóa.

Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quán triệt, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân về vị trí, vai trò của văn hóa trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Xác định rõ xây dựng và phát triển văn hóa, con người là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của cả hệ thống chính trị: “Gắn kết giữa tăng trưởng kinh tế với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội; phát huy nhân tố con người, lấy nhân dân làm trung tâm; phát huy vai trò của văn hóa - nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực của sự phát triển”. Chú trọng tính đặc thù của văn hóa, vừa bảo đảm để văn hóa, văn học, nghệ thuật phát triển đúng định hướng chính trị, tư tưởng của Đảng, vừa bảo đảm tự do sáng tạo của cá nhân trên cơ sở phát huy tính tự giác cao với mục đích đúng đắn, trên tinh thần “phát triển kinh tế - xã hội là trung tâm; xây dựng Đảng là then chốt; phát triển văn hóa là nền tảng tinh thần; bảo đảm quốc phòng, an ninh là trọng yếu, thường xuyên”. Khắc phục tình trạng buông lỏng sự lãnh đạo hoặc mất dân chủ, hạn chế tự do sáng tạo. Định kỳ kiểm tra, giám sát việc thể chế hóa chủ trương của Đảng đối với cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa.

Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước về xây dựng và phát triển văn hóa đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Đẩy nhanh việc cụ thể hóa chủ trương, quan điểm của Đảng thành chương trình, đề án cụ thể, sát thực tiễn: “Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”. Rà soát, hoàn thiện các văn bản pháp luật, quản lý hiện hành có liên quan, đổi đổi mới cách thức tiếp cận và tư duy quản lý từ “làm văn hóa” sang “quản lý nhà nước về văn hóa”. Tích cực đổi mới phương thức lãnh đạo và quản lý đối với sự nghiệp phát triển văn hóa, xác định rõ những chiến lược và giải pháp lãnh đạo, quản lý phù hợp với từng đối tượng, lĩnh vực và địa bàn cụ thể. “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”. Lấy văn hóa làm điểm tựa cho các chính sách kinh tế - xã hội, làm tư tưởng xuyên suốt các chính sách đối ngoại, ngoại giao.

Hai là, xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác văn hóa tương xứng với yêu cầu và nhiệm vụ phát triển văn hóa trong giai đoạn mới.

Chú trọng việc đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ làm công tác văn hóa, văn học, nghệ thuật. Xây dựng chiến lược phát triển đội ngũ cán bộ văn hóa. Coi trọng quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí cán bộ lãnh đạo, quản lý văn hóa, cán bộ làm công tác khoa học, chuyên gia đầu ngành, cán bộ ở cơ sở: “Xây dựng chính sách đào tạo và sử dụng cán bộ văn hóa, văn nghệ, khoa học, phù hợp, có trình độ chuyên môn, năng lực, phẩm chất ở tất cả các cấp quản lý”. Đổi mới đào tạo, bồi dưỡng cán bộ văn hóa theo hướng hiện đại và hội nhập quốc tế. Chú trọng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên giảng dạy các chuyên ngành văn hóa. Tập trung nâng cao đời sống văn hóa ở cơ sở, tăng cường xây dựng và phát triển văn hóa đỉnh cao, phấn đấu có nhiều tài năng lớn ở các loại hình văn hóa, nghệ thuật, có những tác phẩm tầm cỡ, phản ánh sâu sắc hiện thực đổi mới của đất nước, có ý nghĩa tích cực trong xây dựng nền văn hóa và con người mới.

Chủ động rà soát, kiện toàn tổ chức, bộ máy, chức năng, nhiệm vụ của các đơn vị thuộc ngành Văn hóa theo hướng tinh, gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Nâng cao năng lực cán bộ các cấp, kiện toàn bộ máy nhân sự tinh, gọn, phát huy vai trò, trí tuệ của tập thể gắn với đề cao trách nhiệm cá nhân, khơi dậy khát vọng cống hiến của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức ngành văn hóa. Xây dựng quy tắc ứng xử chung của nghệ sĩ, góp phần tạo môi trường văn hóa lành mạnh, thúc đẩy công nghiệp văn hóa phát triển, phát huy các giá trị văn hóa, con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước. Quan tâm xây dựng các trường văn hóa, nghệ thuật, tạo chuyển biến cơ bản về chất lượng và quy mô đào tạo: “Rà soát toàn bộ hệ thống các trường đào tạo cán bộ văn hóa, văn nghệ, đổi mới và hiện đại hóa quy trình, nội dung, phương thức đào tạo để trong 5-10 năm tới khắc phục về cơ bản sự thiếu hụt về đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa”. Có chính sách phát hiện, bồi dưỡng, sử dụng, đãi ngộ, tôn vinh cán bộ trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật; trọng dụng người có tài, có đức, tôn vinh tài năng và cống hiến cho sự phát triển văn hóa nước nhà.

Ba là, quan tâm bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc kết hợp với tiếp thu tinh hoa văn hóa của thời đại.

Đẩy mạnh đổi mới nội dung, hình thức các hoạt động tuyên truyền, quán triệt đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước về yêu cầu bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội hiện nay. Tiếp tục rà soát văn bản, thể chế hóa các chủ trương của Đảng và hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của ngành văn hóa, hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý và phối hợp liên bộ, liên ngành trong xây dựng văn hóa, con người Việt Nam. Xử lý hài hòa giữa bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa các dân tộc với các hoạt động phát triển kinh tế, du lịch bền vững, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam. Phát triển đi đôi với giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt. Chú trọng thực hiện các chương trình phục hồi, bảo tồn một số loại hình nghệ thuật truyền thống có nguy cơ mai một; giữ gìn và phát huy di sản văn hóa các dân tộc thiểu số, các giá trị văn hóa trong tôn giáo, tín ngưỡng. Chú trọng xây dựng và phát triển số hóa di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, phát triển dữ liệu lớn (big data) về giá trị di sản văn hóa Việt Nam, phát triển bảo tàng ảo để tăng cường quảng bá các giá trị di sản văn hóa.

Chú trọng hội nhập quốc tế về văn hóa, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại và truyền bá văn hóa Việt Nam ra thế giới: “Chủ động mở rộng hợp tác văn hóa với các nước, thực hiện đa dạng các hình thức văn hóa đối ngoại, đưa các quan hệ quốc tế về văn hóa đi vào chiều sâu, đạt hiệu quả thiết thực; tiếp nhận có chọn lọc tinh hoa văn hóa thế giới, làm phong phú thêm văn hóa dân tộc” . Tạo điều kiện thuận lợi để người Việt Nam ở nước ngoài, các tổ chức quốc tế đầu tư trí tuệ, nguồn lực, tham gia phát triển văn hóa, quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam. Tăng cường các chương trình dạy tiếng Việt cho người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài ở Việt Nam. Xây dựng một số trung tâm văn hóa Việt Nam ở nước ngoài và trung tâm dịch thuật, quảng bá văn hóa Việt Nam ra nước ngoài. Xây dựng cơ chế, chính sách phát triển văn hóa đối ngoại; hỗ trợ quảng bá nghệ thuật quốc gia và xuất khẩu các sản phẩm văn hóa ra nước ngoài. Chọn lọc, tiếp thu kinh nghiệm tốt, phù hợp của các nước trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực, mặt trái của toàn cầu hóa về văn hóa. Nắm bắt xu hướng phát triển văn hóa trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0, ứng dụng thành tựu công nghệ số để chủ động đổi mới các hoạt động văn hóa đối ngoại, tăng cường tiềm lực phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, xây dựng thương hiệu quốc gia và các trung tâm, thành phố sáng tạo.

Bốn là, chú trọng xây dựng văn hóa ứng xử lành mạnh trong xã hội, phát huy những giá trị tích cực về thuần phong, mỹ tục của gia đình và xã hội.

Đề cao tinh thần tương thân, tương ái, đoàn kết; trọng tình nghĩa, trọng công lý và đạo lý xã hội. Xây dựng các quy tắc ứng xử văn minh trong các cơ quan công quyền, trong cộng đồng, nhất là trên không gian mạng và trong giới văn nghệ sĩ. “Đề cao vai trò, trách nhiệm và các giá trị văn hóa tốt đẹp của gia đình trong việc nuôi dưỡng, giáo dục và bảo vệ thanh thiếu nhi, cùng với nhà trường giáo dục, hình thành nhân cách, đạo đức trong sáng và kỹ năng ứng xử xã hội văn minh. Xây dựng ý thức bảo vệ môi trường, gìn giữ, ứng xử đúng đắn với môi trường vì mục tiêu phát triển bền vững đất nước” . Xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa trong công tác lãnh đạo, quản lý. Chú trọng xây dựng môi trường văn hóa công sở lành mạnh, dân chủ, đoàn kết, nhân văn; đẩy lùi bệnh quan liêu, bè phái, mất đoàn kết, chủ nghĩa cơ hội và thực dụng.

“Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị con người Việt Nam gắn với giữ gìn, phát huy hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới... Phát huy vai trò to lớn của văn học, nghệ thuật trong việc bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm, nhân cách, lối sống của con người... Quan tâm đến nhu cầu sáng tạo và thụ hưởng văn hóa chính đáng, lành mạnh của mỗi người dân và cả cộng đồng”. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp, doanh nhân và văn hóa trong kinh doanh. Kiên quyết, kiên trì đấu tranh chống tham ô, tham nhũng, tiêu cực; chống sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống. Chú trọng thực hiện quy định nêu gương của cán bộ, đảng viên. “Phát triển toàn diện, đồng bộ các lĩnh vực văn hóa, môi trường văn hóa, đời sống văn hóa phong phú, đa dạng, văn minh, lành mạnh” . Chú trọng khơi dậy truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, niềm tin, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; tài năng, trí tuệ, phẩm chất của con người Việt Nam.

Văn hóa là nền tảng tinh thần, nguồn lực nội sinh và động lực đột phá cho phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Chấn hưng văn hóa là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thúc đẩy phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Đứng trước những thời cơ và thách thức mới, yêu cầu khách quan của sự nghiệp cách mạng nước ta là phải tiếp tục phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng, tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, thực hiện thành công mục tiêu đưa nước ta trở thành quốc gia phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI./. 

_______________

1,2,3. Nguyễn Phú Trọng, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022, tr 158,159, 167.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Kết luận số 76‐KL/TW về “Tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 33‐NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, Hà Nội, ngày 4/6/2020.

2. Ban Chấp hành Trung ương, Báo cáo “Kế thừa, phát huy truyền thống văn hóa dân tộc; xây dựng, phát triển văn hóa sau 35 năm tiến hành công cuộc đổi mới đất nước; các định hướng, giải pháp chủ yếu nhằm phát triển văn hóa, con người Việt Nam theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng”, Hà Nội, ngày 22/11/2021.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000.

5. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2014.

6. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021.

7. Nguyễn Phú Trọng, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022.

PGS, TS LÊ XUÂN THỦY, TS NGUYỄN QUANG BÌNH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 558, tháng 1-2024