Việt Nam mở cửa, hội nhập vào nền kinh tế thế giới đã tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều nền văn hóa du nhập vào nước ta qua những con đường khác nhau. Bên cạnh dòng chảy của nền văn hóa xã hội chủ nghĩa (XHCN) thấm đẫm các giá trị nhân văn, nhân đạo sâu sắc làm chủ đạo để xây dựng nền văn hóa XHCN phục vụ cho sự nghiệp đổi mới đất nước, thì vẫn còn những sản phẩm độc hại đang gặm nhấm tâm hồn con người, ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục của dân tộc, cản trở việc xây dựng nền văn hóa ở nước ta. Vì vậy, việc xây dựng nền văn hóa XHCN ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay cần có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, đưa ra những giải pháp hữu hiệu nhất nhằm bảo tồn nền văn hóa bản địa của dân tộc, đồng thời phát huy nó lên tầm cao mới.

     Nền văn hóa XHCN ở Việt Nam ra đời, tồn tại, phát triển gắn liền với quá trình hình thành, phát triển của Đảng Cộng sản Việt Nam, với bước thăng trầm của cuộc đấu tranh chống lại văn hóa phi vô sản của chủ nghĩa thực dân phong kiến. Trong bản Đề cương về văn hóa Việt Nam của Đảng do đồng chí Tổng Bí thư Trường Chinh khởi thảo đã khẳng định: Nền văn hóa mà chúng ta xây dựng có ba tính chất: khoa học, dân tộc và đại chúng. Đó là nền văn hóa đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, lấy nhân dân làm đối tượng để phục vụ, đấu tranh không khoan nhượng với những biểu hiện đi ngược lại với nền văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Mục đích của việc xây dựng nền văn hóa XHCN ở nước ta hiện nay là làm cho những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc thấm sâu và lan tỏa rộng rãi đến mọi đối tượng trong xã hội, trở thành niềm tin, lẽ sống để gắn kết con người lại với nhau, tạo thành sức mạnh vật chất, tinh thần to lớn, thực hiện thắng lợi những chỉ tiêu, nội dung mà Đảng đã đề ra trong các kỳ Đại hội, các hội nghị Trung ương. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội thì phải bồi dưỡng con người xã hội chủ nghĩa. Con người xã hội chủ nghĩa là con người có đạo đức, cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, một lòng một dạ phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng” (1).

     Xây dựng nền văn hóa XHCN ở Việt Nam là những hoạt động mang tính tích cực, chủ động của các tổ chức, lực lượng, ban, ngành khác nhau, cùng với nhân dân - chủ thể sáng tạo của nền văn hóa tham gia vào việc hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN. Theo đó, những nội dung xây dựng nền văn hóa Việt Nam thiết thực, cụ thể gắn liền với thực tiễn của đất nước, với cuộc sống của nhân dân ở những vùng, miền khác nhau phản ảnh được diện mạo, sắc thái của những phong tục, tập quán, lối sống của con người Việt Nam cần cù, chịu khó, thông minh, giản dị, thủy chung, giàu lòng yêu nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Phải đặt rõ là văn hóa phục vụ ai? Cố nhiên chúng ta phải nói là phục vụ công nông binh, tức là phục vụ đại đa số nhân dân… Quần chúng là những người sáng tạo, công nông là những người sáng tạo” (2). Nền văn hóa Việt Nam XHCN đã góp phần quan trọng vào việc làm bừng sáng tinh thần đấu tranh, yêu nước thương nòi của con người Việt Nam, khẳng định những giá trị cốt lõi của nền văn hóa Việt Nam sẽ không bao giờ bị phai mờ, lãng quên, đánh mất hồn cốt của mình trong việc giữ gìn những phẩm giá, đức tính tốt đẹp của dân tộc đã trường tồn qua mấy nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước. Đặc biệt, trong thời kỳ cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nền văn hóa Việt Nam XHCN đã có sự phát triển về chất, trở thành động lực mạnh mẽ, làm nên chiến công vĩ đại của dân tộc ta trong kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, thu giang sơn về một mối, cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội.

     Trong xu thế toàn cầu hóa thế giới hiện nay, nền văn hóa của mà chúng ta đang đứng trước nhiều thách thức mới, Đại hội lần thứ XII của Đảng đã chỉ rõ: “Tình trạng nhập khẩu, quảng bá, tiếp thu dễ dãi, thiếu chọn lọc sản phẩm văn hóa nước ngoài đã tác động tiêu cực đến đời sống văn hóa của một bộ phận nhân dân nhất là lớp trẻ” (3). Đặc biệt, các thế lực thù địch đã sử dụng văn hóa như công cụ hữu hiệu nhất để thực hiện chiến lược “diễn biến hòa bình” chống phá cách mạng Việt Nam trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa. Tình hình đó đặt ra những yêu cầu, nhiệm vụ rất cấp bách cho việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay. Vì thế, để xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay cần tiến hành có hiệu quả một số nội dung, biện pháp cơ bản sau:

     Quán triệt quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước về xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN trong thời kỳ mới

     Đây là giải pháp quan trọng mang tính định hướng, chi phối đến việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN. Những quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc như: Nghị quyết T.Ư 5 khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; Nghị quyết T.Ư 9 khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước… đã vạch ra những vấn đề cơ bản về mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ, giải pháp để xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN trong giai đoạn hiện nay. Đội ngũ cán bộ chuyên trách về văn hóa thường xuyên làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức cho các tầng lớp nhân dân trong xã hội về những nghị quyết đó để họ được biết và nghiêm túc thực hiện. Thông qua những hoạt động giữ gìn các phong tục truyền thống địa phương, tham gia bồi dưỡng, giáo dục các thế hệ con cháu trong gia đình mà từng bước chuyển hóa đưa nghị quyết của Đảng về văn hóa đi vào thực tiễn cuộc sống. Những quan điểm, đường lối đó đã được cụ thể hóa, thể chế hóa thành những văn bản, chỉ thị, hướng dẫn cụ thể, thiết thực cho từng vùng, miền khác nhau để đánh thức, khơi dậy những tiềm năng, thế mạnh của nhân dân trong tham gia xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN phục vụ cho chính nhu cầu đời sống của họ như: tổ chức những lễ hội truyền thống mỗi dịp Tết đến xuân về, tu bổ đền, chùa, miếu mạo, quan tâm đến gia đình chính sách, khó khăn, đầu tư xây dựng trường học, hệ thống y tế ở các cơ sở, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong tham gia đóng góp ý kiến về xây dựng các di tích lịch sử văn hóa, các công trình phục vụ nhu cầu dân sinh.

     Nâng cao trình độ dân trí cho các tầng lớp nhân dân trong xã hội

     Hiệu quả của hoạt động xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN phụ thuộc rất lớn vào trình độ dân trí của các tầng lớp nhân dân trong xã hội. Khi trình độ dân trí của mọi người được nâng cao thì cũng đồng nghĩa với việc nhận thức về những nội dung xây dựng nền văn hóa Việt Nam sẽ được nâng lên tầm cao mới, thể hiện rõ thông qua những suy nghĩ, hành động thiết thực được chứng minh qua thực tiễn hoạt động của mỗi người. Ngược lại, nếu trình độ dân trí còn thấp, không ngang bằng nhau, nhận thức về nội dung xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN còn hạn chế sẽ dẫn tới có những suy nghĩ, hành động giản đơn, máy móc, thụ động trong tiếp nhận và chuyển hóa thành hoạt động thực tiễn của mỗi người. Vấn đề đặt ra nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng những kiến thức về khoa học xã hội, xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa có năng lực, phẩm chất, uy tín, am hiểu truyền thống địa phương, có khả năng tập hợp, đoàn kết, quy tụ được đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia; mở rộng giao lưu, đoàn kết giữa các nền văn hóa với nhau để không ngừng bổ sung, hoàn thiện nền văn hóa bản địa và cũng để tăng thêm sự giao lưu, hiểu biết giữa các tầng lớp nhân dân trong giữ gìn, xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu, vì vậy, đẩy mạnh giáo dục quốc dân làm cho đồng bào ai cũng biết đọc, ai cũng biết viết là tư tưởng nhất quán của Người, có nâng cao trình độ dân trí mới động viên, khuyến khích được nhân dân hăng hái tham gia sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc. Đảng ta đã khẳng định: Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam.

     Tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản, quy định của Đảng, Nhà nước, địa phương về xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN

     Hệ thống văn bản, quy định của Đảng, Nhà nước, địa phương về xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN là sự thể chế hóa, cụ thể hóa thành những điều cụ thể, quy định một cách rõ ràng, thống nhất cho các lực lượng, chức năng có liên quan trong việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN. Đó là những căn cứ để cho các chủ thể hoạt động, đóng góp xây dựng những thiết chế văn hóa ở địa phương, ở mỗi vùng miền khác nhau. Hệ thống những văn bản, quy định càng phong phú, đa dạng bao nhiêu thì tính hiệu quả của việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN càng cao bấy nhiêu, phát huy được tính chủ động, sáng tạo của các tầng lớp nhân dân trong tham gia xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN. Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI của Đảng chỉ rõ: Hoàn thiện thể chế, chế định pháp lý và thiết chế văn hóa bảo đảm xây dựng và phát triển văn hóa, con người trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

     Ngoài những nội dung, biện pháp trên thì việc phát huy vai trò của các tổ chức, lực lượng trong xã hội như: Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh; làm tốt công tác thi đua, khen thưởng đối với những tập thể, cá nhân có nhiều thành tích trong việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN rất cần thiết, tạo thành hợp lực rộng rãi to lớn để nhân sức mạnh của khối đại đoàn kết dân tộc xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay.

     Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI của Đảng đã nhấn mạnh: Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Vì thế, việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN trong bối cảnh quốc tế hiện nay cần quán triệt và thực hiện có hiệu quả những giải pháp như đã nêu trên. Tùy thuộc vào điều kiện lịch sử, đặc điểm của từng vùng, miền để huy động sức mạnh, phát huy vai trò của nhân dân tham gia xây dựng nền văn hóa Việt Nam XHCN để phục vụ đắc lực cho công cuộc đổi mới đưa Việt Nam có vị thế ngày càng lớn trên trường quốc tế.

_________________

     1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 14, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.140.

     2. Hồ Chí Minh, sđd, tập 11, tr.558 - 559.

     3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.130.

Tác giả: Vũ Hữu Chung

Nguồn: Tạp chí VHNT số 419, tháng 5-2019