Văn hóa chiếm một vị trí quan trọng trong các bài viết của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Trong cuốn Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, với 443 trang nội dung, Tổng Bí thư đã 394 lần sử dụng từ “văn hóa”, 209 từ “đạo đức”, 81 từ “lối sống”, để thể hiện ý kiến của mình. Những thông điệp quan trọng của Tổng Bí thư về văn hóa, đặc biệt là thông qua đạo đức và lối sống, chính là mạch tư tưởng chủ đạo, góp phần tạo nên giá trị đặc biệt cho cuốn sách.

1. Đạo đức là gốc, là nền tảng cho xây dựng Đảng, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đặc biệt quan tâm đến vấn đề đạo đức. Đánh giá xuyên suốt, nhìn nhận thẳng thắn vào những bất cập trong xã hội hiện nay, Tổng Bí thư chỉ rõ nỗi lo thực trạng đạo đức xã hội xuống cấp dẫn đến suy thoái về tư tưởng chính trị diễn ra trong một bộ phận cán bộ, đảng viên. “Sự tha hóa quyền lực, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, tình trạng tham nhũng, lãng phí, xuống cấp về mặt đạo đức và trách nhiệm xã hội… cũng là những thứ giặc nội xâm vô cùng nguy hiểm, đe dọa vai trò lãnh đạo và sứ mệnh của Đảng, sự tồn vong của chế độ, vận mệnh của đất nước, dân tộc” (1). Chính vì thế, rèn luyện đạo đức cách mạng là một trong những giải pháp căn cơ để xây dựng Đảng và phát triển đất nước.

Theo quan điểm của Tổng Bí thư, đạo đức là một trong những yếu tố phải được triển khai quyết liệt, toàn diện, đồng bộ, thường xuyên, hiệu quả trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị. Xem đạo đức và phong cách của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tài sản vô giá, là kết tinh rạng ngời của đạo đức, trí tuệ, khí phách, lương tri của dân tộc và thời đại, mẫu mực về đạo đức cách mạng và là ngọn đuốc soi đường cho dân tộc ta vững bước đi tới tương lai, Tổng Bí thư chỉ rõ: “Ngay từ khi chuẩn bị thành lập Đảng, cho đến khi trước lúc đi xa, mối quan tâm hàng đầu của Chủ tịch Hồ Chí Minh là xây dựng Đảng về đạo đức” (2) và nhấn mạnh: “Đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là sự thống nhất giữa tư tưởng và hành động, giữa lời nói và việc làm đã trở thành lẽ sống tự nhiên. Mỗi cán bộ, đảng viên và nhân dân ta đều tìm thấy trong những lời dạy của Người và từ tấm gương đạo đức cao đẹp của Người, từ phong cách Hồ Chí Minh những chuẩn mực cần học tập, tu dưỡng, rèn luyện để mỗi ngày càng trở nên hoàn thiện hơn, vươn tới những giá trị văn hóa chân - thiện - mỹ trong cuộc sống” (3).

Để làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư viết: “Toàn Đảng, toàn dân và toàn quân đang ra sức học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh với quyết tâm ngăn chặn và đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, thực hiện tốt hơn nữa các nguyên tắc tổ chức xây dựng Đảng, nhằm làm cho tổ chức đảng và bộ máy nhà nước ngày càng trong sạch, vững mạnh, giữ vững bản chất cách mạng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng” (4).

Nhắc lại quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân” (5) và “Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân” (6). Liên hệ với công cuộc phòng chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí hiện nay, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nêu rõ, không chỉ trong lĩnh vực kinh tế, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, trước hết là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp của các tổ chức trong hệ thống chính trị ở phạm vi cả nước chính là trọng tâm trong xây dựng Đảng và phát triển đất nước.

2. Xây dựng lối sống lành mạnh là cơ sở hình thành nên đạo đức con người và xã hội

Lối sống cũng là một chủ đề quan trọng trong các bài viết của Tổng Bí thư, đặc biệt là lối sống của đảng viên. Xác định nguyên nhân của “sự suy thoái về đạo đức, lối sống thể hiện ở chỗ: sống ích kỷ, thực dụng, cơ hội, vụ lợi, hám danh, hám quyền lực, tham nhũng, tiêu cực; bè phái, cục bộ, mất đoàn kết; quan liêu, xa dân, vô cảm trước những khó khăn, bức xúc của dân. Từ sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống dẫn tới “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” chỉ là một bước ngắn, thậm chí rất ngắn, nguy hiểm khôn lường, có thể dẫn tới tiếp tay hoặc cấu kết với các thế lực xấu, thù địch, cơ hội, phản bội lại lý tưởng và sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc (7). Tổng Bí thư chỉ rõ: “Để củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng, phải kiên quyết, tích cực làm trong sạch đội ngũ cán bộ của Đảng, khắc phục các hiện tượng sa sút, thoái hóa về phẩm chất, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, củng cố và xây dựng các tổ chức đảng thật trong sạch, vững mạnh, làm cho Đảng thật sự là người lãnh đạo, người đầy tớ thật trung thành của nhân dân” (8).

Lối sống chính là một biểu hiện cụ thể của văn hóa. Xây dựng văn hóa cũng chính là xây dựng lối sống. Xây dựng lối sống lành mạnh là cơ sở hình thành nên đạo đức con người và toàn xã hội. Đối với mỗi cá nhân, đặc biệt là cán bộ, đảng viên, luôn nhấn mạnh đến xây dựng lối sống mới, lối sống tốt đẹp, lối sống trong sáng, lối sống văn hóa, đề cao lối sống giản dị, gương mẫu, có ý thức tổ chức kỷ luật, luôn tu dưỡng, rèn luyện, Tổng Bí thư xác định: “Lấy phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, trình độ các mặt, uy tín và hiệu quả công tác làm căn cứ và tiêu chí cơ bản để đánh giá, lựa chọn, bố trí cán bộ phù hợp với công việc” (9). Đối với toàn xã hội, Tổng Bí thư nhấn mạnh đến: “xây dựng đời sống văn hóa mới, cải tạo các thói quen và nếp sống cũ, xây dựng thói quen và lối sống mới” (10). Nhất là với ngành Văn hóa, “chống sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “quét sạch chủ nghĩa cá nhân”, nguồn gốc của mọi sự tham nhũng, tiêu cực, hư hỏng ngay trong các ngành văn hóa, các cơ quan làm công tác văn hóa” (11).

Trong bối cảnh đất nước hiện nay, lối sống con người Việt Nam có nhiều thay đổi. Tác động mặt trái của nền kinh tế thị trường, quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, sự phát triển mạnh mẽ của các phương tiện truyền thông, đặc biệt là phương tiện truyền thông mới đã khiến cho lối sống của mỗi cá nhân và toàn xã hội bị chi phối bởi những lợi ích vật chất, chú ý quá nhiều đến cá nhân, lối sống xa lạ từ nước ngoài. Những thông điệp trong các bài viết của Tổng Bí thư thêm một lần nữa nhắc nhở chúng ta về việc rèn luyện đạo đức, lối sống, để cùng nhau xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

3. Quan điểm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về giải pháp xây dựng đạo đức, lối sống trong tình hình mới

Từ việc quan tâm, chú ý đến vấn đề đạo đức, lối sống, Tổng Bí thư cũng nhấn mạnh đến những giải pháp xây dựng đạo đức, lối sống trong tình hình mới, theo đó, về nhận thức, Tổng Bí thư xác định giải pháp then chốt là: “Nâng cao ý thức trách nhiệm của cán bộ, công chức, viên chức Nhà nước về thực hành phong cách dân vận theo tấm gương, đạo đức của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân và có trách nhiệm với dân; Nghe dân nói, nói dân hiểu, làm dân tin, thực sự vì nhân dân, phục vụ lợi ích của nhân dân” (12). Để làm được điều đó, cần “tăng cường giáo dục thế hệ trẻ về lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc, nuôi dưỡng hoài bão, khát vọng vươn lên, tạo động lực trong học tập, lao động sáng tạo, khởi nghiệp, lập nghiệp; tạo mọi điều kiện để phát triển lành mạnh, toàn diện, hài hòa cả về trí tuệ, thể chất và giá trị thẩm mỹ” (13); Phát huy những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp và các nguồn lực của các tôn giáo cho sự nghiệp phát triển đất nước (14).

Cụ thể hơn, Tổng Bí thư nhấn mạnh giải pháp: “Tập trung xây dựng Đảng về đạo đức, tích cực đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; ngăn chặn, đẩy lùi có hiệu quả tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ gắn với đẩy mạnh học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; phát huy thật tốt trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên theo phương châm chức vụ càng cao càng phải gương mẫu” (15). Để thực hiện được điều đó, chúng ta cần “thực hiện nghiêm Luật tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức chính quyền địa phương và các luật khác có liên quan nhằm xây dựng tổ chức, bộ máy và cán bộ thật sự trong sạch, vững mạnh, có đủ bản lĩnh, trí tuệ, phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống và trình độ chuyên môn vững vàng” (16). Đồng thời, “tiếp tục thực hiện nghiêm túc Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI và khóa XII về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, gắn với việc đẩy mạnh thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15-5-2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh một cách thực chất theo Kết luận số 01-KL/TW ngày 18-5-2021 của Bộ Chính trị” (17).

Tổng Bí thư cũng nhấn mạnh: “Kiên quyết đấu tranh loại bỏ những phần tử hư hỏng, suy thoái về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống; chống mọi biểu hiện chạy chức, chạy quyền, cục bộ, ưu ái tuyển dụng người nhà, người thân không đủ tiêu chuẩn” (18). “Siết chặt kỷ luật, kỷ cương hành chính, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong thực thi công vụ; nâng cao đạo đức, văn hóa, tính chuyên nghiệp của cán bộ, công chức, viên chức” (19).

Đối với các tầng lớp trong xã hội, Tổng Bí thư cũng quan tâm: “Phát triển đội ngũ doanh nhân ngày càng lớn mạnh về số lượng và chất lượng, có tinh thần cống hiến cho dân tộc, có chuẩn mực văn hóa, đạo đức tiến bộ và trình độ quản trị, kinh doanh giỏi. Tăng cường giáo dục thế hệ trẻ về lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc, nuôi dưỡng hoài bão, khát vọng vươn lên, tạo động lực trong học tập, lao động sáng tạo, khởi nghiệp, lập nghiệp; tạo mọi điều kiện để phát triển lành mạnh, toàn diện, hài hòa cả về trí tuệ, thể chất và giá trị thẩm mỹ” (20); “Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh cần tăng cường giáo dục cho thế hệ trẻ về lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước, tự hào dân tộc, đặc biệt là nuôi dưỡng hoài bão, khát vọng xây dựng đất nước và nhận thức rõ sứ mệnh, trách nhiệm của mình trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” (21) và “cán bộ, chiến sĩ, công chức các cơ quan nội chính hơn ai hết, phải rất cảnh giác, tỉnh táo, không ngừng tu dưỡng, rèn luyện bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, tác phong công tác, lối sống; phải có bản lĩnh, có dũng khí bảo vệ cái đúng, đấu tranh chính trực; và đặc biệt, bản thân phải liêm, phải sạch, biết gương mẫu giữ mình, trọng liêm sỉ, không chịu bất kỳ sức ép không trong sáng nào, bất kỳ sự cám dỗ, mua chuộc nào; thực sự công tâm, khách quan “phụng công thủ pháp”, chí công vô tư; phải là những “Bao Công” trong thời đại mới” (22)…

Kết luận

Đảng ta đặc biệt quan tâm đến xây dựng, chỉnh đốn Đảng, trong đó, việc ban hành các nghị quyết của Trung ương về ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ... luôn được xem là nhiệm vụ trọng tâm. Tuy nhiên, việc đấu tranh này không phải là công việc đơn giản, dễ dàng, vì thế cần có sự chung tay, góp sức của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta.

“Chúng ta coi văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc; xác định phát triển văn hóa đồng bộ, hài hòa với tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội là một định hướng căn bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Nền văn hóa mà chúng ta xây dựng là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, một nền văn hóa thống nhất trong đa dạng, dựa trên các giá trị tiến bộ, nhân văn; chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội, kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của tất cả các dân tộc trong nước, tiếp thu những thành tựu, tinh hoa văn hóa nhân loại, phấn đấu xây dựng một xã hội văn minh, lành mạnh, vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực, lối sống và thẩm mỹ ngày càng cao. Chúng ta xác định: Con người giữ vị trí trung tâm trong chiến lược phát triển; phát triển văn hóa, xây dựng con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của công cuộc đổi mới; phát triển giáo dục - đào tạo và khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; bảo vệ môi trường là một trong những vấn đề sống còn, là tiêu chí để phát triển bền vững; xây dựng gia đình hạnh phúc, tiến bộ làm tế bào lành mạnh, vững chắc của xã hội, thực hiện bình đẳng giới là tiêu chí của tiến bộ, văn minh” (23). Nhắc lại khẳng định của Tổng Bí thư về vai trò quan trọng của văn hóa để chúng ta nhận thấy một tư tưởng xuyên suốt là: Đảng vững mạnh, đất nước phát triển, dân tộc trường tồn. Tư tưởng đạo đức, lối sống qua các bài viết của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chính là sự cụ thể hóa của tư tưởng văn hóa soi đường quốc dân đi. Qua đó, những giá trị của văn hóa được thể hiện ở đạo đức, lối sống trở thành những định hướng giá trị cho sự phát triển của mỗi cá nhân và cả dân tộc. Những tư tưởng của Tổng Bí thư chắc chắn sẽ truyền cảm hứng cho sự nghiệp phát triển văn hóa, xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn mới, để hiện thực hóa khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

________________

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23. Nguyễn Phú Trọng, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022, tr.238, 245, 327, 36, 329, 329, 376, 262, 346, 160, 176, 116, 111, 111, 56, 95, 96, 97, 97, 110 , 312, 141, 27-28.

PGS, TS BÙI HOÀI SƠN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 506, tháng 8-2022