Nếu phở Tráng Kìm vẫn được coi là món ăn nổi tiếng của huyện Quản Bạ - Hà Giang thì món phở ngô lại là sự kết hợp giữa cách nấu phở truyền thống với các nguyên liệu đặc biệt của vùng Cao nguyên đá, tạo nên khúc biến tấu độc đáo thu hút khách du lịch khi đến với Hà Giang.

Phở ngô được vinh danh là 1 trong 3 món ẩm thực tiêu biểu của Hà Giang

Xúc tiến du lịch gắn liền với quảng bá văn hóa, ẩm thực

Chiến lược Marketing du lịch Việt Nam đến năm 2030 được Bộ VHTTDL ban hành ngày 2/3/2023 đã đưa ra định hướng về định vị thương hiệu du lịch Việt Nam gắn với tiềm năng, lợi thế quốc gia, bản sắc văn hóa, ẩm thực đặc sắc, di sản lâu đời, con người nồng hậu, cảnh quan tươi đẹp, kết nối với yếu tố cảm xúc, tinh thần của khách du lịch, đảm bảo đem lại các trải nghiệm du lịch độc đáo, nguyên bản, chân thực.  

Phở ngô chỉ ăn cùng thịt bò được nuôi tại Hà Giang

Nằm trong khu vực trung du và miền núi phía bắc, trong những năm gần đây, Hà Giang được đánh giá là một điểm đến du lịch đang trong giai đoạn phát triển, hấp dẫn cả khách du lịch nội địa và khách du lịch quốc tế bởi các giá trị văn hóa và tự nhiên độc đáo, tiêu biểu là giá trị công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn đã được UNESCO công nhận. Năm 2023, Hà Giang đã Tổ chức Giải thưởng Du lịch Thế giới (WTA) vinh danh là Điểm đến du lịch mới nổi hàng đầu châu Á năm 2023 (Asia’s Leading Emerging Tourism Destination 2023). Đây là dấu ấn cho một giai đoạn phát triển mới của du lịch Hà Giang, từ một điểm đến ở giai đoạn thăm dò, khám phá đối với khách du lịch trước đại dịch COVID-19 sang giai đoạn phát triển sau đại dịch.

Bột ngô được pha trộn với tỉ lệ cân đối để cho ra được bánh phở đạt yêu cầu

Phát biểu tại Hội thảo định vị thương hiệu du lịch Hà Giang, trong khuôn khổ Lễ hội Văn hóa du lịch và ẩm thực quốc tế - Hà Giang năm 2024 với chủ đề “Hà Giang - Tinh hoa ẩm thực, điểm đến hàng đầu châu Á” tổ chức vào cuối tháng 3/2024 tại thành phố Hà Giang, TS Vũ Nam - Khoa Du lịch và Khách sạn - Trường ĐH Kinh tế quốc dân - Chuyên gia dự án du lịch Thụy Sỹ vì sự phát triển bền vững tại Việt Nam (ST4SD) đánh giá cao những tiềm năng phát triển du lịch của Hà Giang. Trong tham luận của mình, ông cho rằng các giá trị cốt lõi và nổi bật nhất cho du lịch Hà Giang là gắn văn hóa đồng bào các dân tộc thiểu số với các giá trị mang tầm quốc tế, các giá trị mang ý nghĩa lịch sử, chủ quyền dân tộc và sự hùng vĩ của thiên nhiên. Trong đó, văn hóa ẩm thực được cho là một trong những phương thức hiệu quả nhất để thu hút sự chú ý của du khách. Với các định hướng về hình ảnh và giá trị nổi bật của du lịch Hà Giang cùng với định hướng về định vị thương hiệu và thị trường, TS Vũ Nam cũng cho rằng việc phát triển sản phẩm du lịch Hà Giang trong thời gian tới có thể được định hướng nhiều dòng sản phẩm du lịch. Trong đó có dòng sản phẩm du lịch văn hóa được gắn với các sản phẩm du lịch cụ thể như du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm văn hóa của 19 dân tộc trên địa bàn tỉnh Hà Giang, du lịch ẩm thực, du lịch di sản, du lịch tâm linh với các điểm đến tiêu biểu.  

Ngô để làm phở là giống ngô bản địa của người Mông ở Hà Giang

Không chỉ sở hữu phong cảnh hùng vĩ và trữ tình mà Hà Giang còn nổi tiếng là vùng đất ẩm thực phong phú. Được tạo hóa ưu đãi cho nguồn nguyên - nhiên liệu quý nên ẩm thực Hà Giang đã trở thành nét đặc trưng riêng. Hà Giang hiện có 4 đặc sản lọt Top 100 đặc sản quà tặng: Mật ong bạc hà, chè san tuyết Hoàng Su Phì, bánh tam giác mạch và hồng không hạt Quản Bạ và 4 món ăn lọt Top 100 đặc sản quà tặng nổi bật gồm: mèn mén, cháo ấu tẩu, thắng cố và thịt treo gác bếp.

Bà Triệu Thị Tình, Phó Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Hà Giang khẳng định, định vị và xây dựng thương hiệu du lịch Hà Giang là một trong những nội dung quan trọng mà tỉnh Hà Giang đang triển khai, nhằm phục vụ và thu hút du khách đến với địa phương. Các hoạt động xúc tiến du lịch trong thời gian qua cũng luôn gắn liền với việc quảng bá văn hóa, ẩm thực tại khắp các vùng miền của cả nước. Trong đó, nhiệm vụ trọng tâm là nâng tầm các giá trị văn hóa ẩm thực của địa phương, giới thiệu, quảng bá rộng rãi tới du khách trong nước - quốc tế và xây dựng, khai thác có hiệu quả thương hiệu ẩm thực du lịch thông qua sưu tầm, phục dựng, phát triển nền văn hóa ẩm thực tinh túy, đặc sắc.

Nguyên liệu để làm phở ngô đều được người bản địa Hà Giang trồng trọt và chăn nuôi

Hà Giang không chỉ nổi tiếng với vẻ đẹp của cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, nét đẹp văn hóa truyền thống dân tộc mà còn là nơi hội tụ tinh hoa ẩm thực mời gọi du khách đến trải nghiệm và thưởng thức. Với sự phong phú, đa dạng, hài hòa và tinh tế, ẩm thực đang là một sản phẩm du lịch hấp dẫn đối với du khách. Trong định hướng phát triển du lịch, việc phát triển và nâng cao giá trị ẩm thực cũng là một trong những nội dung quan trọng mà tỉnh đang triển khai. Với nền văn hóa đa dạng của 19 dân tộc anh em, văn hóa ẩm thực đã góp phần nâng cao hình ảnh mảnh đất, con người Hà Giang trong bản đồ du lịch. Có thể nói, nét đẹp và sự độc đáo trong ẩm thực đã và đang góp phần tạo nên cho Hà Giang một thương hiệu du lịch - văn hóa đặc sắc.

Trong những năm gần đây, du lịch cộng đồng được coi là mô hình phát triển rất thành công của tỉnh Hà Giang. Đến với các làng văn hóa du lịch, ngoài thưởng thức phong cảnh thiên nhiên và đắm mình trong các sinh hoạt văn hóa đặc sắc, du khách còn được thưởng thức những món ăn dân tộc độc đáo. Không chỉ khách nước ngoài mà du khách trong nước cũng rất yêu thích những trải nghiệm liên quan đến du lịch ẩm thực. Theo xu hướng, các homestay, nhà hàng thường chú trọng tạo ra những món ăn đặc trưng nhằm mang đến những trải nghiệm độc đáo nhất cho du khách.   

Phở ngô sau khi để ráo sẽ được thái nhỏ

Trên hành trình khám phá vùng đất Cao nguyên đá, bên cạnh những món ăn đặc trưng của địa phương như cơm lam Bắc Mê, thịt trâu gác bếp, bánh cuốn phố cổ Đồng Văn, bánh chưng gù, phở chua, thắng dền... Có một món ăn mới được sáng tạo nhưng ngay lập tức mang lại ấn tượng đặc biệt cho du khách, đó là món phở ngô của Khu du lịch nghỉ dưỡng Mong Village. 

Chủ tịch Hiệp hội Du lịch tỉnh Hà Giang Lại Quốc Tĩnh cho biết: “Phở ngô là một món ăn vừa truyền thống và hiện đại, vừa lạ vừa quen khi được lấy cảm hứng từ món mèn mén của đồng bào Mông. Kết hợp nhuần nhuyễn giữa tinh túy ẩm thực dân tộc Mông với món phở - hồn cốt ẩm thực dân tộc Việt, món phở ngô được làm từ chính loại ngô hạt của địa phương kết hợp với các gia vị độc đáo không chỉ được du khách trong nước yêu thích mà còn được khách quốc tế đánh giá cao”.

Các đầu bếp giới thiệu món phở ngô tại Lễ hội Văn hóa, du lịch, ẩm thực quốc tế Hà Giang lần thứ I tháng 3 năm 2024

 Tháng 9/2023, phở ngô Hà Giang đã được Hiệp hội Văn hóa ẩm thực Việt Nam (VCCA) trao chứng nhận là một trong 121 món ẩm thực tiêu biểu thuộc giai đoạn I của Đề án “Xây dựng và phát triển văn hóa ẩm thực Việt Nam thành thương hiệu quốc gia, giai đoạn 2022 - 2024”. Trong số 121 món ẩm thực tiêu biểu Việt Nam được lựa chọn ở giai đoạn I năm 2022, Hà Giang có 3 món: cá bỗng, cháo ấu tẩu và phở ngô.  

Ba món đặc sản của Hà Giang được vinh danh “Ẩm thực tiêu biểu Việt Nam” đã cho thấy nét độc đáo có thể trở thành động lực để thúc đấy phát triển du lịch, qua đó góp phần phát triển kinh tế địa phương. Đây đều là những món ăn truyền thống của người Mông ở Hà Giang nay đã trở thành đặc sản và là biểu tượng văn hóa và ẩm thực của vùng đất này. Nếu cá bỗng là một trong những đặc sản tiến vua từ thuở xa xưa thì phở ngô là một món hoàn toàn mới.

Biểu tượng của sự độc đáo và sáng tạo trong ẩm thực Hà Giang

Ngô là cây trồng gắn bó với đời sống và là nguồn lương thực chính của đồng bào dân tộc Mông ở vùng cao Hà Giang. Ở vùng đất cao nguyên đá, ngô được chế biến thành nhiều món ăn quen thuộc, trong đó món mèn mén được bà con người Mông sử dụng làm món ăn chính. Bắt đầu từ năm 2020, ông Lại Quốc Tĩnh - Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Hà Giang và các cộng sự là nhân viên Khu nghỉ dưỡng H’Mong Village đã cùng nhau nghiên cứu và sáng tạo nên món phở làm từ hạt ngô. Với sự kiên nhẫn và lòng đam mê, đến năm 2022, món phở ngô được hoàn thiện công thức và bắt đầu được giới thiệu, đưa vào thực đơn chính của Khu nghỉ dưỡng H’Mong Village.  Cuối năm 2022, tham gia cuộc thi “Đi tìm người nấu phở ngon” do Hiệp hội Văn hóa ẩm thực Việt Nam (VCCA) và Báo Tuổi trẻ tổ chức, món phở ngô  đã được trao giải Hoa Hồi Vàng (giải cao nhất). 

Du khách nước ngoài rất thích thú với món phở cuốn làm từ ngô

 Phở ngô ban đầu chỉ là món ăn nội bộ được các đầu bếp sáng tạo để phục vụ khách ăn sáng tại Khu nghỉ dưỡng H’Mông. Để quảng bá sản phẩm,  ông Lại Quốc Tĩnh đã cử đầu bếp tham gia giới thiệu món phở ngô trong Festival mùa thu tại Hà Nội diễn ra cuối năm 2023 tại Cung Thiếu nhi Hà Nội. Gian hàng thu hút sự tò mò của nhiều thực khách bởi hương vị hấp dẫn của món ăn. Điều khiến những người làm ra món phở này ngạc nhiên nhất là chỉ trong buổi sáng đầu tiên đã bán được hơn 500 bát phở ngô cho du khách tại Festival.

Sau khi làm có hiệu quả, ông Tĩnh phấn khởi động viên đầu bếp Hoàng Mạnh Cầm   giữ đúng tinh thần và nét văn hóa của dân tộc Mông trong món phở ngô, nhằm gìn giữ và bảo tồn những nét đẹp văn hóa dân tộc độc đáo. Anh Hoàng Mạnh Cầm nhớ lại, để làm ra món phở ngô là cả một quá trình vô cùng phức tạp. Thời gian đầu, anh thử làm ngô lai, ngô nếp nhưng độ dẻo không cao, không có màu vàng đẹp. Sau đó, anh tìm ra ngô một vụ của Hà Giang có lượng tinh bột nhiều, độ ngọt vừa phải nên rất thích hợp để tráng bánh phở. “Linh hồn” của món phở còn nằm ở nước dùng được ninh từ thịt bò trong nhiều giờ, thêm 5,6 loại củ quả đặc trưng của vùng Cao nguyên đá. Phở ngô ngon nhất khi ăn với thịt nạm bò và loại nước dùng riêng. Bản chất không có độ kết dính cao như bánh phở từ bột gạo, bánh phở ngô tráng tay cần sự tỉ mỉ, khéo léo hơn. Ngoài món phở nóng hổi chan nước dùng truyền thống, bánh phở làm từ ngô còn được dùng làm món phở cuốn cũng độc đáo, hấp dẫn thực khách. Hà Giang hiện chưa có cơ sở bán phở ngô chính thức. Thực khách có thể thưởng thức phở ngô miễn phí trong bữa sáng tại khu nghỉ dưỡng trong làng Tráng Kìm, nơi nổi tiếng về phở tráng tay ở xã Đông Hà, huyện Quản Bạ.

Phở ngô đã mang đến màu sắc và hương vị mới cho bộ sưu tập phở Việt Nam. Việc làm phở ngô cũng giúp nâng cao giá trị của hạt ngô, góp phần tăng thu nhập cho người dân vùng cao. Vì ít tinh bột hơn gạo, phở ngô tốt cho những người đang muốn giảm cân, béo phì, ăn kiêng. Ông Tĩnh cũng cho biết, với món phở ngô, ông và các cộng sự không chỉ muốn tạo ra một món ăn ngon miệng mà còn muốn góp phần quảng bá, khôi phục và bảo tồn nét văn hóa đặc sắc của dân tộc Mông nói chung và ẩm thực của người Mông nói riêng.

NGÔ HỒNG VÂN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 577, tháng 7-2024