Ngày 24-2-2023 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (66 Nguyễn Thái Học, Hà Nội) đã diễn ra lễ khai mạc triển lãm “Nghệ sĩ là Chiến sĩ”, nhân kỷ niệm 80 năm ra đời Đề cương về văn hóa Việt Nam (1943-2023).

Tới dự triển lãm có: Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương; nguyên Thứ trưởng Bộ VHTTDL Lưu Trần Tiêu - Chủ tịch hội đồng Di sản Văn hóa quốc gia; Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Lương Xuân Đoàn; Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam Đỗ Văn Trụ; Cục trưởng Cục Di sản văn hóa Lê Thị Thu Hiền; Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm Mã Thế Anh...; đại diện hơn 30 gia đình của các họa sĩ có tác phẩm trưng bày tại triển lãm.

Triển lãm giới thiệu 80 tác phẩm từ bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, được sáng tác từ 1945 đến 1954 trên chất liệu giấy của 30 tác giả thuộc các thế hệ họa sĩ đầu tiên của nền mỹ thuật Việt Nam, trong đó có 22 họa sĩ Mỹ thuật Đông Dương. Từ những người con của mọi miền đất nước, các họa sĩ đã trở thành chiến sĩ trên mặt trận văn hóa nước nhà.

Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam Nguyễn Anh Minh phát biểu tại lễ Khai mạc

Tại buổi Khai mạc, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam Nguyễn Anh Minh chia sẻ: Đề cương về Văn hóa Việt Nam năm 1943 là văn kiện lịch sử có ý nghĩa quan trọng trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, chỉ ra con đường vận động, phát triển của nền văn hóa mới Việt Nam. Đề cương với những nguyên tắc: Dân tộc - Khoa học - Đại chúng, đã thu hút được đông đảo quần chúng, trí thức văn nghệ sĩ, trong đó các họa sĩ tham gia cách mạng.

Ông cũng nhấn mạnh: nhân dịp kỷ niệm 80 năm Đề cương về văn hóa Việt Nam (1943-2023), Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam trân trọng giới thiệu triển lãm chuyên đề: Nghệ sĩ là chiến sĩ nhằm nêu cao tinh thần chuyển biến tích cực về nhận thức một nền văn hóa mới của dân tộc. 80 năm đã trôi qua, nhưng những tư tưởng và những quan điểm vẫn thể hiện trong Đề cương về Văn hóa Việt Nam vẫn vẹn nguyên giá trị, tính thời sự sâu sắc cho đến nay. Triển lãm Nghệ sĩ là chiến sĩ hôm nay, đã tôn vinh và tri ân các thế hệ họa sĩ, những người đã sử dụng bút vẽ, bảng màu làm vũ khí, đem năng lực, nhiệt huyết và sự hy sinh để cống hiến cho Tổ quốc và nhân dân, góp phần làm giàu thêm giá trị văn hóa  Việt Nam.

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam chia sẻ những cảm xúc đặc biệt trong lễ khai mạc triển lãm

Cùng chia sẻ những xúc động trong lễ khai mạc triển lãm tranh đặc biệt của các chiến sĩ cách mạng, họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam phát biểu: Được dự triển lãm tranh Nghệ sĩ là chiến sĩ trong bộ sưu tập các tác phẩm Mỹ thuật của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, tôi thấy đây là những bức tranh đẹp nhất, những bức tranh đầu tiên của nền Mỹ thuật Cách mạng Việt Nam ngay từ năm 1945. Các nghệ sĩ đã đến với cách mạng và sẵn sàng phục vụ cách mạng. Đây là một sự lựa chọn đương nhiên sau những ngày độc lập dân tộc (2-9-1945). Các họa sĩ đã vẽ và vẽ, qua 2 cuộc triển lãm đầu tiên lúc đó và sau đó bước vào cuộc kháng chiến thần kỳ của dân tộc. Các họa sĩ thế hệ họa sĩ Đông Dương, thế hệ họa sĩ kháng chiến đã có mặt tại các vùng miền, các cuộc cứu quốc, đã để lại những nét vẽ trong những hoàn cảnh khó khăn; bằng những chất liệu hiện có, mộc mạc, bình dị. Và hôm nay nhìn lại, hiện rõ hoàn cảnh, hơi thở về tinh thần yêu dân tộc, quyết giữ Tổ quốc trên các trang giấy nhỏ, những thứ chất liệu mộc mạc cũng như những xúc cảm của các chiến sĩ - những người nông dân, dân công xung phong ra tiền tuyến từ những năm 1946 đến năm 1954. Có thể thấy, đã hình thành những thế hệ họa sĩ đầu tiên đặt nền móng cho nền Mỹ thuật Việt Nam, và họa sĩ Tô Ngọc Vân là họa sĩ đầu tiên đã ngã xuống, hy sinh trên chiến trường đó. Những sự tận tụy, hy sinh, hiến dâng ấy của các họa sĩ đã trở thành bất tử, là bài học quý giá và vô giá cho ngày hôm nay và các thế hệ mai sau. Kỷ niêm 80 năm ngày ra đời Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943 do đồng chí Trường Chinh khởi thảo, cho đến hôm nay chúng ta vẫn thấy nguyên vẹn cấu trúc nền cốt của văn hóa Việt”.

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn cũng cho rằng, “dần qua từng thời kỳ, qua từng giai đoạn của cách mạng, nền văn học nghệ thuật Việt Nam đã liên tục có sự điều chỉnh, để đáp ứng với những yêu cầu mới phù hợp với bối cảnh xã hội, vừa nhân văn, vừa cách mạng, hiện đại, mang bản sắc dân tộc và luôn là động lực phát triển sâu rộng, hội nhập quốc tế toàn cầu hôm nay”.

Các tác phẩm trưng bày tại Triển lãm Nghệ sĩ là Chiến sĩ thể hiện sự tích cực hưởng ứng, vận động và chuyển biến về nhận thức, tư tưởng của giới văn nghệ sĩ, từ bỏ cuộc sống chốn phồn hoa đô thị để tham gia vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, dũng cảm nhận trách nhiệm xây dựng và phát triển nền văn hóa mới Việt Nam.

Các đại biểu và khách tham quan triển lãm

Các họa sĩ vẽ tranh, tổ chức triển lãm, làm báo, tuyên truyền, dạy mỹ thuật, hay trực tiếp tham gia chiến đấu; lấy nhiệm vụ phụng sự Tổ quốc, hạnh phúc của nhân dân làm niềm cảm hứng, đề tài sáng tác. Hòa mình và tham gia vào những đoàn quân Nam tiến, dân công, Hội Văn hóa Cứu quốc, Thanh niên Cứu quốc, bộ đội, du kích… người nghệ sĩ - chiến sĩ đã kịp thời ghi lại những hình ảnh chân thực, giàu cảm xúc về lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, ý chí quyết chiến quyết thắng, thi đua tăng gia sản xuất, truyền thống hiếu học của đồng bào và quân dân cả nước.

Những tác phẩm có thể kể đến như: Dao găm rèn cho du kích (1945, Nguyễn Hiêm), Làm kíp lựu đạn (1947, Nguyễn Đỗ Cung), Kéo bễ lò rèn (1951, Trần Văn Cẩn), Đoàn kết chống xâm lăng (1947, Văn Giáo), Du kích Bến Tre (1948, Diệp Minh Châu), Dân công kháng chiến (1948, Lê Quốc Lộc), Dân công sửa chữa cầu đường (Tây Bắc) (1951, Nguyễn Sỹ Ngọc), Bộ đội nghỉ trong hang (1951, Tô Ngọc Vân), Lội suối (1952, Nguyễn Trọng Hợp), Tay bừa tay súng (1954, Huỳnh Văn Thuận), Đi cấy (1954, Nguyễn Văn Tỵ), Bộ đội và thiếu nhi (1950, Nguyễn Thị Kim)… Đặc biệt, còn có bộ tranh địch vận của họa sĩ Lương Xuân Nhị, một hình thức tuyên truyền góp phần làm dao động tâm lý phía bên kia chiến tuyến. Sử dụng nhiều loại giấy có trong thời điểm đó, bằng các kỹ thuật ký họa chì, mực, vẽ màu nước, bột màu, in… các họa sĩ đã thể hiện sự quyết tâm, hăng say, sáng tạo trong hành trình làm chiến sĩ, thể hiện niềm tin, sự quyết tâm gánh vác trọng trách của đất nước.

Ông Lê Trí Dũng đại diện cho các gia đình họa sĩ có tranh trong triển lãm phát biểu

Đại diện cho các gia đình họa sĩ có tranh trong triển lãm, họa sĩ Lê Trí Dũng chia sẻ: Đây là một cuộc triển lãm rất có ý nghĩa, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã chủ động đưa tranh, đưa nghệ thuật đến với công chúng. Ngoài cuộc triển lãm này, Ban lãnh đạo Bảo tàng còn tổ chức rất nhiều cuộc nữa, đưa những giá trị lịch sử, giá trị nghệ thuật của các tác phẩm mỹ thuật đến với công chúng yêu nghệ thuật của Thủ đô, Việt Nam và bạn bè quốc tế.

Không gian trưng bày triển lãm

Tác phẩm "Dao găm rèn cho du kích" (1945, Nguyễn Hiêm)

Tác phẩm "Du kích Bến Tre" (1948, Diệp Minh Châu)

Tác phẩm "Tổ săn máy bay" (1950, Huỳnh Văn Thuận)

Bài, ảnh: MAI HƯƠNG