Văn hóa > Cổ truyền

Người Dao Đỏ có hệ thống các nghi lễ phong phú và đa dạng. Đây chính là môi trường hình thành, tồn tại những điệu múa và nhạc cụ truyền thống của dân tộc. Na Hang là huyện có số lượng người Dao Đỏ sinh sống tập trung đông nhất trong tỉnh Tuyên Quang, phân bố tập trung tại các xã Đà Vị, sơn Phú, Thanh Tương, sinh Long, Năng Khả. Do tác động của dự án di dân tái định cư, sự phát triển của kinh tế thị trường và toàn cầu hóa, văn hóa truyền thống của người Dao Đỏ ở Na Hang đã bị biến đổi, mai một, như nhà ở, trang phục, ẩm thực, các phong tục tập quán... Khai thác, phát huy các loại hình múa và nhạc cụ trong nghi lễ phục vụ cho phát triển du lịch là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong quá trình phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.

Văn hóa nhà thờ họ ở Bắc Ninh cũng như nhiều địa phương khác nước ta có cội nguồn từ tục thờ cúng tổ tiên đã tồn tại hàng trăm năm. Trên cơ sở thu thập tư liệu nghiên cứu từ 127 nhà thờ họ ở tỉnh Bắc Ninh còn tồn tại, chúng tôi đề cập đến sự biến đổi của nhà thờ họ trong lịch sử, nhất là từ giai đoạn đất nước bước vào thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Từ đó đề ra một số giải pháp để phát triển loại hình di tích tín ngưỡng độc đáo này.

Lễ cấp sắc là một lễ lớn trong hệ thống nghi lễ của người Dao ở Việt Nam, nơi hội tụ nhiều bản sắc văn hóa mang dấu ấn rất riêng. Lễ cấp sắc được coi là lễ chứng thực cho sự trưởng thành của đàn ông Dao, để họ được tham gia và quyết định các công việc, hoạt động lớn của gia đình, dòng họ và cộng đồng. Huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang là địa bàn cư trú của nhóm người Dao Đỏ, cộng đồng nơi đây đã lưu giữ, bảo tồn và phát huy lễ cấp sắc, thể hiện bản sắc độc đáo của văn hóa tộc người.

Quan niệm thẩm mỹ trong trang phục nữ truyền thống của dân tộc Pà Thẻn giúp cho việc tạo hình sản phẩm có định hướng, thủ pháp và những cảm xúc ngay từ ban đầu, là cơ sở trong nhìn nhận cái đẹp trang phục truyền thống của tộc người. Điều làm cho tạo hình trang phục nữ truyền thống của dân tộc Pà Thẻn không chỉ đơn giản là tư duy nhất quán trong quá trình thực hiện mà nó lặng lẽ lưu truyền một cách nguyên mẫu, biểu tượng nhận diện tộc người.

Làng nghề nước mắm Nam Ô - một trong số ít làng nghề nước mắm truyền thống còn tồn tại trên cả nước có lịch sử hình thành trên 400 năm. Nước mắm Nam Ô là sản phẩm văn hóa tinh thần đặc sắc, thể hiện bản sắc của cộng đồng địa phương gắn với văn hóa biển, phản ánh sự đa dạng văn hóa của vùng đất có nhiều dấu ấn văn hóa Việt - Chăm, sự sáng tạo của con người trong bí quyết làm mắm, được kế tục qua nhiều thế hệ. Bài viết hướng tới phân tích và làm rõ những giá trị văn hóa của làng nghề nước mắm Nam Ô - di sản văn hóa độc đáo của xứ Quảng.

Phước Hải là một trong những làng cá nổi tiếng lâu đời của huyện Đất Đỏ, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Cộng đồng ngư dân nơi đây đã biết tận dụng môi trường tự nhiên và tạo ra các cách thích ứng để đảm bảo sinh tồn. Quá trình đó đã hình thành nên các đặc trưng văn hóa của ngư dân, góp phần tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng thuộc tiểu vùng văn hóa ven biển Đông Nam Bộ. Bài viết tiếp cận dấu ấn biển dưới góc độ đời sống văn hóa tinh thần theo các nội dung: tín ngưỡng thờ cúng cá Ông, lễ hội truyền thống và các tri thức dân gian.

Từ khi đất nước ta bước vào thời kỳ đổi mới năm 1986, nhất là giai đoạn phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa, kinh tế tăng trưởng mạnh đã ảnh hưởng đến mọi mặt xã hội, trong đó có sự biến đổi của nhà thờ họ. Qua quá trình điền dã, tác giả đã tập hợp tư liệu từ 127 nhà thờ họ hiện đang tồn tại ở Bắc Ninh và nhận thấy rằng: Một số nhà thờ họ đã được tu bổ, một số được khôi phục hay xây dựng mới. Bên cạnh đó, xuất hiện xu hướng người dân làm ăn xa quê về xây dựng, tu bổ, làm đẹp các công trình nhà thờ họ để thể hiện sự quan tâm đến tổ tiên, dòng họ mình.

Lễ hội Đền Hùng được hình thành, tồn tại và phát triển từ Khu Di tích lịch sử văn hóa đặc biệt quốc gia Đền Hùng. Đây là lễ hội hàm chứa những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học và có ý nghĩa quan trọng trong đời sống cộng đồng. Đặc biệt, lễ hội Đền Hùng xưa vừa linh thiêng, vừa độc đáo, phản ánh khá tập trung và tiêu biểu truyền thống lịch sử, bản sắc văn hóa, tín ngưỡng tâm linh của cộng đồng dân tộc Việt Nam trong những thời điểm lịch sử đã qua.

Làng nghề thủ công truyền thống của người Tày ở xã Nam Mẫu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn được xem như bảo tàng sống, không chỉ kết tinh phương thức sản xuất tạo ra sản phẩm hàng hóa, mà còn lưu giữ những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đặc sắc của một cộng đồng dân cư. Đó là: giá trị cố kết cộng đồng, giá trị thẩm mỹ, giá trị về kinh tế du lịch và trải nghiệm văn hóa, giá trị bảo lưu các sinh hoạt văn hóa truyền thống đặc trưng của người Tày.

Lâm Đồng có 3 dân tộc thiểu số (DTTS) bản địa đó là: Kơ Ho, Mạ và Churu. Trong 3 tộc người này, Churu có dân số ít nhất (khoảng 2% dân số của tỉnh). Tuy nhiên, điều đáng nói là hiện nay, người Churu vẫn còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa độc đáo mang tính bản địa, đó là các nghề truyền thống, những vật dụng trong lao động, sinh hoạt văn hóa tinh thần… Đặc biệt là các điệu dân ca, dân vũ, chuyện cổ Churu…

Cánh đồng Thất Khê nằm trong thung lũng thuộc huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn. Đây là vựa lúa lớn của tỉnh và cũng là nơi cư trú lâu đời của đồng bào Tày, Nùng. Cánh đồng Thất Khê không chỉ cho huyện Tràng Định lợi thế về phát triển kinh tế mà còn tạo nên sắc thái văn hóa gắn với nông nghiệp rất đặc sắc. Một trong những biểu hiện tiêu biểu của văn hóa nông nghiệp vùng cánh đồng Thất Khê chính là lễ hội lồng thổng Bủng Kham (1). Lễ hội Bủng Kham có nhiều mã văn hóa thể hiện tư duy và triết lý của người Tày, Nùng. Những triết lý này không chỉ thể hiện nhân sinh quan, thế giới quan mà còn là những kinh nghiệm và ước vọng về một cuộc sống no đủ, hạnh phúc. Trong đó, hình tượng Nàng Tiên được tôn thờ trong lễ hội ẩn chưa nhiều tục thờ gắn với tín ngưỡng nông nghiệp mà hiện nay đã phai nhạt trong cộng đồng.