Tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên và công tác giáo dục thanh niên là một trong những di sản quý báu, có ý nghĩa lịch sử và thời đại to lớn. Trong giai đoạn hiện nay, việc nghiên cứu làm rõ những tư tưởng của Người về thanh niên và công tác giáo dục thanh niên vẫn luôn là vấn đề cấp thiết, nhất là quan điểm “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết” (1), nhằm bổ sung cơ sở lý luận khoa học để phát huy hiệu quả hơn nữa vai trò xung kích, sáng tạo của thanh niên trong các nhiệm vụ chính trị quan trọng của đất nước, nhất là nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Trong bối cảnh đất nước và nhân dân ta phải chịu sự áp bức, bóc lột, bất công, Hồ Chí Minh đã sớm nhận ra cần thức tỉnh dân tộc đang chìm đắm trong đêm dài nô lệ, mà trong đó trước hết là thanh niên, để đứng lên đấu tranh giành độc lập, tự do. Từ những trăn trở suy nghĩ ấy, Người đã tổ chức ra Thanh niên cách mạng đồng chí hội nhằm quy tụ và đào tạo, bồi dưỡng những thanh niên ưu tú trở thành những hạt nhân nòng cốt thúc đẩy phong trào cách mạng dân tộc từng bước phát triển. Điều này được đánh dấu bằng nhiều cuộc bãi công, biểu tình trong những năm 1927-1929; Phong trào Xô Viết - Nghệ Tĩnh (1930-1931) và đỉnh cao là Cách mạng Tháng Tám năm 1945, mở ra một trang sử mới của dân tộc - nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời.

Hồ Chí Minh luôn thể hiện sự tin tưởng vào sức mạnh to lớn của thanh niên cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Theo Người: “Thanh niên là bộ phận quan trọng của dân tộc. Dân tộc bị nô lệ thì thanh niên cũng bị nô lệ. Dân tộc được giải phóng, thanh niên mới được tự do. Vì vậy, thanh niên phải hăng hái tham gia cuộc đấu tranh của dân tộc” (2); phải “Phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân, làm cho dân giàu, nước mạnh, tức là để làm tròn nhiệm vụ người chủ của nước nhà” (3). Đồng thời, Người chỉ rõ: “Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà… Nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên” (4). Hồ Chí Minh cho rằng, thanh niên không chỉ là một bộ phận đông đảo mà còn là một lực lượng trẻ, khỏe, thông minh, sáng tạo, năng động, giàu nghị lực và khát vọng cống hiến, hy sinh; là người “Tiếp sức cách mạng cho thế hệ thanh niên già, đồng thời là người phụ trách dìu dắt thế hệ thanh niên tương lai… là người xung phong trong công cuộc phát triển kinh tế và văn hóa, trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội” (5).

Thanh niên xã Hòa Lạc ra quân hưởng ứng tháng thanh niên 2022 - Ảnh: Phạm Khuyên

Trong điều kiện mới, vị thế mới của đất nước, của dân tộc, trong thư gửi thanh niên và nhi đồng toàn quốc (1-1946), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Một năm khởi đầu từ mùa Xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa Xuân của xã hội” (6). Khẳng định vai trò của thanh niên đối với sự hưng thịnh, phồn vinh của dân tộc, của xã hội, Hồ Chí Minh cũng đồng thời đặt ra yêu cầu cần phải tiến hành tốt công tác giáo dục thanh niên để phát huy vai trò và sức mạnh của thanh niên. Bởi Người nhận rõ được cả những ưu điểm và hạn chế của thanh niên. Người nói: “Ưu điểm của thanh niên ta là hăng hái giàu tinh thần xung phong, khuyết điểm là ham chuộng hình thức, thiếu thực tế, bệnh cá nhân, bệnh anh hùng” (7). Nội dung giáo dục thanh niên trong tư tưởng Hồ Chí Minh là tiến hành giáo dục một cách toàn diện với tinh thần: “Thanh niên phải chuyên tâm học hành và công tác, nhưng cũng cần có vui chơi. Vui chơi lành mạnh là một bộ phận trong sự sinh hoạt của thanh niên” (8). Người cho rằng, “Nhà nước chú trọng đặc biệt việc giáo dục thanh niên về đức dục, trí dục và thể dục”(9). Bởi theo tư tưởng Hồ Chí Minh, một con người có trí tuệ và nhân cách phát triển lệch lạc không thể là một người chủ xứng đáng của đất nước. Do vậy, bên cạnh yêu cầu thanh niên “Trước hết phải yêu Tổ quốc, yêu nhân dân. Phải có tinh thần dân tộc vững chắc và tinh thần quốc tế đúng đắn” (10), Hồ Chí Minh còn chỉ rõ, Đảng cần chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên, đào tạo thanh niên thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa hồng vừa chuyên. Theo Người, “Đạo đức cách mạng có thể tóm tắt trong mấy điểm: Trung thành: trọn đời trung thành với sự nghiệp cách mạng, với Tổ quốc, với Đảng, với giai cấp. Dũng cảm: không sợ khổ, không sợ khó, thực hiện: “Đâu cần thanh niên có, việc gì khó thanh niên làm”, “gian khổ thì đi trước, hưởng thụ sau mọi người”. Khiêm tốn: không nên tự cho mình là tài giỏi, không khoe công, không tự phụ” (11).

Là “mùa Xuân” và là “người chủ tương lai” của đất nước, để hoàn thành tốt vai trò của mình, theo Hồ Chí Minh, thanh niên phải được giáo dục, đào tạo một cách chu đáo. Công tác này phải được tiến hành một cách chặt chẽ, với nhiều hình thức, biện pháp linh hoạt, phù hợp. Trong đó, trước hết, Người mong mỏi toàn thể thanh niên không ngừng ra sức phấn đấu, rèn luyện, học tập trên tất cả các lĩnh vực, nhất là phải “ra sức phát triển những ưu điểm và tẩy sạch khuyết điểm” (12), “luôn luôn trau dồi đạo đức cách mạng, khiêm tốn giản dị, chống kiêu căng, tự mãn… tự phê bình và phê bình nghiêm chỉnh, để giúp nhau cùng tiến bộ mãi” (13); cần phải giải quyết hài hòa giữa quyền lợi, trách nhiệm và nghĩa vụ của thanh niên. Theo Người: “Thanh niên ta có vinh dự to thì cũng có trách nhiệm lớn. Để làm tròn trách nhiệm, thanh niên ta phải nâng cao tinh thần làm chủ tập thể, trừ bỏ chủ nghĩa cá nhân” (14). Trong bài nói chuyện tại buổi lễ khai mạc Trường Đại học Nhân dân Việt Nam, Hồ Chí Minh đã căn dặn: “Nhiệm vụ của thanh niên không phải là hỏi nước nhà đã cho mình những gì. Mà phải tự hỏi mình đã làm gì cho nước nhà! Mình phải làm thế nào cho ích lợi nước nhà nhiều hơn? Mình đã vì lợi ích nước nhà mà hy sinh phấn đấu chừng nào?” (15).

Hồ Chí Minh cũng thường xuyên nhắc nhở mọi cán bộ, đảng viên phải thường xuyên chăm lo, giáo dục, rèn luyện thanh niên. Người nói: “Các đồng chí già rất quý, là gương bền bỉ đấu tranh, dìu dắt, bồi dưỡng, đào tạo thêm đồng chí trẻ. Đồng chí già phải giúp đỡ cho đồng chí trẻ tiến bộ. Như thế, đòi hỏi ở đồng chí già phải có thái độ độ lượng, dìu dắt đồng chí trẻ. Đó cũng là một tiêu chuẩn đạo đức cộng sản chủ nghĩa” (16). Người cũng lấy ví dụ rất cụ thể để căn dặn: “Có số thanh niên tưởng xây dựng chủ nghĩa xã hội ngày nay là trên trời rơi xuống, không biết sự gian nan, cực khổ cũ. Các đồng chí già phải kể lại cho họ nghe. Đó là một cách giáo dục thanh niên” (17). Đối với những tấm gương anh hùng cách mạng, với những chiến công của các anh hùng dũng sĩ đã lập nên trong công cuộc cứu nước và giữ nước, Người căn dặn: “Chúng ta phải ghi chép và thường nhắc lại những sự tích ấy… để giáo dục thanh niên ta rèn luyện một ý chí kiên quyết, quật cường, một tâm lý quả cảm xung phong, tin tưởng vào tương lai tươi sáng của Tổ quốc” (18)... Thực hiện tốt điều này là nhằm bảo đảm cho thanh niên “có tinh thần và gan dạ sáng tạo, cần có chí khí hăng hái và tinh thần tiến lên, vượt mọi khó khăn, gian khổ để tiến mãi không ngừng” (19). Dù trong bất cứ hoàn cảnh nào cũng phải sống xứng đáng với truyền thống vẻ vang của dân tộc.

Nhằm thực hiện công tác giáo dục thanh niên một cách hiệu quả, Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng tới vai trò của nhà trường, của ngành Giáo dục và Đào tạo, xem đây là môi trường thuận lợi nhất để tiến hành công tác giáo dục thanh niên trên mọi phương diện. Trong tác phẩm Đời sống mới, Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh, mục tiêu giáo dục và đào tạo của nhà trường cần hướng vào: “Cốt nhất là phải dạy học trò biết yêu nước, thương nòi, phải dạy cho họ ý chí tự lập tự cường, quyết không chịu thua kém ai, quyết không chịu làm nô lệ” (20). Người còn căn dặn, phải giáo dục thanh niên bằng tình thương và trách nhiệm với phương châm nhất quán: “Vì lợi ích mười năm phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm phải trồng người”; “muốn có chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những con người xã hội chủ nghĩa”. Theo đó, việc “trồng người” vừa là quá trình cải tạo những thói hư tật xấu của chế độ cũ, lề thói cũ; vừa bồi dưỡng những phẩm chất mới của chế độ xã hội chủ nghĩa cho thanh niên.

Cùng với các hình thức, biện pháp nêu trên, cần phát huy vai trò tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong giáo dục, bồi dưỡng thanh niên. Hồ Chí Minh từng căn dặn: “Trung ương Đoàn cần phải tăng cường hơn nữa việc giáo dục tinh thần yêu nước, giác ngộ giai cấp và đạo đức cách mạng cho đoàn viên và thanh niên” (21). Người thường xuyên nhắc nhở đội ngũ cán bộ đoàn các cấp cần phải đi sâu vào đời sống, hiểu rõ tâm lý của các lớp thanh niên và giúp đỡ họ giải quyết mọi vấn đề một cách thiết thực.

Quán triệt những tư tưởng của Hồ Chí Minh về thanh niên và công tác giáo dục thanh niên, để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác này trong giai đoạn cách mạng hiện nay, cần coi trọng giải quyết tốt một số vấn đề trọng tâm:

Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức và phát huy tinh thần trách nhiệm của tổ chức đảng, nhất là các tổ chức đảng ở cơ sở cùng mọi cán bộ, đảng viên về vị trí, vai trò của thanh niên và công tác giáo dục thanh niên. Qua đó, thống nhất nhận thức việc bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh niên là nội dung cơ bản trong chiến lược chăm lo phát triển nguồn lực con người của Đảng; làm tốt công tác thanh niên chính là quá trình làm trước một bước công tác xây dựng Đảng về con người.

Hai là, phát huy vai trò của tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh các cấp trong thực hiện mục tiêu giáo dục, rèn luyện đoàn viên, thanh niên một cách toàn diện, phù hợp với từng điều kiện cụ thể. Trong đó, cần thường xuyên giáo dục, bồi dưỡng cho thanh niên hiểu và nhận thức đúng đắn giá trị khoa học, cách mạng của lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; những trọng điểm lý luận về đường lối, quan điểm của Đảng; nắm chắc và chấp hành nghiêm chính sách, pháp luật của Nhà nước. Đồng thời, bồi dưỡng cho thanh niên có năng lực và dũng cảm trong đấu tranh với những hiện tượng tiêu cực trong đời sống sinh hoạt thường ngày.

Ba là, phát triển sâu rộng các phong trào hành động cách mạng của tuổi trẻ nhằm khơi dậy trong thanh niên ý chí phấn đấu vươn lên, dám đối diện với khó khăn, thử thách, biết nhận trách nhiệm để sửa mình, để vượt lên phía trước. Tham gia giải quyết các vấn đề bức xúc của xã hội như: phòng, chống tệ nạn xã hội, đảm bảo an toàn giao thông…

Bốn là, hoàn thiện và triển khai các chính sách xã hội, bảo đảm quan tâm đúng mức đến nhu cầu chính đáng của thanh niên như: học tập, vui chơi giải trí, thưởng thức văn hóa, thể thao, giải trí… Trong đó, cần coi trọng công tác giáo dục, định hướng cho thanh niên hướng đến những nhu cầu lành mạnh trong đời sống vật chất cũng như tinh thần. Từ đó, tạo ra động lực nội tại nhằm khơi dậy những tiềm năng vốn có, những hoài bão, ước mơ, khát vọng đất nước phồn vinh, hạnh phúc, niềm tự hào dân tộc của mỗi thanh niên.

Có thể thấy rằng, những tư tưởng của Hồ Chí Minh về thanh niên và công tác giáo dục thanh niên trong bối cảnh mới của đất nước hiện nay vẫn giữ nguyên giá trị; là chỉ dẫn quan trọng để các tổ chức đảng, tổ chức đoàn thực hiện tốt vai trò của mình trong xây dựng các biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành và triển khai thực hiện công tác thanh niên đạt hiệu quả cao nhất, thiết thực nhất; bảo đảm khơi dậy nguồn cảm hứng và phát huy sức mạnh từ lòng nhiệt tình cách mạng, tính xung kích, sáng tạo của mỗi thanh niên trong ra sức thi đua thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc.

________________

1. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 12, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.498.

2. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 2, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.133.

3, 6, 16. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.167, 167, 398-399.

4, 20. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.185, 102.

5, 11, 14, 17. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 10, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.488-489, 621, 489, 468.

7, 12. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.197, 197.

8, 10, 15, 18, 19. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.456, 455, 455, 307, 455.

9. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 9, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.593.

13, 21. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 11, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.505, 318.

TRẦN QUANG KIÊN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 491, tháng 3-2022