Nhìn lại văn học, trong một năm là chuyện không hề dễ dàng. Một người dù có chăm chỉ đọc đến đâu, cũng chỉ có thể nhìn được một góc, có thể sâu, nhưng cũng dễ dàng trở nên phiến diện. Trước đây, Phòng Văn học Việt Nam đương đại (thuộc Viện Văn học, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), thường tổ chức biên soạn tài liệu “Báo cáo thường niên” đánh giá tổng quan tình hình văn học trong 365 ngày. Nay không còn vì thiếu nhân lực và vật lực. Trong bài viết này, chúng tôi cố gắng phác vẽ hiện trạng văn chương năm 2021 đầy biến động trong đại dịch COVID-19.

Tiếp cận văn học trong bối cảnh văn hóa mới

Cần nhìn nhận đánh giá văn học trong bối cảnh văn hóa đương thời. Văn hóa Việt Nam hiện đang vận hành với sự hợp lưu của ba bộ phận chính: văn hóa dân tộc có truyền thống lâu đời hàng nghìn năm như Nguyễn Trãi đã tự hào minh định: “Như nước Đại Việt ta từ trước/ Vốn xưng nền văn hiến đã lâu” (Bình Ngô đại cáo); văn hóa thời đại Hồ Chí Minh (tính từ ngày thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, 2-9-1945) gánh vác sứ mệnh “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”; văn hóa hội nhập trong xu thế toàn cầu hóa trong một thế giới phẳng, thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 (theo quy luật “ngoài trời còn có trời”).

Văn học hiện thời chịu sự tác động của “văn hóa đại chúng” (Popular Culture), từ đó hình thành, trương nở một thị phần “văn học đại chúng” (Mass Literature), chịu sự chi phối của quy luật thị trường. Văn học đại chúng quan tâm tới mục tiêu bán được nhiều hàng hóa, ở đây là sách bán chạy (best - seller). Giới nghiên cứu đang tranh luận sôi nổi, không có hồi kết về cuộc giao tranh “ai thắng ai” giữa văn học “tinh hoa” và “đại chúng”, ai hơn ai trong ý nghĩa cách thế tồn tại riêng. Văn học đại chúng có một lượng đông đảo độc giả (người mua hàng), thậm chí có thể lấn át độc giả tinh hoa trong tương lai gần và xa. Ở đây, nhà quản lý và nhà sáng tác đang hướng tới một “cộng đồng văn học mạng” ngày càng bành trướng, soán ngôi cộng đồng “văn học tinh hoa”. Nên xem đó là một thực tế khách quan, tất yếu. Nhà văn phải khôn ngoan và thông minh hơn khi viết “cái gì”, “cho ai”, “cách nào”.

Các sự kiện văn hóa lớn trong năm 2021 có tác động đến/ ánh chiếu sắc thái văn học: Giải thưởng Sách quốc gia 2021 đã dành cho văn học không phải là sự ưu ái, mà thực sự là công bằng đối với thi nhân Trần Vàng Sao và thi phẩm Bài thơ của một người yêu nước mình. Sự kiện văn hóa này đánh dấu sự kiên trì đổi mới toàn diện, đặc biệt trong lĩnh vực văn hóa, văn học nghệ thuật. Nếu nói nghệ sĩ thời nào cũng cháy lên khát vọng được thành thật với chính mình và nhân dân, thì hiện tượng Trần Vàng Sao là một dấu chỉ, bằng chứng sinh động nhất.

Một sự kiện văn hóa lớn trong năm không thể không nhắc tới bởi có sức ảnh hưởng lan tỏa đến đời sống tinh thần đất nước - Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết lần thứ XIII của Đảng do Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung ương Đảng tổ chức. Hội nghị lần này đã khẳng định một lần nữa vai trò quan trọng của văn hóa vào sự phát triển bền vững đất nước. Những định hướng và giải pháp phát triển văn hóa đã được đề ra. Nhớ lại Hội nghị Văn hóa lần thứ nhất và hai diễn ra trong thời kỳ kháng chiến (1946, 1948), tuy mục tiêu giải phóng dân tộc được đặt lên hàng đầu nhưng mục tiêu kiến quốc vẫn được đề cao thường trực, đó là nhiệm vụ “Xây đắp một nền văn hóa kháng chiến kiến quốc thiết thực và rộng rãi, để giúp sự nghiệp kháng chiến kiến quốc của toàn dân” (Hồ Chí Minh - Thư gửi Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ hai, 15-7-1948). Trong các văn kiện chính thức của Đảng và Nhà nước gần đây, văn hóa là một trong bốn mũi nhọn/ trọng lực/ mặt trận cơ bản: chính trị - kinh tế - xã hội - văn hóa. Từ góc độ khoa học nhân văn và tiến hóa, tiến bộ để xem xét, văn hóa là khởi đầu và đích đến cuối cùng của nhân loại. Cốt lõi của văn hóa là con người. Con người văn hóa Việt Nam thời đại mới là đối tượng của tất cả các ngành khoa học xã hội - nhân văn.

Văn học nghệ thuật nói chung, trong đó có văn học đang phát triển trong bối cảnh mới khi nền công nghiệp văn hóa đang mở rộng thị phần trong khuôn khổ của thị trường. Với giới văn nghệ sĩ Việt Nam, cái gọi là “công nghiệp văn hóa” còn khá mới mẻ, có phần lúng túng khi nhập cuộc. Trước đây văn hóa được quan niệm như là bộ phận góp vào sự giàu có đời sống tinh thần của xã hội, thì nay công nghiệp văn hóa có khả năng góp vào tăng GRDP quốc gia. Vị thế của văn học trong sự liên đới với ngành công nghiệp văn hóa là một thực tế có độ “mở” rất lớn, ở đó nhà văn có đủ cơ hội thi thố tài năng để sản phẩm có giá trị kép về cả tinh thần và vật chất.

Văn học thời biến động

Đà mới của văn học được thể hiện trong cuộc chuyển giao thế hệ lãnh đạo. Thành công của Đại hội Hội Nhà văn Việt Nam lần thứ X (Nhiệm kỳ 2020-2025) được đánh giá như một dấu chỉ của Hội (tính từ khi thành lập, 1957). Dư luận của xã hội và văn giới đặc biệt chú ý đến động hướng “bàn giao thế hệ” - thể hiện sự tiếp nối thuận tự nhiên (hợp tình, hợp lý) BCH Hội Nhà văn Việt Nam khóa X gồm 11 thành viên (tân Chủ tịch Nguyễn Quang Thiều), nhìn vào tạo niềm hy vọng có căn cứ thực tiễn nghề nghiệp. Nhiều người cho rằng đó là một BCH mạnh, năng động, đổi mới, có thể thực hiện sứ mệnh của một “cuộc bàn giao ngoạn mục”, không phải là những mỹ từ, mà là thể hiện nội lực và phẩm chất nghệ sĩ ngôn từ. BCH thường được ví như một đầu tàu, phải mới mẻ, hiện đại, nhiều công năng và có công suất. Một năm trôi qua, thực tế đã gây men niềm hy vọng của xã hội và văn giới là có triển vọng, đáng lạc quan. Điểm nhấn của BCH Hội Nhà văn Việt Nam khóa X là có chế độ Cố vấn. Nhà thơ Hữu Thỉnh, nguyên Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam nhiều khóa trước đó, được mời làm Cố vấn của BCH Hội Nhà văn Việt Nam khóa X.

Đồng lòng, ở đây là đoàn kết làm việc, chung lưng đấu cật kiến thiết ngôi nhà chung của một hội chính trị - xã hội - nghề nghiệp có tính đặc thù, là quyết tâm chung của BCH mới, nhưng quan trọng hơn là tập thể mạnh này đã cố gắng truyền cảm hứng, quyết tâm đến toàn thể hội viên thuộc nhiều thế hệ. Lực lượng của BCH mới tuy về số lượng nhiều hơn khóa IX (chỉ có 7 thành viên), nhưng đó chưa phải là điều kiện tiên quyết dẫu cho “lượng đổi chất đổi”. Vấn đề then chốt, căn cơ hơn là ở tầm nhìn có tính chiến lược - xây đắp nền văn học dân tộc đủ mạnh để tiến ra thế giới (không thể kéo dài mãi tình trạng “mẹ hát con khen hay”. Muốn có sự chuyển biến mạnh mẽ, trước hết phải biết đoàn kết lực lượng như một điều kiện tiên quyết, nếu không, đội ngũ chúng ta sẽ lỏng lẻo, thiếu hụt sức vóc.

Kiện toàn bộ máy để làm việc. Lênin nói: “Cho tôi một tổ chức, tôi sẽ thay đổi thế giới” (tương tự “cho tôi một điểm tựa, tôi sẽ nâng bổng trái đất lên” - Acsimet). Tổ chức (nhân sự) là bước khởi đầu. Các Hội đồng chuyên môn được kiện toàn. Có nhiều ý kiến khác nhau, nhưng tất cả chỉ là tương đối, đừng nên đòi hỏi tuyệt đối. Nếu có va vấp, sai sót thì cũng là “chuyện thường ngày ở huyện”. Ai không làm gì thì mới không sai. Ban Thường vụ BCH gồm 5 thành viên (các nhà văn Nguyễn Quang Thiều, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Thị Thu Huệ, Bích Ngân), đều đáng mặt anh hào trong văn giới. Chốt các vị trí nhà xuất bản, tạp chí, báo của Hội đều được tính toán theo phương châm “chọn mặt gửi vàng”. Nhà văn Khuất Quang Thụy tiếp tục ở vị trí Tổng biên tập Tuần Báo Văn nghệ; nhà thơ Trần Đăng Khoa được “luân chuyển” vào vị trí Tổng biên tập Tạp chí Nhà văn và Cuộc sống; nhà thơ Nguyễn Quang Thiều đang kiêm nhiệm Giám đốc - Tổng biên tập Nhà xuất bản Hội Nhà văn; nhà văn Bích Ngân - Ủy viên Thường vụ BCH, trực chiến ở phía Nam, đồng thời là Chủ tịch Hội Nhà văn TP.HCM.

Tân trang công sở và ấn phẩm của Hội. Ai có dịp đến nhà số 9, phố Nguyễn Đình Chiểu, Hà Nội (Trụ sở chính của Hội Nhà văn Việt Nam) độ này, sẽ thấy một quang cảnh khang trang khác trước rất nhiều. Cổ nhân nói, “y phục xứng kỳ đức” quả không sai. Chúng ta không câu nệ hình thức, nhưng suy cho cùng hình thức nào cũng biểu hiện một nội dung nhất định. Đúng là thay da đổi thịt (chúng tôi chú ý đặc biệt đến phòng dành cho ẩm thực ở tầng một, nơi đó sạch sẽ, an toàn, tiện lợi với nhân viên văn phòng Hội, hoặc giả khách đường xa đến muốn góp gạo thổi cơm chung). Nhà số 9 bây giờ hội tụ nhiều bộ phận quan trọng của Hội Nhà văn Việt Nam, ai đến đó cùng lúc có thể giải quyết nhiều việc, hoặc giả có cơ hội gặp gỡ đồng nghiệp văn chương.

Nhưng nói “tân trang” thì phải nói đến hai ấn phẩm gợi nghĩ đến “mặt tiền” của Hội Nhà văn Việt Nam: Tuần Báo Văn nghệ và Tạp chí Nhà văn và Cuộc sống trong hình hài, dung nhan mới của nó. Có người nói quá đi, đây là cuộc cách mạng báo chí trong nội bộ Hội Nhà văn Việt Nam. Chúng tôi không nghĩ đến cuộc “cách mạng” nào cả vì        SLOGAN của Tuần Báo Văn nghệ vẫn là Vì Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Nói công bằng thì, có những cải tiến đáng kể cả về hình thức, cả về nội dung của hai ấn phẩm đặc biệt này. Nhưng có điều chắc chắn là, thời vang bóng của Tuần Báo Văn nghệ nói riêng, cũng như của văn học nói chung vào thời kỳ đầu Đổi mới, nay khó phục dựng vì nhiều lý do khách quan và chủ quan.

Đồng hành cùng nhân dân như là mệnh lệnh đến từ trái tim người nghệ sĩ ngôn từ. Kinh nghiệm nghệ thuật của thế giới và dân tộc cho thấy, nghệ sĩ nào đứng về phía nhân dân, về phía con người, về “phe nước mắt” thì tự khắc tác phẩm của họ trở thành người bạn đồng hành, có thể tri âm tri kỷ với công chúng nghệ thuật. Sinh thời, nhà thơ Xuân Diệu viết: “Tôi cùng xương thịt với nhân dân của tôi/ Cùng đổ mồ hôi, cùng sôi giọt máu/ Tôi sống với cuộc đời chiến đấu/ Của triệu người yêu đấu gian lao” (Những đêm hành quân). Trong biến động của thiên tai và đại dịch COVID vừa qua, không phải nghệ sĩ nào cũng ý thức được trách nhiệm trước cộng đồng (đồng bào). Có nhà văn cho rằng, sự kiện lớn chỉ dành cho báo chí, văn học không cần, và tỏ ra dị ứng trước cái gọi là “hội chứng tác phẩm lớn” (Nguyễn Ngọc Tư trả lời bạn đọc trên tuoitre.vn, 28-9-2021). Nghệ sĩ chân chính bao giờ cũng có ý thức dự phần vào đời sống kịp thời, không giam mình trong tháp ngà nghệ thuật để “ngắm rớt”, “nhắm rớt” (từ dùng của nhà văn Hoài Thanh trong sách Nói chuyện thơ kháng chiến, 1951). Mỗi vần thơ vút lên ngay bây giờ không ngại ngần là thơ thời vụ. Đại thi hào Đức W. Goete (Gớt) đã minh định: “Thơ nào cũng là thơ thời sự”. Hội Nhà văn TP.HCM đã tổ chức thành công cuộc thi thơ với chủ đề Nhân nghĩa đất phương Nam. Nhà văn Bích Ngân - Chủ tịch Hội Nhà văn TP.HCM nêu quan điểm về phẩm hạnh của người viết, đã khẳng định: “Tuy nhiên, những khó khăn, đau thương cùng cực, lại là... cơ hội thuận lợi cho chữ nghĩa. Bởi né tránh nỗi đau, né tránh trái tim, người cầm bút sẽ tự tước mất chính mình, tước mất cơ hội được dự phần cùng nỗi đau đồng loại và chia sẻ yêu thương với người, với đời” (Văn chương Thành phố Hồ Chí Minh, ngày17-10-2021).

 Gặt hái dẫu không có vụ bội thu mùa màng văn học như những năm trước, song nếu biết chắt chiu thì cũng có lưng vốn của nả, theo tinh thần của cổ nhân: “có hoa mừng hoa có nụ mừng nụ”.

Mặt tiền của văn học vẫn là văn xuôi. Nếu không tính đến tiểu thuyết Thị Lộ chính danh của Võ Khắc Nghiêm (Giải B, Cuộc thi tiểu thuyết lần thứ 5, 2016-2019, của Hội Nhà văn Việt Nam, Giải thưởng Văn học Đông Nam Á, 2020), trong năm có một số tiểu thuyết đáng chú ý như: Suối Cọp của Hữu Ước, Đông trùng hạ thảo của Mai Tiến Nghị, Một ví dụ xoàng của Nguyễn Bình Phương, Kim Kổ Kỳ Quặc Ký (in lần thứ ba) của Trần Nhương, Gã điên và ngõ Thiên Đường của Phạm Thanh Khương, Người yêu ơi của Đỗ Bích Thúy, Nguyên khí ngàn đời của Lục Hường, Cuộc đời xa khuất của Lê Hoài Nam, Kẻ nằm người ngồi của Nguyễn Thế Hùng, Trăng lên của Thế Đức, Những ngày cách ly của Đào Quang Thắng, Khói bếp không tan (tản văn) của Lê Giang... Truyện ngắn và ký vẫn “cập thời vũ” với công chúng trong thời đại văn học cạnh tranh với văn hóa nghe nhìn. Một số tập truyện ngắn/ ký đáng đọc như Triều dâng trong heo may và Truyện ngắn Lê Hà Ngân của cùng một tác giả; Trời là ta ở tột cùng nhân bản của Kiều Bích Hậu, Trăng vỡ của Đinh Sỹ Minh; Màu áo lính của Mai Tiến Nghị, Nhà Thánh của Vũ Thanh Lịch, Những trích đoạn của các anh của Phan Thúy Hà, Gió đồng (Tuyển tập 28 truyện ngắn đoạt giải và xuất sắc cuộc thi LàngViệt thời hội nhập, 2019-2021, do Báo Nông thôn Ngày nay và Hội Nhà văn Việt Nam phối hợp tổ chức), là một ấn phẩm văn học bề thế, tươi sắc màu đời sống. Đặc biệt, tập hồi ức văn chương Tiếng người trong văn của Nguyễn Xuân Khánh có nhiều ấn tượng trong độc giả, ngay sau khi ra mắt (9-2021). Đã lâu trên văn đàn thiếu vắng những phóng sự văn học hay, mê dụ người đọc. Tập phóng sự tâm linh Nhân quả và Phật pháp nhiệm màu (tập 3, in 3.000 bản) của Hoàng Anh Sướng là sách best - seller, thuộc hẳn về văn hóa đại chúng, hay văn học đại chúng (nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhận xét: “Hoàng Anh Sướng viết với tinh thần của một nhà văn”). Một số tập ký ấm nóng thời sự, thời cuộc như Khi đại dịch đi qua của Sương Nguyệt Minh, Nhật ký mùa dịch, Gió tình yêu vẫn thổi, Có nỗi buồn gieo mầm nhân ái của nhiều tác giả. Đặc biệt những cuốn sách được viết bởi những “bác sĩ quốc dân” như Ngô Đức Hùng, Nguyễn Lân Hiếu, Trần Quốc Khánh đã thu hút lượng lớn người đọc vì mỗi trang mỗi chữ đều “ròng ròng sự sống”, có thể vì họ là người trong cuộc thẩm thấu hết nỗi gian nan, cơ hàn của đời sống thời dịch dã (tương tự phim tài liệu Ranh giới đã lấy đi nhiều nước mắt của khán giả). Phải nói thẳng thắn rằng, trong khi giới điện ảnh hứng thú làm phim “phiên bản”, “Việt hóa” như một xu hướng (trend), thì các nhà văn của ta cố gắng “bấu chặt” lấy đời sống của đồng bào để viết, còn thành công đến mức nào lại là chuyện khác.

Hy vọng thơ ca không trở nên một thứ xa xỉ chỉ để thù tạc trong các “salon văn học”, thuộc giới “tinh hoa” như một số ít người vỗ ngực tự xưng. Khi Hội Nhà văn TP.HCM phát động cuộc thi thơ Nhân nghĩa đất phương Nam, không ít người trong văn giới, xì xèo về cái gọi là “thơ phát động” rồi cả “nhạc phát động”, “hội họa phát động”... “ rồi nghệ thuật sẽ đi về         đâu” (?!). Nghe thế, tôi lại nhớ tới ý kiến của cố nhà văn Nguyễn Minh Châu, khi ông viết về căn bệnh gọi là “máu cá” của không ít người và văn sĩ trong xã hội thời hiện đại mắc cố tật quay lưng với đời sống, con người, chỉ chăm chắm chui sâu vào “tự kỷ trung tâm”. Trong cuộc thi này, ngôi “thủ khoa” thuộc về bác sĩ - nhà thơ Tự Hàn. Tác giả chia sẻ: “Mỗi thày thuốc là một chuyên gia điều trị nỗi đau thể xác và cả nỗi đau tinh thần (...). Thơ là nơi tôi gửi gắm niềm riêng”. Rõ ràng, làm thơ là từ mệnh lệnh của trái tim không chỉ thuộc về thi sĩ mà thuộc về nhân dân, đất nước.

Thơ hay 2021 có thể thấy ánh chiếu lên từ Khói bếp không tan của Lê Giang (tác giả 91 tuổi), Không giới hạn của Hà Minh Đức, Thương lắm Sài Gòn ơi của Đỗ Quảng, Làng mình của Nguyễn Hiếu, Hóa vàng đi của Phạm Nguyên Tường, Những con sóng của Nguyễn Thị Hồng Ngát, Sự sống và lòng biết ơn (Trường ca) của Phạm Thị Phương Thảo, Gửi (Trường ca) của Thy Nguyên, Con đường anh hái của Nam Thanh, Mây buông giải yếm và Ngược gió của Trần Thị Thu Hà, Nguyễn Quang Hưng 68 (một tập thơ lục bát độc đáo)... Cổ nhân nói, thơ hay như người con gái đẹp. Nhưng đẹp thì hiếm hoi. Hiếm hoi nên quý.

Bền bỉ và âm thầm là giới làm công việc nghiên cứu - lý luận - phê bình văn học, lại cả hay hàm oan thường là do định kiến của xã hội và văn giới. Ít người có cái tình cảm gần gũi và thông thoáng đôi khi keo sơn giữa sáng tác và lý luận - phê bình như nhà văn Uông Triều: “Nếu không có các nhà nghiên cứu phê bình, tôi nói thật, có lẽ phần lớn các cuốn sách của nhà văn sẽ bị phủ một lớp bụi thời gian ở đâu đó và chỉ cần riêng bảng danh mục về tiểu thuyết giai đoạn 1900-1930 trong cuốn sách này đã đủ thấy yêu quý và trân trọng những nhà nghiên cứu phê bình rồi” (Phụ lục trong sách Lê Tú Anh: Văn xuôi Việt Nam hiện đại - Khảo cứu và suy ngẫm, tiểu luận - phê bình). Giới nghiên cứu - lý luận - phê bình trong năm đầy biến động vẫn góp mặt vào văn đàn một số không ít tác phẩm bổ ích: Nguyễn Duy, Nhà thơ hiện đại Việt Nam - Thực hành phân tích diễn ngôn văn học (chuyên khảo) của Lã Nguyên; Văn học Nam Bộ 1945-1954 (chuyên khảo) của tập thể tác giả Võ Văn Nhơn và cộng sự (Nguyễn Thị Thanh Xuân - Lê Thụy Tường Vi - Phan Mạnh Hùng - Nguyễn Thị Phương Thúy); Dám ngoái đầu nhìn lại (nghiên cứu) của Nguyễn Thị Tịnh Thy; Nguyễn Xuân Khánh - Một nụ cười mỉm một nghiệp văn xuôi (phê bình - tiểu luận) của nhiều tác giả (Đoàn Ánh Dương biên soạn); Truyện ngắn Việt Nam sau 1975 - Nhận diện & tương tác (chuyên khảo) của Nguyễn Thị Năm Hoàng; Cảm nhận 69 (thơ chọn và bình) của Nguyễn Thanh Kim; Từ trang sách đến gương mặt văn chương (phê bình văn học) của Nguyễn Hoài Nam; Lảo đảo giữa nhân gian (mê luận) của Đỗ Anh Vũ...

Lý do để hy vọng…!

Xã hội và văn giới có đầy đủ lý do để hy vọng về tương lai của văn học nước nhà. Trong nhiệm kỳ X, BCH Hội Nhà văn Việt Nam ra Nghị quyết không tổ chức cuộc thi tiểu thuyết như trước đây (đã có 5 cuộc thi trong vòng 20 năm, từ 1998 đến 2019). Toàn bộ nhân lực và vật lực dồn cho giải thưởng văn học trẻ, văn học thiếu nhi. Kế hoạch tổ chức Hội nghị những người viết văn trẻ toàn quốc dự định diễn ra vào tháng 12-2021, tại Thành phố Đà Nẵng, phải tạm hoãn vì dịch COVID-19. Nhưng đề án văn học trẻ vẫn tiếp tục triển khai ráo riết. Tân Chủ tịch Hội Nhà văn học Việt Nam là người khích lệ nồng nhiệt văn học trẻ (ngày trước ông đã cùng đồng nghiệp xắn tay làm Báo Văn nghệ Trẻ khá thành công).

Đã thấp thoáng đó đây sự hiện diện của chính sách văn hóa mới, có khả năng kích hoạt văn học phát triển. Năm 2017, Bộ VHTTDL đã thông qua Đề án Đào tạo tài năng sáng tác văn học. Đề án này đã tìm đúng địa chỉ - Khoa Viết văn - Báo chí, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, được triển khai thực tiễn từ năm học 2019-2020.

Văn học đang có cơ hội tồn tại và phát triển trong một “thổ nhưỡng văn hóa” mới, khi văn hóa được coi là một trong bốn động lực, trụ cột căn cơ của đất nước (chính trị - kinh tế - xã hội - văn hóa). Nếu coi “văn học là nhân học”, thì nó gặp vận hội lớn khi chúng ta nhận thức được sâu sắc và đầy đủ “tột cùng văn hóa là con người”. Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 đang mở ra những chân trời mới cho văn hóa, văn học nước nhà trong tương lai.

BÙI VIỆT THẮNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 488, tháng 2-2022