Từ khi xuất hiện đến nay, hương ước, quy ước đã khẳng định được vai trò của mình trong đời sống văn hóa muôn nơi.

 Hội thảo thực trạng và giải pháp nâng cao công tác quản lý, xây dựng thực hiện hương ước, quy ước trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng được tổ chức vào tháng 9/2022 tại huyện Di Linh
 

Nhận thức sâu sắc về ý nghĩa, vai trò và tác dụng của hương ước, quy ước trong đời sống xã hội nói chung và việc triển khai xây dựng thực hiện hương ước, quy ước trong phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa nói riêng, những năm qua, việc xây dựng thực hiện hương ước, quy ước trên địa bàn thành phố Bảo Lộc, Lâm Đồng luôn nhận được sự quan tâm chỉ đạo sâu sát của HĐND thành phố, các cấp ủy đảng, chính quyền, sự đồng thuận của các tầng lớp nhân dân… Nhờ đó, công tác xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước đã từng bước hoàn thiện và ngày càng phát huy hiệu quả, góp phần quan trọng vào việc phát huy dân chủ ở cở sở, xây dựng gia đình văn hóa, thôn, tổ dân phố văn hóa.

Việc chỉ đạo, hướng dẫn xây dựng, làm theo hương ước, quy ước được triển khai gắn với việc thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” và cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”. Tại các xã, phường, công tác rà soát, sửa đổi, bổ sung hương ước, quy ước theo kế hoạch của UBND thành phố được giao cho các đơn vị chuyên môn và các thôn, tổ dân phố trên địa bàn thực hiện.

Trước khi thực hiện Quyết định 22/2018 của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước, Bảo Lộc có 79 Quy ước khu dân cư của 5 đơn vị xã, phường đã được UBND thành phố phê duyệt. Triển khai thực hiện Quyết định 22/2018 của Thủ tướng, thành phố Bảo Lộc đã rà soát, sửa đổi, bổ sung hương ước, quy ước theo quy định và đề xuất sửa đổi, bổ sung, thay thế và ban hành lại quy ước cho các thôn, tổ dân phố trên địa bàn. Đến nay, đã có 154/164 quy ước khu dân cư được UBND thành phố ra quyết định phê duyệt và sửa đổi, bổ sung.

Việc xây dựng và phê duyệt các quy ước, hương ước cơ bản thực hiện theo đúng quy trình soạn thảo, thông qua, thẩm định và phê duyệt trước khi đưa vào triển khai thực hiện. Các hương ước, quy ước khi xây dựng đảm bảo phát huy dân chủ, có sự bàn bạc, thống nhất ý kiến của người dân. Hầu hết các hương ước, quy ước đã bám sát đời sống và tình hình thực tế của từng địa phương nhằm điều chỉnh các mối quan hệ xã hội mang tính tự quản của cộng đồng, những lĩnh vực pháp luật chưa có điều chỉnh hoặc chỉ quy định nguyên tắc nhằm xây dựng nếp sống văn hóa mới, phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, xây dựng kết cấu hạ tầng, giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, vệ sinh môi trường, thực hiện chính sách dân số, gia đình và trẻ em.

Nhiều hương ước, quy ước thể hiện trí tuệ, công sức của tập thể cộng đồng; khơi dậy, phát huy những phong tục, tập quán, truyền thống tốt đẹp của quê hương, dòng họ; phù hợp với cộng đồng dân cư. Cùng với việc xây dựng hương ước, quy ước, nhiều phong tục, tập quán lạc hậu, mê tín dị đoan nhất là trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số được bãi bỏ góp phần quan trọng vào xây dựng môi trường văn hóa mới.

Những thôn, tổ dân phố có quy ước được phê chuẩn đưa vào thực hiện đã góp phần quan trọng vào việc phát huy dân chủ ở cơ sở, xây dựng Gia đình văn hóa, Thôn, Tổ dân phố văn hóa; giữ gìn và phát huy những phong tục, tập quán truyền thống tốt đẹp của dân tộc và truyền thống văn hóa trên địa bàn thành phố.

Có thể nói, hương ước, quy ước là một phần quan trọng góp phần hình thành văn hóa cộng đồng, được xây dựng trên tinh thần dân chủ, theo nguyện vọng của nhân dân, qua đó góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị tốt đẹp của thuần phong mỹ tục, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là trong quá trình xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở hiện nay. Tuy nhiên, nhìn nhận một cách khách quan thì việc triển khai xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước trên địa bàn thành phố Bảo Lộc vẫn còn tồn tại những hạn chế sau:

Một số nơi, cấp ủy, chính quyền địa phương chưa thật sự quan tâm, thiếu sự chỉ đạo, tham mưu và việc phối kết hợp chưa thật chặt chẽ; công tác chỉ đạo, đôn đốc, hướng dẫn, kiểm tra của chính quyền cơ sở có lúc có nơi chưa đầy đủ, nghiêm túc. Có nơi còn lúng túng trong tổ chức thực hiện công tác rà soát, nhất là lúng túng do chưa nắm được quy trình thực hiện việc rà soát hương ước, quy ước ở các khu dân cư, dẫn đến tình trạng làm chiếu lệ, hình thức, sao chép.

Nhiều địa phương chưa nhận thức đầy đủ, chưa chú trọng công tác quán triệt, tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức của cán bộ, công chức, nhân dân trong xây dựng và thực hiện hương ước, về vị trí, vai trò quan trọng của hương ước, quy ước. Việc tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện hương ước quy ước ở một số xã, phường vẫn còn đơn điệu, chưa đi vào chiều sâu, thực chất. Kinh phí đảm bảo cho hoạt động này chưa được đầu tư tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ đặt ra... Có địa phương tuy đã xây dựng, phê duyệt hương ước, quy ước nhưng việc thực hiện còn mang tính hình thức, hiệu quả chưa cao, làm sai lệch bản chất, suy giảm vai trò, vị trí của hương ước, quy ước với tư cách là thiết chế tự quản của cộng đồng dân cư.

Một số hương ước, quy ước của khu dân cư còn sơ sài về nội dung, sao chép lẫn nhau, chưa thể hiện đặc điểm về kinh tế, văn hóa, xã hội, cũng như phong tục tập quán và truyền thống văn hóa riêng của mỗi tổ dân phố, thôn. Chất lượng của một số hương ước, quy ước còn hạn chế, có địa phương coi việc xây dựng hương ước, quy ước của các khu dân cư là việc làm cho có.

Việc thực hiện hương ước, quy ước sau khi được phê duyệt ở một số xã, phường còn mang tính hình thức, công tác phổ biến hương ước, quy ước ở một vài nơi chưa được thường xuyên, dẫn đến khi quy ước đã được phê duyệt nhưng không được đưa vào sử dụng triệt để, hiệu quả.

Từ những thực tế nêu trên, để tiếp tục thực hiện có hiệu quả trong công tác quản lý, xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước trên địa bàn, phát huy giá trị của hương ước, quy ước trong xây dựng đời sống văn hóa, thiết nghĩ cần triển khai một số giải pháp sau:

Một là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, quán triệt đầy đủ các quy định của pháp luật về xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước nhằm nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành và các tầng lớp nhân dân trên địa bàn về vị trí, vai trò của hương ước, quy ước trong quản lý xã hội, tầm quan trọng của việc xây dựng, thực hiện hương ước quy ước với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước hiện nay; về trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc xây dựng thực hiện hương ước, quy ước theo quy định tại Quyết định số 22/2018/QĐ-TTg ngày 08/5/2018 của Thủ tướng Chính phủ.

Hai là, tăng cường năng lực quản lý, thực thi về hương ước, quy ước; tổ chức các hoạt động giám sát, kiểm tra, xử lý vi phạm trong xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên các cấp trong việc thực hiện hương ước, quy ước ở cơ sở đảm bảo dân chủ, khách quan, đúng theo quy định của nhà nước. Thường xuyên rà soát, đánh giá chất lượng hương ước, quy ước và hiệu quả của việc thực hiện tại cơ sở để có những chỉ đạo rà soát, hướng dẫn sửa đổi, bổ sung kịp thời và thẩm định, phê duyệt đảm bảo chất lượng và đúng nguyên tắc.

Ba là, tăng cường đầu tư về nguồn lực, tạo điều kiện đảm bảo việc xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước; bố trí cán bộ chuyên trách về công tác xây dựng, theo dõi việc triển khai thực hiện hương ước, quy ước ở địa phương; xây dựng, đào tạo, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác xây dựng và thực hiện hương ước để góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước nói chung, hiệu quả hoạt động trong xây dựng và thực hiện hương ước nói riêng.

Bốn là, kịp thời sơ kết, tổng kết, chú trọng động viên, khen thưởng những tập thể, cá nhân điển hình trong xây dựng và tổ chức thực hiện hương ước, quy ước… Có như vậy, hương ước quy ước mới thực sự phát huy được vị trí, vai trò trong việc cùng với pháp luật tham gia quản lý xã hội, phát huy thuần phong mỹ tục, mở rộng dân chủ, đề cao các chuẩn mực đạo lý và đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam, phát huy giá trị của hương ước, quy ước trong xây dựng đời sống văn hóa hiện nay.

NGUYỄN ĐÌNH HOÀN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 528, tháng 3-2023