Bài thơ Hai nửa vầng trăng của Hoàng Hữu từng được nhận giải nhì cuộc thi thơ Tuần báo Văn Nghệ (1981-1982). Đấy là một bài thơ tình vừa say đắm, nồng nàn, vừa ẩn chứa những dự cảm đầy đau đớn về sự dang dở, mong manh của tình yêu và của kiếp người. Bài thơ sau đó được nhạc sĩ Nguyễn Đình Bảng phổ nhạc và ghi dấu ấn với giọng hát danh ca Ngọc Tân. Qua bốn mươi năm, Hai nửa vầng trăng vẫn in hằn trong tâm trí người đọc và để lại những rung cảm sâu sắc.

Cuộc thi thơ Tuần báo Văn Nghệ (1981-1982) diễn ra khi mà dư âm cuộc kháng chiến chống Mỹ còn rất mạnh. Biên giới phía Bắc và biên giới phía Tây Nam chưa yên tiếng súng. Chất anh hùng ca vẫn là âm hưởng chính trong các sáng tác văn học nghệ thuật. Nhà thơ Hữu Thỉnh cho biết, ở thời điểm đó, hoàn cảnh đất nước vô cùng khó khăn. Những câu chuyện tình yêu đôi lứa dường như vừa xa xỉ vừa xa lạ. Ban chung khảo đã có 6 cuộc thảo luận và ý kiến ban đầu là không đưa vào giải thưởng. Nhưng càng đọc thì càng thấy rằng không thể để bài thơ này ở ngoài giải thưởng…

Chân dung nhà thơ Hoàng Hữu

Bác sĩ Nguyễn Tiến Thắng, cho biết, Hoàng Hữu bị hẹp van hai lá, suy tim độ 3. Ở thời điểm những năm 70 đầu những năm 80 của thế kỉ trước, thuốc men, lương thực thực phẩm thiếu thốn, một trái tim yếu đuối như trái tim Hoàng Hữu có thể khiến ông ra đi bất cứ lúc nào. Và trên đường từ Việt Trì xuống Vĩnh Yên đón vợ con, Hoàng Hữu đã mất trên tay bác sĩ Nguyễn Tiến Thắng - người bạn thân thiết, cũng là ân nhân của mình.

Hai nửa vầng trăng nằm trong di cảo Hoàng Hữu để lại và được trao giải khi ông đã không còn. Khi biết có cuộc thi thơ của Tuần báo Văn nghệ, bạn bè ông ở Phú Thọ đã gửi bài thơ đi. Chính họ cũng không ngờ bài thơ lại đoạt giải cao và sau này được bạn đọc yêu mến, đón nhận rộng rãi đến vậy.

Tình cờ anh gặp lại vầng trăng Một nửa vầng trăng thôi, một nửa Trăng vẫn đấy mà em xa quá

Nơi cuối trời em có ngóng trăng lên?

Nắng tắt đã lâu rồi, trăng thức dậy dịu êm Trăng đầu tháng có lần em ví

Chữ D hoa như vầng trăng xẻ nửa Tên anh như nửa trăng mờ tỏ

Ai bỏ quên lặng lẽ sáng bên trời

Theo bác sĩ Nguyễn Tiến Thắng, “Hai nửa vầng trăng ra đời ở nhà tôi, lúc đó chị Minh (vợ nhà thơ Hoàng Hữu) còn ghen D nửa với D hoa, nghi ông này yêu cô nào”. Hai nửa vầng trăng khác biệt hẳn, đứng cao hơn hẳn các sáng tác khác của Hoàng Hữu. Nó lại là một bài thơ tình đầy thăng hoa, dào dạt, ắp đầy hạnh phúc, cả sự khắc khoải đớn đau. Thường khi đã lấy nhau, tình yêu ẩn trong tình nghĩa vợ chồng, mấy ai còn nhận thấy cái nhịp đập rộn ràng của trái tim, cái đắm đuối không rời của nụ hôn trai gái. Đã thế lại còn liên tưởng đến chữ D. Ai là D?

Tập sách Hoàng hữu - Tác phẩm

Trong một bài viết về nhà thơ Hoàng Hữu in báo Tiền phong năm 2007, nhà văn Nguyễn Tham Thiện Kế kể: “Đi dự trại viết của Hội VHNT Vĩnh Phú, cứ như có sức hút nào đó kéo tôi đến với anh ở Trung tâm cấp cứu hằng ngày. Hôm đó chủ nhật, anh ngồi trên giường trong tay nâng niu lá thư gấp sáu nhỏ như bàn tay con trẻ. Lá thư không có tên người gửi, đề ngày 20/6/73. Ngoài những lời thăm hỏi, thì còn một bài thơ do thiếu phụ đó tặng Hoàng Hữu. Đó là cú hích tạo nên mạch cảm trong bài thơ nổi tiếng Hai nửa vầng trăng.”

Còn ở bài Sáng mãi hai nửa vầng trăng, in trên báo Công an nhân dân năm 2011, nhà thơ Phạm Khải lại kể: “Người phụ nữ tên D nói trên không phải ai xa lạ mà chính là người tôi vẫn thường liên hệ công việc. Vậy là, lựa thời điểm thích hợp, tôi đã hỏi chị D về mối quan hệ giữa chị và nhà thơ Hoàng Hữu, xem thực hư ra sao. Chị D cho hay: Chị và anh Dũng (tức Hoàng Hữu) vốn dĩ đều là họa sĩ có chung một nghề vẽ bìa sách. Chị quý trọng anh Dũng song tình cảm của chị cũng chỉ dừng ở đó. Còn anh Dũng với chị thế nào thì đấy chỉ là đơn phương từ phía anh Dũng mà thôi.”

Qua cách kể của nhà văn Nguyễn Tham Thiện Kế và nhà thơ Phạm Khải thì có vẻ hai người phụ nữ tên D rất khác nhau, không thể là một.

Cuộc tìm kiếm Nàng D hoa trong Hai nửa vầng trăng có lẽ chỉ dừng lại ở những thông tin úp mở đó. Nhiều năm sau, khi chuẩn bị tư liệu cho cuốn sách “Hoàng Hữu - Tác phẩm”, bà Nguyễn Thị Minh vợ nhà thơ Hoàng Hữu mới viết những dòng chia sẻ gửi đến bạn bè văn chương của chồng và người đọc. Lá thư có đoạn: “Sau 7 ngày anh Hoàng Hữu mất, Hội Văn học Nghệ thuật Vĩnh Phú tổ chức đêm thơ - họa tưởng niệm anh. Đêm hôm ấy các anh đến dự đông kín hội trường, anh Nguyễn Đình Ảnh đọc bài thơ “Hai nửa vầng trăng” và nói “bài thơ cuối cùng Hoàng Hữu viết gửi tặng chị Minh, vợ thân yêu của anh”. Đêm ấy về, tôi thao thức, không sao ngủ được bởi cái tên em có chữ “D hoa” nào đó cứ ám ảnh tôi trong câu thơ “trăng đầu tháng có lần em ví…”. Và thế là tôi hờn giận ba ngày liền không thắp hương, cúng cơm anh. Khi biết tin, anh Huy Mai, Giám đốc bệnh viện Việt Trì, chạy sang chỉ vào mặt tôi mắng: “Em ngu thế, vì em nó mới có bài thơ hay như vậy!”. Nghe anh mắng, tôi vẫn lặng thinh. Sự hờn giận hồ đồ vô cớ, sự chậm hiểu này của tôi đã làm khổ Hoàng Hữu, làm khổ các anh từ bấy đến nay ước chừng 31 năm trời dằng dặc” (1981-2012).

Lá thư của bà Nguyễn Thị Minh đã xóa đi mọi nghi ngờ về một mối tình đơn phương nào đó, một người phụ nữ tên D nào đó. “Chữ D hoa như vầng trăng sẻ nửa/ Tên anh như nửa trăng mờ tỏ/ Ai bỏ quên lặng lẽ sáng bên trời”. D là viết tắt tên cha mẹ đặt cho nhà thơ. Hoàng Hữu viết Hai nửa vầng trăng trước khi mất khoảng 4 tháng, trong những ngày đau yếu liên miên, trái tim yếu ớt nhiều khắc khoải, bệnh viện trở thành nhà, vợ con thì đang ở cách xa mấy chục cây số. Một cuộc hôn nhân ngắn ngủi, chỉ có 7 năm chung sống, với bao nỗi lo toan nghèo khó, bệnh tật. Những tháng ngày Hoàng Hữu mải miết vẽ bìa sách giữa những cơn đau, để có thêm chút tiền trang trải cho việc học hàm thụ đại học ở dưới Hà Nội và phụ giúp vợ con. Những tháng ngày vợ chồng cùng chung bữa cơm đạm bạc, chung mái nhà cấp bốn đơn sơ. Để rồi khi ông không còn trên cuộc đời này nữa, người phụ nữ trẻ nén lại bao niềm thương nỗi nhớ, kiên trì làm việc và nuôi con ăn học thành người.

Ơi vầng trăng theo con nước đầy vơi

Trăng say đắm dào trên cỏ ướt

Trăng đầu tháng như đời anh chẳng thể nào khác được

Trăng cuối tháng như đời anh hao khuyết

em đã khóc

Trăng từng giọt tan vào anh mặn chát em đã khóc

Nhưng làm sao tới được

Bến bờ anh tim dội sóng không cùng

Hai nửa vầng trăng là bài thơ Hoàng Hữu dành tặng người bạn đời Nguyễn Thị Minh. Nhìn ở góc độ này, ta lại thấy một vầng trăng tròn đầy - cái tình thủy chung, đầm ấm, viên mãn song cũng đầy khao khát và đớn đau đối với một trái tim yêu Hoàng Hữu. Những nhịp đập trong bài thơ này thật nồng nàn đắm đuối. Nó chẳng hề tốt đối với một trái tim đang đau. Nhưng cuộc đời là thế. Tình yêu là thế. Và nghệ thuật là thế. Nếu không có những dồn nén dữ dội, những khát khao bùng vỡ, thì không thể có những những khoảnh khắc dù ngắn ngủi nhưng mang dư vị của nghìn năm, những khoảnh khắc mà vì nó, người ta sẵn sàng đánh đổi bạc vàng châu báu, tuổi thọ, để được dự phần.

Lễ ra mắt Tập sách Hoàng hữu - Tác phẩm

Và cuối cùng, suy cho cùng, có cần thiết phải băn khoăn, phải đi tìm một bóng hồng cụ thể liên quan? Một bài thơ hay, một câu thơ hay - đó là món quà vô giá mà cuộc đời dành tặng người viết và người đọc. Nó đến ở một khoảnh khắc bất ngờ nhất. Nhưng nếu trong lòng người viết không có vốn liếng văn hóa tích trữ, không có tài năng, không có nỗi niềm, không có những khát khao sâu thẳm cồn cào thì liệu người viết ấy có thể nắm bắt, có thể biến nó thành một cơ hội không lặp lại thứ hai trong đời? Vậy nên, để có được những câu thơ Trăng say đắm dào trên cỏ ướt, Trăng từng giọt tan vào anh mặn chát… thì hẳn máu trong tim đã dồn đẩy, đã co bóp đến nghẹt thở.

Đến bây giờ trăng vẫn cứ còn xanh 

Cứ một nửa, như đời anh một nửa 

Nhưng trăng sẽ tròn đầy, trăng sẽ…

Một tác phẩm khi đã đến với người đọc, nó không còn là độc quyền cảm xúc của nhà thơ nữa. Mỗi người, tùy theo thẩm mỹ, nhận thức, tính cách và vốn sống sẽ có những trải nghiệm riêng, những cảm nhận riêng. Hai nửa vầng trăng có thể ghép lại viên mãn, có thể khuất nửa trong nhau, hay dở dang, nhạt nhòa run rẩy… Song trên hết, đó là tinh thần của bài thơ, là vẻ đẹp vĩnh cửu của tình yêu mà tạo hóa đã ban cho con người. Sự vĩnh cửu của những khoảnh khắc được ẩn vào nhau và ở trong nhau.

Trăng viên mãn cuối trời đêm đêm em có nhớ?

Mặt trăng từng khuất nửa ở trong nhau.

ANH THƯ

Nguồn: Tạp chí VHNT số 478, tháng 10-2021