Cá de có thân hình gần giống cá cơm, thân ngắn, bằng ngón tay trẻ em, da trên vùng lưng cá màu xanh nước biển, có nhiều ở vùng biển Đà Nẵng. Nhà tôi ở gần biển Tam Thanh nên cứ vào mỗi buổi sáng tinh mơ, thuyền chài cập bến là không biết cơ man nào là cá de tươi ngon, màu xanh sẫm, vẩy bạc lấp lánh trong nắng sớm bình minh trông rất sinh động.

Cá de là loại cá nhỏ, giàu đạm, bổ dưỡng và lành tính. Mùa cá de  có từ tháng 4 đến tháng 7 hằng năm với giá khá rẻ, khoảng 40.000 - 50.000 đồng / kg ở các chợ ven biển Quảng Nam. Cá de ngọt thịt, xương mềm nên được dùng để chế biến nhiều món ngon như cá de kho tiêu, cá de chiên bột, cá de hấp, cá de làm mắm… Nhưng ngon nhất vẫn là cá de nấu canh với bầu, thích hợp cho việc giải nhiệt ngày hè.

Cá de góp phần làm phong phú thêm bữa cơm gia đình. Có thể chế biến rất đơn giản: cá de kho rim ăn với cơm nóng; cho vào trứng để chiên thay đổi khẩu vị hay nấu cháo bồi dưỡng cho người bệnh. Cá de có thể nấu canh với rất nhiều loại rau trái như mồng tơi, bí đao, cà chua, dưa hồng, rau tập tàng, nhưng ngon nhất và hợp nhất là cá de nấu canh với bầu.

Do sự sắp xếp của tự nhiên nên cứ đến mùa cá de cũng là lúc giàn bầu trong vườn nhà xanh trái. Mỗi lần nấu canh, mẹ tôi mang dao ra cắt một khúc trái bầu trên giàn, phần bầu còn lại mẹ cắt nấu lần tiếp sau. Lúc hái, mẹ bảo trời nắng bầu hái vô nhanh hỏng nên cứ để cho dây bầu “bảo quản” giùm và “bầu cắt” này cũng lớn khá nhanh.

Cách nấu món canh này cũng rất đơn giản. Để có một tô canh cá de nấu với bầu như ý, cần khoảng 3 lạng cá de tươi và 1/2 trái bầu nhỏ. Cá de mua về rửa sạch qua nước lạnh (cơ bản cá de đã là loại cá sạch), vớt ra để ráo rồi ướp khoảng 15 phút trước khi nấu với chút nước mắm ngon cùng hạt tiêu và vài củ hành tím giã ná, thêm chút dầu ăn, chút bột ớt.

Các bà mẹ ở quê nấu canh cá de với bầu như sau: Bầu rửa sạch, gọt vỏ cắt lát mỏng. Bắc nồi nước lên bếp, cho muối, ít bột ngọt vào đun. Khi nước sôi, trút bầu, cá de và ớt chín vào cùng một lúc (nếu cho cá vào trước, cá sẽ bị chín sớm, tơi ra không đẹp bát canh). Để tô canh thêm đậm đà hương vị, lúc múc ra bát nên rải lên bề mặt một ít tiêu bột và vài cọng hành lá, ngò ta.

Ngoài ra, người dân quê tôi làm món bầu muối chua bằng cách lấy một trái bầu để nguyên vỏ, cắt dọc làm đôi rồi cắt khúc cỡ gang tay, phơi ngoài nắng cho héo. Tiếp đến, lấy 1 lít nước pha thêm 50g muối hạt nấu sôi để nguội, đổ vào hũ sành hay lọ thuỷ tinh. Cho bầu đã phơi vào nước muối, gài lại cho bầu ngập trong nước, sau khoảng 3-4 ngày bầu sẽ chua, dùng để nấu canh hoặc xào đều ngon.

Cá de làm sạch, ướp với 2 muỗng canh nước mắm, 1 muỗng cà phê đường, đầu hành băm rồi nấu trên bếp với lửa nhỏ với 1 tô nước nữa, đun sôi để nấu canh. Bầu chua cắt lát dày mỏng tùy thích, vắt bỏ bớt nước, phi hành với dầu rồi cho bầu vào xào đến khi dậy mùi thơm. Cho cá vào xào sơ. Khi nước nấu canh đang sôi, cho cá và bầu đã xào vào, nêm 1 muỗng cà phê hạt nêm, nếm vừa khẩu vị trước lúc thêm hành lá. Tắt bếp, múc canh ra tô, trang trí mùi ta, ớt trên mặt. Canh bầu chua có thể nấu với các loại cá khác như cá lóc, cá chình, cá ngát hay nấu tôm đều ngon.

Món canh bầu nấu ca de dùng với cơm nóng rất ngon. Nhìn tô canh thật hấp dẫn với màu xanh nước biển của cá de, màu xanh “ngọc bích” của bầu, điểm xuyết màu đỏ tươi của ớt trông rất bắt mắt. Thưởng thức món canh này, bạn sẽ cảm nhận được hương vị rất riêng không lẫn vào đâu được với vị ngọt béo của cá de, vị chua thơm, thanh dịu của bầu muối chua, vị nồng ấm của hạt tiêu, một chút se cay, nhẹ tê đầu lưỡi của ớt chín và hương thơm ngan ngát của hành lá, rau răm, ngò ta... rất có lợi cho sức khỏe người dùng trong mùa hè nắng nóng. Đúng là: “Bầu chua nấu canh cá de / Ông ăn một chén khỏe re trong người…”.

Tác giả: Tiên Sa

Nguồn: Tạp chí VHNT số 438, tháng 9-2020