Là con gái của cặp vợ chồng nghệ sĩ nổi tiếng là đạo diễn, NSND Trần Vũ và diễn viên, đạo diễn, NSƯT Đức Hoàn nhưng NSND Phương Hoa lại chọn một hướng đi khác với cha mẹ mình. Chị chọn là họa sĩ, đạo diễn phim hoạt hình.

Tìm lối đi riêng

Có cha mẹ là những diễn viên, đạo diễn nổi tiếng ở mảng phim truyện nên khi còn bé Phương Hoa cũng tham gia một vài vai diễn bé xíu trên màn ảnh. Tuy tiếp xúc nhiều với phim ảnh và các nghệ sĩ nhưng Phương Hoa lại sớm bộc lộ năng khiếu ở một lĩnh vực khác. Chị yêu những sắc mầu, đường nét, hình khối của hội họa. Dù cha chị là một đạo diễn điện ảnh nổi tiếng nhưng ông rất ủng hộ sở thích của con gái. Không chỉ tạo mọi điều kiện cho con theo đuổi giấc mơ, chính ông còn giúp chị tìm kiếm những hộp mầu, thuốc vẽ được coi là của hiếm của những năm khó khăn, bao cấp. Nhờ năng khiếu và sự ủng hộ của cha, chị đã thi đỗ Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội. Khi được chọn sang Liên Xô du học, ban đầu chị cũng dự định chọn chuyên ngành họa sĩ thiết kế với suy nghĩ sau này sẽ làm họa sĩ cho các bộ phim truyện. Nhưng như một duyên nghiệp, chị lại rẽ hướng sang hoạt hình, một lĩnh vực gắn bó chặt chẽ với hội họa. 

Phim Truyền thuyết chiếc khăn piêu

Sau nhiều năm du học tại đất nước có nền nghệ thuật tiên tiến, hiện đại, khi về nước, chị chọn đầu quân cho Hãng phim hoạt hình Việt Nam. Với vốn kiến thức nền tảng, chuyên sâu, chị nhanh chóng khẳng định khả năng chuyên môn và trở thành một trong những họa sĩ xuất sắc của hãng. 13 năm theo đuổi nghiệp họa sĩ tạo hình, họa sĩ diễn xuất trong các bộ phim của đồng nghiệp, chị đã góp phần mang lại thành công cho rất nhiều bộ phim như Chuyện cổ thành Ốc, Có một loài hoa, Gà con không nhận mẹ, Ông tướng canh đền, Quỷ núi và tình yêu, Tổ tiên loài ếch... Cá nhân chị cũng giành nhiều giải thưởng họa sĩ xuất sắc nhất trong các phim của đồng nghiệp.

Vốn có năng khiếu hội họa, việc chọn mầu sắc luôn là thế mạnh của chị. Khi kết hợp cùng phim hoạt hình, những mầu sắc chuyển động theo từng bước đi, động tác của nhân vật. Nhiều lần chị tâm sự: “Khi bạn có năng khiếu, sự hiểu biết về hội họa bạn sẽ cảm nhận được nhiều hơn sự thú vị khi xem một bộ phim hoạt hình. Ở đó, mầu sắc cùng với chuyển động, các động tác, câu chuyện làm nên sự hội tụ của mầu sắc. Nó cùng chuyển động, cuốn hút người xem vào một thế giới nơi không tuân theo lozic của cuộc sống mà để mặc trí tưởng tượng, sự sáng tạo cùng nhau bay bổng”.

Say nghề, hiểu nghề và không ngừng tìm tòi ngôn ngữ thể hiện của hoạt hình, dù ở cương vị nào, họa sĩ tạo hình, dàn cảnh, động tác hay diễn xuất chị đều có nhiều sáng tạo, lối tư duy riêng. Không ít lần, cái mới, cái sáng tạo cũng đụng chạm gay gắt với những quan niệm và cả cách làm, cách hiểu cũ. Một trong những lần tranh cãi nảy lửa nhất là với đạo diễn, NSND Minh Trí, người có nhiều thành công với phim hoạt hình và sau này trở thành chồng của chị, tạo nên cặp đôi ăn ý trong sáng tạo hoạt hình. 

Khao khát đổi mới

13 năm làm họa sĩ tạo hình, họa sĩ diễn xuất, những tưởng Phương Hoa sẽ gắn bó đến cùng với vị trí họa sĩ nhưng chính những khao khát sáng tạo đã khiến chị không thể ngồi yên. Trở thành đạo diễn sau mười mấy năm làm họa sĩ, lợi thế của chị là có thể chỉ đạo, quán xuyến các nghệ sĩ tạo hình, diễn xuất theo một phong cách nhất quán. Hàng loạt bộ phim ghi đậm dấu ấn của chị trong đó sự sáng tạo, nét vẽ tài hoa cộng với sự mềm mại, nữ tính luôn khiến bộ phim được đánh giá cao cũng như giành được sự yêu mến của khán giả.

Bộ phim đầu tiên chị làm đạo diễn là Chiếc ô đỏ (kịch bản: Sông Đông) chuyển thể từ truyện ngắn của nhà văn Phạm Hổ. Với tạo hình xinh xắn, mầu đỏ rực rỡ, bộ phim đã chào làng một nữ đạo diễn mới với phong cách làm phim bay bổng, lãng mạn. Phim đã giành được Bông sen Bạc tại LHP Việt Nam lần thứ XII và giải B của Hội Điện ảnh Việt Nam. 

Phim Xe đạp

Sau vài bộ phim đi theo phong cách trữ tình, bay bổng, Phương Hoa dừng lại. Chị không muốn theo mãi một phong cách mà muốn tìm thêm năng lượng mới cho mình cũng như ao ước tìm ra một thứ gì đó để bứt phá cho ngôn ngữ hoạt hình. Chị mong muốn hoạt hình có thể nói được nhiều vấn đề hơn và với tới được khán giả nhiều lứa tuổi. Chia sẻ với đồng nghiệp về mong muốn tìm kiếm một ngôn ngữ mới cho phim hoạt hình, cuối cùng ước muốn đó của chị đã được tìm thấy ở kịch bản Xe đạp (biên kịch: Sông Đông). Một kịch bản kiệm chữ khi cả tất cả chỉ gói gọn trong hơn một trang giấy. Khi lên phim, Xe đạp cũng chỉ gói gọn trong gần 5 phút, có độ dài bằng một nửa so với các phim hoạt hình thông thường của Việt Nam. Tuy nhiên, Xe đạp lại mang tới cho hoạt hình Việt Nam một ngôn ngữ mới. Đó là tính triết lý được gửi gắm qua hình tượng chiếc xe đạp gắn bó với nhiều thế hệ người Việt. Từng chặng của chiếc xe đạp, từ chiếc xe 3 bánh nhỏ xinh, nâng dần lên hai bánh rồi chinh phục các cung đường khó, những độ cao lớn để đến khi lên đến đỉnh cũng là lúc nhìn thấy những đỉnh khác còn cao hơn chỗ mình đứng. Hình ảnh chiếc xe như hình ảnh của một đời người từ khi thơ bé, trưởng thành rồi già đi. Phim cũng mang khát khao chinh phục của con người mặc dù đích đến chưa bao giờ là đích cuối. Với tầm khái quát, tính triết lý cộng với tạo hình sáng tạo, bắt mắt, phim hoạt hình Xe đạp đã bội thu với hàng loạt giải thưởng (Giải A Hội Điện ảnh Việt Nam, Bông sen Vàng và Giải đạo diễn xuất sắc cho Phương Hoa và Giải kịch bản xuất sắc nhất cho biên kịch Sông Đông tại LHP Việt Nam lần thứ XIII). Phim cũng trở thành một trong những bộ phim tiêu biểu của dòng phim mang mầu sắc triết lý của hoạt hình Việt Nam.

Sau Xe đạp, chị còn gặt hái thành công với một loạt bộ phim khác như Xe đạp và ô tô, Chuyện những đôi giày (Bông sen Vàng, Giải đạo diễn xuất sắc nhất tại LHP Việt Nam lần thứ XIV), Quái vật hồ Sen… Đây có thể xem như thời kỳ rực rỡ nhất trong cuộc đời làm nghề của chị khi phim nối tiếp phim. Không chỉ tung hoành ở mảng phim hoạt họa, một số bộ phim chị làm theo phương pháp cắt giấy cũng đạt thành tích cao. Ở rất nhiều Liên hoan Phim, chị gần như không có đối thủ khi luôn giành giải cao nhất cho phim và đạo diễn. 

Thành công trong cả hai mảng phim cắt giấy và phim hoạt họa, Phương Hoa còn dấn thân, thử nghiệm ở một thể loại khá mới của hoạt hình Việt Nam là phim vi tính với Lá cây và lông vũ (cánh diều vàng cho đạo diễn xuất sắc nhất) khi tuổi đời, tuổi nghề không còn trẻ. Dường như sự sáng tạo không ngủ yên trong con người chị để mỗi khi hoạt hình tìm đến với một ngôn ngữ thể hiện mới chị lại mầy mò, thử nghiệm, sáng tạo và gặt hái thành công.

Phim Khúc gỗ mục

Ở tuổi nghỉ hưu, khi mọi người đã vơi bớt nhiệt huyết và ngọn lửa nghề thì chị vẫn chưa hết duyên nợ với hoạt hình. Tại LHP Việt Nam lần thứ XX, dù đã về hưu chị vẫn giành giải Họa sĩ xuất sắc nhất cho bộ phim hoạt hình Huyền thoại chiếc khăn piêu khi được các lớp đạo diễn đàn em mời cộng tác trong phim. Mới đây nhất, chị cũng giành giải Dế mèn với bộ phim hoạt hình Khúc gỗ mục. 

Với vốn kiến thức và nền tảng nghề vững chắc, chị vẫn được mời làm phim và tham gia các Hội đồng nghệ thuật, Hội đồng duyệt kịch bản phim ngắn, các Ban giám khảo… Con đường làm nghề của đạo diễn, NSND Phương Hoa như không có điểm cuối khi trong chị vẫn còn đó ngọn lửa, tình yêu với nghệ thuật hoạt hình. Đặc biệt là sự yêu thích, mê đắm với những hình vẽ, mầu sắc, sự chuyển động. Tất cả đã làm nên cuộc sống và tình yêu nghệ thuật trong chị, nữ đạo diễn, NSND Phương Hoa - người dành trọn tình yêu cho hoạt hình.

PHI YẾN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 481, tháng 11-2021