Xây dựng đời sống văn hóa (XDĐSVH) cơ sở là làm cho đơn vị cơ sở phát triển toàn diện, có đời sống kinh tế, vật chất đầy đủ, phong phú, có đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh, văn minh. XDĐSVH cơ sở nhằm đáp ứng các nhu cầu hưởng thụ và sáng tạo văn hóa của nhân dân lao động, thu hút họ vào các sinh hoạt văn hóa, xây dựng nếp sống văn hóa và môi trường văn hóa - xã hội tiến bộ lành mạnh, tạo sự phát triển hài hòa về văn hóa với đời sống kinh tế, xã hội.

Huyện Thạch An (Cao Bằng) là vùng đất giàu truyền thống lịch sử cách mạng, cộng đồng các dân tộc cùng nhau sinh sống từ lâu đời đã tạo nên đời sống văn hóa vật chất và tinh thần phong phú, được thể hiện qua các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể.

1. Các hoạt động XDĐSVH cơ sở

Tuyên truyền, giáo dục về đời sống văn hóa

Trước yêu cầu về nhiệm vụ XDĐSVH trong tình hình mới, huyện Thạch An luôn coi phổ biến, tuyên truyền là nhiệm vụ quan trọng, cần quan tâm thực hiện. Công tác tuyên truyền các nhiệm vụ cụ thể được xác định theo từng giai đoạn, dựa trên tình hình thực tiễn của địa phương với nội dung chủ yếu là tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước.

Các nội dung, hình thức tuyên truyền, tập huấn đã tác động tích cực trong chỉ đạo và triển khai thực hiện công tác XDĐSVH, góp phần nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên và nhân dân các dân tộc trong huyện về mục đích, ý nghĩa và tầm quan trọng của các phong trào XDĐSVH cơ sở trong mỗi gia đình, cộng đồng và xã hội. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế. Tại các địa bàn vùng sâu, vùng xa, khu vực biên giới, một số cán bộ làm công tác văn hóa không phải là người bản địa, chưa thật sự am hiểu về địa bàn, phong tục, tập quán cũng như không thông thạo ngôn ngữ dân tộc. Trong khi đó, địa bàn rộng, người dân lại sinh sống rải rác, không tập trung nên công tác tuyên truyền còn gặp khó khăn. Do đó, đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa cần tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu và đổi mới nội dung, hình thức tuyên truyền, cách tiếp cận với người dân cho phù hợp với điều kiện của từng địa bàn cụ thể để nâng cao hiệu quả hoạt động tuyên truyền.

Huy động, tổ chức nguồn lực để thực hiện kế hoạch

Năng lực và trình độ của đội ngũ cán bộ trong công tác quản lý nhà nước về văn hóa hiện nay ở nước ta luôn được quan tâm và trở thành một trong những điều kiện then chốt của hoạt động XDĐSVH cơ sở. Đa số các cán bộ đã đáp ứng yêu cầu trong công tác quản lý. Tuy nhiên, do cán bộ còn thiếu và có sự biến động nên đã ảnh hưởng đến việc tham mưu chỉ đạo thực hiện, chưa làm tốt vai trò cũng như chưa dành nhiều thời gian theo dõi, hướng dẫn, đôn đốc các khu dân cư thực hiện các hoạt động về XDĐSVH. Từ thực tiễn trên, yêu cầu cần nâng cao chất lượng cho đội ngũ cán bộ từ thực hiện các phong trào cũng như việc tổ chức kiện toàn thành viên theo yêu cầu của Ban Chỉ đạo là yêu cầu tất yếu khách quan. Đồng thời xây dựng quy chế, phân công phân nhiệm vụ rõ ràng, thường xuyên kiểm điểm vai trò của các thành viên Ban Chỉ đạo nghiêm túc cũng là việc thường xuyên cần thực hiện.

Trong những năm vừa qua, huyện Thạch An đã có nhiều nỗ lực trong công tác XDĐSVH trên địa bàn huyện, đặc biệt là công tác huy động nguồn lực tài chính. Thực tiễn đã chứng minh, muốn đầu tư các thiết chế văn hóa, tổ chức các hoạt động văn hóa văn nghệ thể thao, đào tạo cán bộ quản lý, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực… cần có nguồn lực về tài chính đủ mạnh để thực hiện. Tuy nhiên, hiện nay tại huyện Thạch An, nguồn kinh phí huy động từ xã hội hóa còn hạn hẹp, chưa đáp ứng được yêu cầu của công tác XDĐSVH cơ sở. Để tăng cường nguồn kinh phí, huyện đã chủ động, tích cực huy động tài chính từ nguồn xã hội hóa.

Trong những năm qua, huyện đã quan tâm đầu tư xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở nhằm phục vụ đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Hiện nay, trên địa bàn huyện có 1 thư viện, 2 sân vận động, 1 sân cỏ nhân tạo, 1 sân tenis và nhiều sân bóng chuyền, cầu lông, 157 nhà văn hóa thôn, xóm. Sau khi sáp nhập các xóm, tổ dân phố, trên địa bàn huyện có 95/95 xóm, tổ dân phố có nhà văn hóa; 3/14 xã, thị trấn có nhà văn hóa cấp xã; 4/14 xã, thị trấn có sân vận động; các sân bóng chuyền hơi, cầu lông cũng được bố trí tại các xóm, tổ dân phố, sân trường.

2. Tổ chức triển khai các hoạt động

Xây dựng gương “người tốt, việc tốt” và các điển hình tiên tiến

Hằng năm, huyện đã ban hành kế hoạch triển khai xây dựng và nhân rộng điển hình tiên tiến, theo đó, các cơ quan, đơn vị chủ động lựa chọn, xây dựng điển hình phù hợp với nhiệm vụ, chức năng và lĩnh vực công tác của đơn vị. Phong trào xây dựng gương người tốt, việc tốt cũng được đẩy mạnh trong các cơ quan, đơn vị, các ban ngành, đoàn thể xã hội. Ban Tuyên giáo Huyện ủy chủ trì lựa chọn, xây dựng điển hình tiên tiến trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện chủ trì lựa chọn, xây dựng điển hình tiên tiến trong phong trào thi đua Thạch An chung sức xây dựng nông thôn mới. Phòng Văn hóa và Thông tin chủ trì lựa chọn, xây dựng điển hình tiên tiến trong phong trào Toàn dân đoàn kết XDĐSVH...

Xây dựng gia đình văn hóa

Phong trào xây dựng gia đình văn hóa trên địa bàn huyện Thạch An được triển khai và lan tỏa sâu rộng, góp phần gìn giữ, phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp trong mỗi gia đình. Thực hiện chỉ đạo của Trung ương, của tỉnh Cao Bằng về Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, huyện Thạch An đẩy mạnh tuyên truyền các nội dung của phong trào xây dựng gia đình văn hóa với các hình thức phong phú, thiết thực, như: Tuyên truyền Luật Hôn nhân và Gia đình, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, Luật Bình đẳng giới... Kết quả xây dựng gia đình văn hóa ở huyện Thạch An từ nhiều năm qua đã góp phần rất lớn trong việc xây dựng và phát triển kinh tế, xã hội. Đến nay phong trào đã đi vào chiều sâu, có chất lượng, tăng nhanh về số lượng và chất lượng gia đình văn hóa: toàn huyện có 77,2% (năm 2015) lên 86% (năm 2019) gia đình đạt danh hiệu gia đình văn hóa (1).

Xây dựng cơ quan, đơn vị, trường học có nếp sống văn hóa

Các cơ quan, đơn vị đã tích cực hưởng ứng phong trào xây dựng nếp sống văn hóa theo các tiêu chuẩn như nội dung Thông tư số 08/2014/TT-BVHTTDL ngày 24-9-2014 của Bộ VHTTDL quy định chi tiết tiêu chuẩn, trình tự, thủ tục xét và công nhận “Cơ quan đạt chuẩn văn hóa, đơn vị đạt chuẩn văn hóa, doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa”. Nhiều đơn vị có cách làm sáng tạo, lồng ghép nội dung các phong trào thi đua phù hợp với nhiệm vụ, chức năng của đơn vị, tạo chuyển biến mạnh mẽ về xây dựng và thực hiện nếp sống văn hóa, văn minh, xây dựng đơn vị đạt chuẩn nếp sống văn hóa như: Trường Tiểu học Đông Khê, Trung học cơ sở Đông Khê (thị trấn Đông Khê) duy trì trường đạt Chuẩn quốc gia theo các mức độ trong nhiều năm, Trạm Y tế thị trấn Đông Khê luôn giữ được danh hiệu Trạm đạt chuẩn về y tế trong nhiều năm liên tục...

Xây dựng làng văn hóa, khu phố văn hóa

Xây dựng thôn, làng, tổ dân phố văn hóa; xã đạt chuẩn văn hóa nông thôn mới là xây dựng một cộng đồng dân cư có đời sống kinh tế ổn định và từng bước phát triển, đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh phong phú, có môi trường cảnh quan sạch đẹp, chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, có tinh thần đoàn kết tương trợ giúp đỡ nhau trong cộng đồng. Kết quả: 85% làng, xóm, tổ dân phố đạt tiêu chuẩn văn hóa; 100% tổ dân phố, xóm có nhà văn hóa. Từ năm 2016 đến nay, hàng trăm gia đình và trên 200 xóm, tổ dân phố lần lượt được tôn vinh, khen thưởng gia đình, xóm, tổ dân phố văn hóa tiêu biểu các cấp (2).

Thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội

Các nghi lễ trong việc cưới được đơn giản hóa, gọn nhẹ, văn minh, lịch sự, giảm dần các hủ tục tảo hôn, thách cưới… Hầu hết thanh niên bảo đảm thực hiện việc đăng ký kết hôn và kết hôn đúng độ tuổi theo quy định của Luật hôn nhân và gia đình trên cơ sở tự nguyện, bình đẳng, tiến bộ, một vợ một chồng...

Việc tang được tổ chức chu đáo, gọn nhẹ, tiết kiệm và bảo đảm vệ sinh môi trường, đúng Quy ước, Hương ước của thôn, xóm, chấp hành tốt việc khai tử với chính quyền địa phương. Tổ chức theo nghi thức tang lễ của mỗi dân tộc nhưng vẫn đảm bảo tính lành mạnh, tiến bộ, giúp đỡ nhau khi gia đình, làng xóm có người thân qua đời. Hầu hết các xóm, tổ dân phố trên địa bàn huyện đều có đội mai táng (Hội hiếu) đứng ra lập ban lễ tang và tổ chức tang lễ, hỗ trợ về vật chất và tinh thần khi gia đình có người qua đời, nhất là những gia đình có hoàn cảnh khó khăn, gia đình neo đơn.

Các lễ hội luôn được sự kiểm duyệt nội dung của cơ quan quản lý, đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, không để xảy ra tiêu cực, mê tín dị đoan, tệ nạn xã hội; nếp sống văn minh trong lễ hội được bảo đảm. Việc tổ chức lễ hội hằng năm đều được UBND các cấp thành lập Ban Chỉ đạo lễ hội nhằm quản lý và tổ chức lễ hội theo đúng quy định của Nhà nước và phù hợp với văn hóa truyền thống của địa phương. Hội xuân truyền thống được tổ chức trang nghiêm, tiết kiệm.

Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại

Trong những năm qua, phong trào tập luyện thể dục, thể thao của huyện luôn được duy trì và phát triển, thường xuyên tuyên truyền, triển khai phát động cuộc vận động Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại. Các hoạt động thể dục thể thao được tổ chức gắn với các ngày lễ, ngày hội, các sự kiện quan trọng của các ngành, địa phương và đất nước.

3. Giải pháp nâng cao hiệu quả XDĐSVH cơ sở

Để công tác XDĐSVH cơ sở huyện Thạch An (Cao Bằng) trong thời gian tới đáp ứng yêu cầu đề ra, chúng tôi xin đề xuất một số giải pháp:

Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyền truyền, giáo dục sâu rộng, đồng bộ, thường xuyên trong các ngành, các cấp, trong các cộng đồng dân cư. Nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên trong huyện về các quan điểm của Đảng, chính sách của Nhà nước, định hướng của ngành cấp trên về XDĐSVH, đồng thời vận dụng sáng tạo phù hợp với điều kiện thực tế ở địa phương, chủ động đề ra những chủ trương, nhiệm vụ một cách kịp thời, đúng đắn.

Công tác tuyên truyền, giáo dục phải được thực hiện thường xuyên, liên tục bằng nhiều hình thức như: tuyên truyền miệng, cổ động trực quan, biểu diễn văn nghệ, thông qua các câu lạc bộ, cuộc thi tìm hiểu, viết tin bài phản ánh phong trào cùng gương người tốt, việc tốt, những điển hình gia đình văn hóa, khơi dậy ý thức tự hào truyền thống dân tộc. Đặc biệt, đối với địa bàn các xã biên giới, cần duy trì phối hợp với lực lượng bộ đội biên phòng để đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động quần chúng triển khai thực hiện hiệu quả công tác XDĐSVH cơ sở.

Phát huy vai trò của cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân, từng bước nâng cao trình độ dân trí, cải thiện đời sống vật chất tinh thần cho mỗi gia đình, động viên khích lệ các gia đình tích cực lao động sản xuất, khuyến khích làm giàu chính đáng, xây dựng nếp sống tuân thủ pháp luật. Đồng thời có sự kết hợp chặt chẽ các đoàn thể trong công tác vận động, tuyên truyền, chú ý đưa tiêu chuẩn gia đình văn hóa, làng văn hóa vào các buổi sinh hoạt thôn, sinh hoạt các Chi hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên...

Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng các thiết chế văn hóa. Hệ thống mạng lưới quản lý hoạt động văn hóa thông tin từ huyện đến xã là công cụ tuyên truyền, vận động sắc bén, sâu rộng tại cơ sở của Đảng và Nhà nước, đồng thời là nơi hưởng thụ, sáng tạo và bảo tồn phát huy bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc. Hoàn thiện và phát huy vai trò của các thiết chế văn hóa trên địa bàn cơ sở.

Thực hiện chế độ tự quản, đối với các thiết chế văn hóa thông tin cơ sở ở vùng sâu, vùng xa, thường xuyên rà soát cơ sở vật chất, thực trạng hoạt động của mạng lưới nhà văn hóa cơ sở nhằm đảm bảo cho hoạt động của các thiết chế văn hóa ổn định và hiệu quả.

Xã hội hóa hoạt động văn hóa phát triển đúng hướng, có cơ chế tăng nguồn chi cho các phong trào văn hóa. Tăng cường xã hội hóa công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa hiện có trên địa bàn huyện. Tạo mọi điều kiện để mở rộng nguồn đầu tư khai thác tiềm năng về tài lực, vật lực trong xã hội tham gia bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, bởi lẽ đây không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà là trách nhiệm của các cấp, các ngành, tổ chức kinh tế, xã hội và toàn thể nhân dân địa phương.

Đẩy mạnh đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực làm công tác XDĐSVH cơ sở. Công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng trình độ cho đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa ở cơ sở mang tính chất quyết định và là giải pháp trọng tâm, lâu dài.

Chủ động, tích cực trong công tác phối hợp giữa các sở, ngành, mặt trận tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và UBND các xã, thị trấn trong công tác truyền thông thực hiện phong trào, chú trọng lồng ghép các nội dung liên quan đến XDĐSVH vào các phong trào thi đua khác. Kiện toàn và tổ chức hoạt động của Ban Chỉ đạo phong trào Toàn dân đoàn kết XDĐSVH mang tính chất của một cơ quan tham mưu, tổng hợp của cấp ủy, chính quyền trong việc tìm ra các giải pháp đẩy nhanh sự phát triển kinh tế xã hội, văn hóa ở cơ sở.

Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, khen thưởng và xử lý vi phạm. Tăng cường công tác quản lý nhà nước trên các lĩnh vực văn hóa thông tin; đảm bảo trật tự an ninh, an toàn xã hội; nâng cao vai trò trách nhiệm của các thành viên Ban chỉ đạo theo định hướng và thực hiện nhiệm vụ trên các lĩnh vực được giao.

Kịp thời khen thưởng những tổ chức, cá nhân, hộ gia đình có thành tích xuất sắc trong thực hiện các phong trào XDĐSVH cơ sở; đồng thời phê bình, kiểm điểm trước nhân dân hoặc đề nghị xử lý theo quy định pháp luật đối với những cá nhân, tổ chức, gia đình vi phạm.

_____________

1, 2. Thạch An lan tỏa phong trào xây dựng gia đình văn hóa, sovhtt.caobang.gov.vn, 12-10-2020.

Tài liệu tham khảo

1. UBND huyện Thạch An, Báo cáo sơ kết 5 năm thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9-6-2014 của Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước”, 2019.

2. UBND huyện Thạch An, Kế hoạch triển khai thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” năm 2019.

3. UBND huyện Thạch An, Báo cáo tổng kết 20 năm thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” 2000-2020, 2020.

4. UBND huyện Thạch An, Báo cáo tổng kết phong trào thi đua yêu nước và công tác khen thưởng giai đoạn 2015-2020, phương hướng, nhiệm vụ giai đoạn 2020-2025, 2020.

TS NÔNG ANH NGA

Nguồn: Tạp chí VHNT số 503, tháng 7-2022