Với sự tích hợp nhiều tính năng, nhiều ngành nghệ thuật lại dễ trình chiếu, quảng bá, phim ảnh đã, đang và sẽ là phương tiện để kết nối, lan toả, truyền đi thông điệp giữa các nền văn hóa.

Phim Những đứa trẻ trong sương thắng giải tại nhiều Liên hoan Phim quốc tế

Mỗi một nền điện ảnh, dù tự bó hẹp trong khuôn khổ một quốc gia hay có định hướng, chiến lược vươn tầm ra khu vực và thế giới thì cũng luôn được xem như một trong những phương tiện để kết nối, truyền tải và gửi đi thông điệp.

Còn nhớ nền điện ảnh cách mạng Việt Nam từng là nguồn khích lệ, động viên, hiệu triệu, kết nối hàng triệu người dân, lớp lớp thanh niên trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Cũng nhờ có phim ảnh mà thế giới thêm hiểu về cuộc chiến tại Việt Nam cũng như những con người ở dải đất hình chữ S với hai cuộc chiến tranh lật đổ thực dân Pháp và đánh thắng đế quốc Mỹ. Thời bình lập lại sau chiến tranh, khi xóa bỏ bao cấp bước vào cơ chế thị trường, rồi mở cửa, hội nhập… nhiều bộ phim đã phản ánh được không khí thời cuộc. Từ một đất nước đi ra từ chiến tranh, Việt Nam dần được thế giới biết tới như một dân tộc yêu chuộng hoà bình, muốn làm bạn cùng năm châu, bốn bể. Thông điệp đó, ngoài các kênh ngoại giao, các hiệp định, ký kết về kinh tế… có sự đóng góp không nhỏ của nghệ thuật, trong đó có phim ảnh. Qua những hình ảnh trên phim, cuộc sống, sự thay da đổi thịt của đất nước qua các cơ sở hạ tầng, kiến trúc, kinh tế, suy nghĩ của một lớp người mới đã mang tới một cảm nhận khác về Việt Nam trong khán giả, bạn bè quốc tế. Bằng ngôn ngữ, thủ pháp của riêng mình, điện ảnh đã, đang và sẽ là cầu nối để kết nối, lan toả văn hóa theo nhiều cách.

Phim Muôn vị nhân gian (Đạo diễn Trần Anh Hùng)

Với mỗi nền điện ảnh (trong đó có điện ảnh Việt Nam), sự lan toả có thể đến từ nhân tố bên trong lẫn bên ngoài. Bên trong là những lớp nghệ sĩ được sinh ra, lớn lên, đào tạo tại những cái nôi, trường lớp nghệ thuật trong và ngoài nước. Yếu tố bên ngoài lại là những lớp nghệ sĩ sinh sống và được đào tạo, hoạt động trong những cái nôi hay môi trường nghệ thuật nước ngoài. 

Từng có thời, trong điện ảnh Việt, những nghệ sĩ thừa hưởng nền giáo dục và những kỹ thuật điện ảnh tiên tiến của Mỹ ào ạt về nước tham gia vào các hoạt động, dự án sản xuất phim. Chính họ, độc lập hoặc liên kết đã tạo nên một dòng chảy mới trong điện ảnh Việt Nam, định hình nên dòng phim của các đạo diễn Việt kiều. Có thêm họ, điện ảnh Việt Nam có thêm tiếng nói, những góc nhìn phong phú và tất cả cùng hợp sức, đem tới một cảm nhận mới về Việt Nam đến với khán giả, với bạn bè quốc tế thông qua các dự án phim hay sự góp mặt tại các Liên phim Phim khu vực và thế giới.

Phim Tro tàn rực rỡ đoạt giải cao nhất tại Liên hoan Phim Ba châu lục 2022

Những năm gần đây, một dòng phim độc lập đề cao các góc tiếp cận cá nhân, những sáng tạo mới mẻ về nghệ thuật hay đơn giản là cách thức huy động, kêu gọi vốn đầu tư đã thu hút một lượng lớn các đạo diễn trẻ và một số đạo diễn có tên tuổi. Với sự chủ động tìm nguồn vốn từ các tổ chức, nhà tài trợ trong và ngoài nước, các chủ đề họ lựa chọn mang nhiều góc khai thác, hướng tiếp cận mới mẻ. Cách làm ấy cùng với những phương cách truyền thống đã góp thêm những góc nhìn đa chiều, phong phú để cùng truyền tải văn hóa, bản sắc, con người Việt Nam ra với khu vực và thế giới. Tại Liên hoan Phim Cannes 2023, hai bộ phim có yếu tố Việt là Bên trong vỏ kén vàng (đạo diễn: Phạm Thiên Ân) và Muôn vị nhân gian (đạo diễn Trần Anh Hùng) đã giành những giải thưởng lớn của Liên hoan Phim. Phim Bên trong vỏ kén vàng giành giải Camera d’Or (Máy quay vàng) - giải thưởng vinh danh các tác phẩm đầu tay xuất sắc tại Liên hoan phim Cannes 2023. Sau Cannes, Bên trong vỏ kén vàng còn giành nhiều giải thưởng tại các Liên hoan Phim ở Ý, ở Trung Quốc… Ông Antonio Terminini, giám đốc Liên hoan phim châu Á từng chia sẻ trên báo chí: Tôi thấy trong thời gian gần đây, điện ảnh Việt Nam đã đạt được bước tiến lớn. Không chỉ với sự xuất hiện của những đạo diễn trẻ, như đạo diễn của phim Bên trong vỏ kén vàng, mà còn có khả năng lớn trong phát triển hợp tác sản xuất với các nước châu Âu, cũng như với các nước châu Á như Singapore, Philippines, Thái Lan và nhiều đối tác ở phương Đông khác.

Phim Culy chưa bao giờ khóc thắng giải Phim đầu tay xuất sắc tại Liên hoan Phim Berlin 

Cũng tại LHP Cannes 2023, Trần Anh Hùng thắng giải Đạo diễn xuất sắc với bộ phim The Pot-au-Feu (Muôn vị nhân gian). Bộ phim  khi trình chiếu  đã nhận được tràng vỗ tay dài 7 phút. Chiến thắng của hai đạo diễn Phạm Thiên Ân và đạo diễn gốc Việt Trần Anh Hùng đã giúp điện ảnh được biết đến nhiều hơn trên  bản đồ phim ảnh thế giới. Đạo diễn Lương Đình Dũng chia sẻ: “Tôi vui khi biết bạn ấy nói tiếng Việt trong buổi trao giải. Tôi hiểu đó chính là Thiên Ân muốn thể hiện niềm tự hào Việt Nam. Hai giải thưởng của họ (Bên trong vỏ kén vàng và Muôn vị nhân gian) đã khơi dậy sự tự tin của điện ảnh Việt Nam và chứng minh các nhà làm phim Việt Nam có thể làm nên chuyện”. 

Không chỉ nền điện ảnh Việt Nam, việc có những nguồn nội lực trong và ngoài nước với những bộ phim do các đạo diễn trong nước và cả các đạo diễn sinh sống ở nước ngoài làm ra đều góp phần kết nối và lan toả những giá trị tốt đẹp của các nền văn hóa ra với thế giới. Trung Quốc cũng có nhiều đạo diễn sinh sống, sáng tạo và thành danh  tại Mỹ như đạo diễn, diễn viên Thành Long, đạo diễn Trần Khải Ca... Những tác phẩm họ làm ra dù lấy đề tài trong nước hay tại nơi họ sinh sống thì ẩn đâu đó trong câu chuyện, lời thoại, nhân vật, lối sống, nếp nghĩ, cách bài trí vẫn mang bóng dáng con người nghệ sĩ đó với nền văn hóa gốc ẩn sâu trong họ. Và khi bộ phim họ làm ra giành được giải thưởng, sự vinh danh tại những Liên hoan Phim uy tín nhiều đạo diễn vẫn dành tình cảm, lời cảm ơn hay ngôn ngữ mẹ đẻ để vinh danh thành công của họ. Trong bảng thành tích, thành công của nhiều đạo diễn vẫn gắn liền với Tổ quốc họ khi vinh danh đạo diễn gốc Hoa, gốc Việt hay gốc Pháp, gốc Ý… tại các Liên hoan Phim hay các lễ trao giải điện ảnh.

Phim Bên trong vỏ kén vàng

Trong xu hướng mới, với sự hội nhập sâu rộng cũng như sự bắt tay giữa nhiều quốc gia trong văn hóa, có nhiều bộ phim là sản phẩm hợp tác của hai hay nhiều  quốc gia. Ngoài yếu tố kinh tế, kỹ thuật như chia sẻ rủi ro, tăng cường sự hỗ trợ về máy móc, công nghệ thì yếu tố văn hóa cũng được tính đến. Nhiều câu chuyện phim được xây dựng trên nền gắn kết các mối quan hệ gia đình liên quốc gia qua đó phản ánh lối sống, sự va đập giữa các nền văn hóa cũng như cách mỗi người học thích nghi trong một gia đình đa văn hóa. Ngoài những câu chuyện gắn kết đa quốc gia thông qua mối quan hệ hôn nhân thì một số phim chọn khai thác mảng đề tài di cư, lập nghiệp, mưu sinh bên ngoài biên giới. Thực tế, đang dần hình thành những cộng đồng có cùng quốc tịch, cùng nền văn hóa đang sinh sống, định cư tại những vùng đất mới. Những cộng đồng người Việt tại Nga, tại Đức… đã nhiều lần đi vào phim ảnh qua các bộ phim trên cả màn ảnh lớn lẫn màn ảnh nhỏ như Quyên, Hai phía chân trời, Tình khúc Bạch Dương…  Những sự liên kết đó, dù bằng bất cứ con đường nào đang mang tới một sự kết nối, chia sẻ giữa các nền văn hóa thông qua những cá nhân, tổ chức hay những văn bản, nghị định, ký kết cấp quốc gia. Và phim ảnh, với ngôn ngữ, đặc thù  của sự tổng hợp, dễ quảng bá đang là những sứ giả của sự kết nối, lan toả một cách mạnh mẽ trong thời hội nhập, trong xu hướng toàn cầu hoá. Một số nước đã làm rất tốt vấn đề này như điện ảnh Mỹ, điện ảnh Hàn Quốc với sự phổ cập, quảng bá nền văn hóa của họ ra khắp toàn cầu. Với đặc thù đó của phim ảnh, các nghệ sĩ Việt cần đặt mục tiêu để những sáng tạo nghệ thuật đại chúng này trở thành một cầu nối để kết nối và lan toả văn hóa, bản sắc Việt một cách mạnh mẽ hơn nữa ra với khu vực và thế giới.

NGUYÊN AN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 580, tháng 8-2024