Ở nước ta hiện nay, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đã đạt được nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế, xã hội nhưng cũng chứa đựng nhiều hạn chế. Làm thế nào để giữ gìn được bản sắc văn hóa dân tộc trong quá trình CNH, HĐH, phát huy được bản sắc văn hóa dân tộc như một sức mạnh nội sinh để phát triển là một vấn đề cần được nghiên cứu. Đối với các tỉnh Việt Bắc, nơi có người Tày chiếm trung bình 27%, việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc càng trở nên cần thiết. Việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc Tày trong quá trình CNH, HĐH là vấn đề lớn, phù hợp với định hướng bảo vệ di sản văn hóa, duy trì sự phát triển theo xu hướng tiến bộ xã hội, bảo vệ văn hóa truyền thống, bảo đảm chủ thể được hòa nhập, hưởng thụ những thành quả mà xã hội đem lại.

Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục

Hoạt động tuyên truyền, giáo dục có ý nghĩa nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc hiểu biết về bản sắc văn hóa dân tộc, từ đó hình thành ý thức giữ gìn bản sắc đó một cách chủ động, tích cực, tự giác. Đây chính là quá trình truyền thụ, tiếp thu văn hóa, là con đường chủ đạo hình thành nhân cách con người.

Giáo dục phải bắt đầu từ gia đình. Trong gia đình, cha mẹ là người thày đầu tiên, là bước đầu cho quá trình xã hội hóa cá nhân. Nhà trường là nơi giáo dục một cách bài bản, hệ thống cho con người về các giá trị văn hóa. Trong chương trình học cần thiết phải tăng số giờ, số lượng kiến thức về lịch sử, truyền thống, giới thiệu những phong tục, tập quán của đồng bào các dân tộc ở tỉnh các tỉnh Việt Bắc. Việc tăng thời lượng, số lượng môn văn hóa học đối với cả khối học tự nhiên, xã hội là rất cần thiết. Điều đó sẽ cho thế hệ mới, những chủ nhân tương lai của đất nước hiểu được bản sắc văn hóa của quê hương mình, vai trò của nó đối với sự phát triển bền vững của các tỉnh Việt Bắc.

Nhờ vậy, cốt cách dân tộc, lòng tự tôn dân tộc mới luôn giữ vai trò hạt nhân trong quá trình đẩy mạnh CNH, HĐH. Đây là một quá trình không thể nóng vội, nhưng cũng không thể chậm trễ mà cần được thực hiện thông qua nhiều hình thức, trong đó có biện pháp giáo dục, tự giáo dục tại các địa phương trong tỉnh.

Nhận thức rõ mối quan hệ biện chứng giữa phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

Mối quan hệ biện chứng giữa phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Tày phải được quán triệt trong tổng thể hệ thống chính sách kinh tế, xã hội ở các tỉnh Việt Bắc. Để chính sách đi vào được cuộc sống, cần bảo đảm sự thống nhất trong tất cả các khâu từ xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm tra giám sát, đầu tư nguồn lực thích đáng. Mặt khác, phải xây dựng chiến lược phát triển văn hóa trên nền tảng tư tưởng chủ đạo là giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc vì sự phát triển bền vững.

Ngày nay, Đảng, Nhà nước ta rất quan tâm tới việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa của các dân tộc theo nguyên tắc: coi trọng, bảo tồn, phát huy những giá trị truyền thống, xây dựng, phát triển những giá trị mới về văn hóa, văn học, nghệ thuật của các dân tộc. Bảo tồn, phát triển ngôn ngữ, chữ viết của các dân tộc, đi đôi với việc sử dụng ngôn ngữ, chữ viết phổ thông, khuyến khích thế hệ trẻ thuộc đồng bào các dân tộc học tập, hiểu biết, sử dụng thành thạo tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình là điều cần thiết. Ngoài ra, cần phát hiện, bồi dưỡng, tổ chức lực lượng sáng tác, sưu tầm, nghiên cứu văn hóa, văn học, nghệ thuật là người dân tộc Tày, nhằm xây dựng một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phục vụ đắc lực sự nghiệp CNH, HĐH vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, tiến bước vững chắc lên chủ nghĩa xã hội.

Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Tày trong quá trình CNH, HĐH phải do chính các chủ thể văn hóa thực hiện

Thực tế cho thấy, mọi nguồn lực bên ngoài chỉ phát huy hiệu quả khi chủ thể văn hóa có ý thức tự giác giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc. Những giải pháp phát triển về kinh tế để đáp ứng những nhu cầu dân sinh phải gắn với nhu cầu bảo vệ đời sống tinh thần, bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc. Muốn vậy, mọi chính sách đều phải gắn với dân tộc Tày của các địa phương trên địa bàn các tỉnh Việt Bắc, tôn trọng quyền quyết định của cộng đồng dân tộc, đồng thời phải đầu tư nghiên cứu sâu sắc về những giá trị văn hóa của dân tộc Tày ở các tỉnh Việt Bắc để có những giải pháp phù hợp.

Trong Nghị quyết Trung ương 5 của Ban chấp hành Trung ương khóa VIII của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc cho rằng: xây dựng, phát triển văn hóa là sự nghiệp của toàn dân do Đảng lãnh đạo, trong đó đội ngũ trí thức giữ vai trò quan trọng. Đồng thời, đề cao việc xây dựng con người trong giai đoạn cách mạng mới, quan tâm tới vấn đề xây dựng môi trường văn hóa. Điều này đã cho thấy nhận thức đúng đắn của Đảng ta là văn hóa gắn với nhân dân, vì vậy đồng bào dân tộc Tày ở các tỉnh Việt Bắc chính là chủ thể xây dựng những giá trị văn hóa, cũng là đối tượng tác động của văn hóa.

Muốn giữ gìn, phát huy được bản sắc văn hóa dân tộc cũng như mọi hoạt động khác đều phải lấy dân làm gốc. Để thực hiện thành công công cuộc xây dựng lối sống văn hóa mới cần giải quyết được nhiều nhiệm vụ như nâng cao chất lượng giáo dục không chỉ ở dung lượng kiến thức, mà ở trong đời sống đạo đức, đời sống thẩm mỹ của những người đi học.

Giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cần phải chống căn bệnh hình thức

Để bản sắc văn hóa dân tộc luôn đồng hành trong các hoạt động sinh hoạt thường ngày của đồng bào dân tộc Tày ở các tỉnh Việt Bắc cần phải có phương pháp, cách thức phù hợp, đi vào thực chất, chống căn bệnh hình thức, chạy theo phong trào làm phá vỡ tính đa dạng, phong phú của giá trị văn hóa truyền thống. Trên cơ sở đó, sẽ phát huy được tính sáng tạo trong giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, phát triển kinh tế, ngăn chặn sự bảo thủ, trì trệ hay phiêu lưu mạo hiểm trong phát triển của dân tộc Tày ở các tỉnh Việt Bắc.

Việc kế thừa văn hóa truyền thống phải gắn liền với sự phát triển sáng tạo, trong đó kế thừa những yếu tố tích cực chính là tạo tiền đề, động lực cho sự phát triển, sáng tạo. Điều này cho phép tạo ra nền văn hóa mới của đồng bào dân tộc Tày ở Việt Bắc vừa mang bản sắc dân tộc, vừa mang tính thời đại, đồng thời còn tạo ra môi trường thuận lợi để hòa nhập vào quá trình phát triển chung của các tỉnh trong cả nước.

Trong thời kỳ CNH, HĐH hiện nay, các tỉnh Việt Bắc cũng đứng trước thử thách của sự phát triển. Vì vậy, phải có chủ trương tìm kiếm con đường phát triển riêng phù hợp với đặc điểm lịch sử, văn hóa truyền thống của các tỉnh Việt Bắc. Quá trình CNH, HĐH là hiện tượng phổ biến ở nước ta nói chung, ở các tỉnh Việt Bắc nói riêng. Để nhiệm vụ đó được tiến triển nhanh chóng, chúng ta cần phải ra sức giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc đã được hình thành, hun đúc qua hàng nghìn năm lịch sử.

Sự nghiệp đổi mới đang diễn ra trong thời đại mở cửa, hội nhập sâu rộng vào đời sống quốc tế, trong đó có đời sống văn hóa. Mở cửa, hội nhập về văn hóa là quá trình giao lưu, học hỏi, là quá trình cho, nhận các giá trị văn hóa, tinh thần giữa các dân tộc. Chỉ có đứng vững trên những quan điểm phương pháp luận khoa học mới có thể kế thừa, phát huy mạnh mẽ những giá trị văn hóa tinh thần tốt đẹp, góp phần quan trọng đẩy mạnh sự nghiệp CNH, HĐH ở các tỉnh Việt Bắc hiện nay.

Phát triển kinh tế, văn hóa phải gắn với việc bảo vệ môi trường tự nhiên, xã hội

 Đây là một trong những nhân tố bảo đảm cho sự phát triển lâu bền ở các tỉnh Việt Bắc. Phát triển kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ, công bằng xã hội ngay trong từng bước, từng chính sách phát triển; tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa, giáo dục; phát triển toàn diện con người; bảo vệ môi trường sinh thái; bảo đảm ổn định chính trị; giữ vững an ninh, quốc phòng. Coi nhẹ nhân tố văn hóa, xã hội, con người, môi trường trong phát triển, chạy theo tăng trưởng kinh tế thuần túy, mô hình xã hội tiêu thụ là ngõ cụt của phát triển.

Phát triển kinh tế phải nhằm phục vụ mục tiêu phát triển văn hóa, con người… Phát triển kinh tế phải gắn với đảm bảo tiến bộ, công bằng xã hội, phát triển văn hóa, bảo vệ môi trường. Nếu chỉ chạy theo tăng trưởng kinh tế đơn thuần thì sự tăng trưởng kinh tế là vô nghĩa, có hại, thực chất là phản phát triển. Nếu phát triển kinh tế trong quá trình CNH, HĐH mà tách rời môi trường văn hóa thì nhất định sẽ xảy ra những mất cân đối nghiêm trọng cả về mặt kinh tế lẫn văn hóa. Đặc biệt, việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Tày ở các tỉnh Việt Bắc cần gắn với giữ gìn không gian văn hóa, nơi duy trì đời sống của cộng đồng dân tộc. Chính vì vậy, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phong phú, đa dạng là điều kiện để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, làm cho đời sống văn hóa tinh thần của người dân thêm phong phú, đủ sức đề kháng với sự du nhập của những sản phẩm văn hóa không tốt từ bên ngoài, tránh nguy cơ bị hòa tan trong quá trình CNH, HĐH. Mặt khác, đây cũng là để tạo điều kiện cho văn hóa dân tộc Tày ở các tỉnh Việt Bắc được giao lưu, hợp tác, phát triển.

Trên cơ sở chủ trương xây dựng, tăng cường hiệu quả hoạt động của hệ thống thiết chế văn hóa ở cơ sở, đồng thời có kế hoạch cải tạo, nâng cấp, đầu tư xây dựng mới một số công trình văn hóa nghệ thuật. Việt Bắc là một trong những trung tâm kinh tế, văn hóa của vùng Đông Bắc, là khu vực có dân tộc Tày chiếm số đông. Thời gian qua, các tỉnh Việt Bắc đã có sự đầu tư đáng kể nhiều công trình văn hóa, xã hội nhưng vẫn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân. Vì vậy cần tiếp tục đầu tư, phát triển, hoàn thiện các thiết chế văn hóa với những công trình, dự án triển khai thực hiện đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm.

Con người là sản phẩm của quá trình phát triển lâu dài của thế giới tự nhiên, là một bộ phận không thể tách rời thế giới đó. Trong quá trình tồn tại, phát triển, con người ngày càng ý thức rõ rệt về mối quan hệ hòa hợp giữa con người với thiên nhiên, con người với con người. Ngày nay, trước sự tác động của biến đổi khí hậu, chiến tranh, khủng bố… khiến cho xã hội như một nhân tố không thể thiếu để phát triển, trong đó có phát triển kinh tế.

Môi trường tự nhiên, xã hội không chỉ là môi trường sống mà còn là nơi những giá trị văn hóa hay bản sắc văn hóa dân tộc hình thành, tồn tại, phát triển. Để giữ gìn văn hóa nói chung, bản sắc văn hóa nói riêng, tất yếu phải bảo vệ môi trường tự nhiên, xã hội. Hơn lúc nào hết, việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc gắn với phát huy cách ứng xử văn hóa với tự nhiên, xã hội được coi như một bảo đảm cho sự ổn định, phát triển. Phát triển kinh tế, văn hóa gắn với bảo vệ môi trường tự nhiên, xã hội sẽ đem lại sự phát triển bền vững.

Giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Tày, đồng thời sáng tạo nên những giá trị văn hóa mới

Phát triển văn hóa nói chung, giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc nói riêng không chỉ là yêu cầu của riêng tỉnh Thái Nguyên mà là yêu cầu của đất nước khi tiến hành CNH, HĐH. Chịu ảnh hưởng của các biến động kinh tế, văn hóa chỉ có thể phát triển khi có điều kiện ổn định, trên trình độ cao của kinh tế, chính trị. Vì vậy, Đảng bộ các tỉnh Việt Bắc đặt lên hàng đầu mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội. Kinh tế, xã hội tăng trưởng ổn định sẽ tạo ra nhu cầu về phát triển văn hóa; với nhu cầu đó, bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Tày sẽ được quan tâm, giữ gìn, phát huy.

Đi vào đổi mới để phát triển, cùng với quá trình CNH, HĐH, nhất định chúng ta phải mở rộng hợp tác về văn hóa; tăng cường giới thiệu, quảng bá những giá trị văn hóa trong giao lưu tiếp xúc, đối thoại với văn hóa trong nước, quốc tế; tham gia tích cực vào xây dựng, phát triển văn hóa; giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc góp phần vào xây dựng các tỉnh Việt Bắc giàu đẹp. Điều đó không chỉ có ý nghĩa thuần túy về văn hóa mà còn có ý nghĩa to lớn về nhiều mặt kinh tế, xã hội.

CNH, HĐH được coi là một động lực của xã hội hiện đại. Hơn nữa, việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Tày ở các tỉnh Việt Bắc cần phải được tiến hành theo những phương pháp tiếp thu một cách khoa học thì mới đem lại hiệu quả thiết thực. Vì vậy, phải kế thừa có phê phán văn hóa truyền thống, có sự chọn lọc, vượt qua những hạn chế lịch sử, chỉ tiếp thu những tinh hoa, những hạt nhân hợp lý để làm phong phú thêm bản sắc văn hóa, phục vụ tốt nhất cho mục tiêu phát triển của các tỉnh Việt Bắc. Đồng thời, phải nâng cao những giá trị đã được kế thừa từ truyền thống lên ngang tầm thời đại mới ở một trình độ mới, bằng cách bổ sung thêm những tư tưởng mới, thổi thêm sinh khí của thời đại mới cho phù hợp với hoàn cảnh hiện đại để tiếp tục phát huy tác dụng trong điều kiện mới.

Có thể nói rằng, bản sắc văn hóa dân tộc Tày ở các tỉnh Việt Bắc là những nét đặc trưng riêng có của đồng bào nơi đây, được hình thành trên cơ sở nền tảng truyền thống dân tộc, kế thừa, phát triển trong sự phong phú, đa dạng của văn hóa các dân tộc, phù hợp với sự biến đổi của con người Việt Bắc hôm nay. Việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc được coi là cơ sở tinh thần để lựa chọn các giá trị mới trong bối cảnh toàn các tỉnh Việt Bắc đang tiến hành CNH, HĐH. Vì vậy, phải có chính sách đúng đắn, phù hợp để xây dựng, phát triển, phát huy tính đa dạng, phong phú ở các địa phương; tiếp thu những yếu tố văn hóa mới, hiện đại; chống lại ảnh hưởng tiêu cực, phản động của văn hóa ngoại lai, loại bỏ các yếu tố lạc hậu của văn hóa từ bên ngoài; bù đắp những thiếu hụt của các giá trị văn hóa truyền thống; tạo ra những giá trị mới để hiện đại hóa bản sắc văn hóa dân tộc Tày ở Việt Bắc trong giai đoạn hiện nay.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 400, tháng 10 - 2017

Tác giả : LÊ KIM HƯNG