Mỗi khi tiết trời se se lạnh, người dân miền trung du Phú Thọ lại trổ tài bếp núc để nấu món chè con ong, một món ăn dân dã mà đậm đà dư vị.

Để nấu món này, bà con thường chọn gạo nếp hoa vàng ngon nhất - đặc sản chỉ có ở vùng này. Gạo được sát trắng ngần, hạt tròn mẩy, mười hạt như mười, gạo mới của vụ gặt nên thơm nồng.

Theo kinh nghiệm của người dân nơi đây, muốn nấu chè con ong, trước hết phải nấu thành xôi thì chè mới ngon và dẻo. Vì thế, vào ngày thu nắng vàng, tiết trời se se lạnh, bà con dậy từ sáng sớm, ngâm gạo nếp cho mềm rồi đồ xôi. Bếp lửa chẳng mấy chốc nghi ngút khói và nồi xôi nếp trên bếp tỏa mùi thơm của lúa mới.

Xôi chín, bà con dùng đũa cả xới ra rổ cho khô ráo và nguội rồi bắt tay vào nấu chè. Muốn có món chè ngon phải dùng mật mua ở chợ phiên, bánh mật hình chữ nhật, sau đó, lấy dao cạo vào bánh mật cho mật nhỏ vụn ra để nấu chè.

Muốn chè con ong ngon và đượm màu thì phải nấu bằng mật mía vì nếu nấu bằng đường kính thì hạt xôi vẫn trắng và không đẹp. Vì thế, cứ mỗi độ thu về, vào mỗi buổi chợ phiên, người dân không quên mua vài phên bánh mật về gói kĩ để dự trữ mỗi khi nấu chè.

Công thức nấu chè con ong khá cầu kì: trước tiên cho mật vào nồi để mật tan và nóng đều, sau đó mới cho xôi vào trộn lẫn. Đây là công đoạn quan trọng và khó khăn nhất để nấu thành chè. Phải làm sao cho mật vừa tan, vừa sánh, vừa thơm rồi mới cho xôi vào.

Khi xôi được trộn lẫn mật thì bàn tay cầm đũa cả phải đều đặn đảo nồi chè để xôi, mật được hòa quyện vào nhau, mật quyện đều hạt xôi, hạt xôi thì dẻo, mềm và bóng loáng. Cứ thế, phải gần mười lăm phút liên tục khuấy nồi chè. Khi nào nồi chè đậm một màu nâu thì chè đã chín.

Muốn chè thơm ngon, người nấu không quên đào củ gừng già, giã nhỏ cho lẫn vào nồi chè rồi khuấy đều. Vị nếp thơm rất hợp với vị cay cay của gừng, làm cho món ăn thêm ấm nóng mỗi độ thu về.

Khi chè đã chín, bà con bắc nồi xuống, dùng muôi múc ra từng bát nhỏ hay đĩa nhỏ. Hương thơm của nếp mới, giống nếp quê nhà càng thêm đậm đà khi hòa quyện với vị cay của gừng. Hạt xôi của đĩa chè bóng mẩy chứ không nhão hay bị nát. Càng khuấy, hạt chè càng bóng và mật càng ngấm sâu vào vị gạo nên chỉ nhìn đã thấy hấp dẫn rồi.

Ở vùng quê trung du Phú Thọ, bà con gọi món chè này là chè con ong không phải là để phân biệt với chè đỗ đen, chè đậu xanh mà do hình thức, màu sắc, vị ngọt của chè khi nấu xong, hạt gạo bóng mẩy, thon thon như thân con ong, màu của chè lại nâu sẫm nên người dân nơi đây từ bao đời nay vẫn gọi món chè này với cái tên bình dị, chân chất quê mùa: chè con ong.

Ở các gia đình, mỗi khi có đứa trẻ mới ra đời, các bà cụ lại nấu chè con ong để cúng mụ rồi vào những dịp mồng một, ngày rằm, trên mâm lễ không thể thiếu món chè thơm ngon dân dã này.

Mùa nào thức ấy, các bà mẹ quê từ thời con gái đến khi về già, vẫn chắt chiu giống lúa nếp cao cây vừa thơm vừa dẻo để sau vụ mùa xay giã giần sàng nấu chè con ong.

NGUYỄN THẾ LƯỢNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 552, tháng 11-2023