Ở các đơn vị cơ sở trong Quân đội nhân dân Việt Nam, thanh niên chiếm tỷ lệ cao. Đây là những công dân ưu tú, được tuyển chọn kỹ lưỡng về lý lịch chính trị, phẩm chất, đạo đức, lối sống, sức khỏe và là lực lượng có vai trò quan trọng trong thực hiện các nhiệm vụ của đơn vị nói chung, công tác đoàn, phong trào thanh niên nói riêng, trong đó nội dung tham gia xây dựng môi trường văn hóa (MTVH) là rất quan trọng. Đưa thanh niên vào hoạt động thực tiễn là nội dung giải pháp quan trọng, không chỉ tạo điều kiện cho thanh niên được thể hiện tốt nhất khả năng của bản thân, mà còn là cơ sở thực tiễn, mảnh đất hiện thực để kiểm nghiệm toàn diện thanh niên từ nhận thức đến hành động trong tham gia xây dựng MTVH.

Thanh niên tham gia vào hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH là quá trình rèn luyện, giúp họ có điều kiện thể hiện tốt vai trò của mình làm cho MTVH ở đơn vị ngày càng gia tăng về giá trị. Thông qua hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH, thanh niên sẽ bộc lộ rõ nhất năng lực, sở trường và không ngừng hoàn thiện nhân cách văn hóa của bản thân. Tăng cường rèn luyện thanh niên trong hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH là điều kiện thuận lợi để bồi dưỡng sự kiên trì, linh hoạt, sáng tạo, ý chí quyết tâm của họ trong xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở. Từ đó, giúp họ được trải nghiệm, hiện thực hóa nhận thức, sự hiểu biết của mình về MTVH, xây dựng MTVH trên thực tế.

Trong những năm qua, các đơn vị cơ sở trong quân đội đã có nhiều hoạt động đưa thanh niên vào thực tiễn, nâng cao chất lượng và hiệu quả tham gia xây dựng MTVH: công tác quán triệt xây dựng tinh thần trách nhiệm được tiến hành thường xuyên, toàn diện, có chiều sâu; kế hoạch được xây dựng chu đáo, cụ thể, tỉ mỉ; phân công, phân nhiệm sâu sát, rõ ràng, cụ thể; công tác kiểm tra, đôn đốc được tiến hành có hiệu quả, kịp thời điều chỉnh các nội dung phù hợp với thực tiễn hoạt động của đơn vị nói chung và hoạt động xây dựng MTVH nói riêng. Bên cạnh đó, ở một số đơn vị, hoạt động đưa thanh niên vào thực tiễn xây dựng MTVH chưa thật nền nếp, một số nội dung còn mang tính hình thức, dàn trải, các biện pháp chưa linh hoạt, chưa lôi cuốn được thanh niên tham gia, một số khâu, bước còn trùng lặp, chồng chéo.

Với yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, xây dựng quân đội trong tình hình mới hiện nay, nhất là yêu cầu xây dựng MTVH lành mạnh, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của mọi quân nhân, tạo màng lọc, lá chắn trước sự ảnh hưởng của văn hóa ngoại lai, góp phần giữ vững trận địa tư tưởng của Đảng trong quân đội, bồi dưỡng, phát triển nhân cách người quân nhân cách mạng, việc đưa thanh niên vào hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH rất quan trọng và cần thiết, nhằm chuyển hóa nhận thức, nhu cầu, lợi ích, mục đích, động cơ, thái độ, trách nhiệm và quyết tâm của thanh niên thành những hành động thiết thực để xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở. Để thực hiện tốt mục tiêu này, cần tập trung thực hiện tốt những vấn đề cơ bản như sau:

Bồi dưỡng cho thanh niên hiểu biết sâu sắc vị trí, vai trò, tầm quan trọng của hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở

Đây là nội dung quan trọng hàng đầu, quyết định chất lượng, hiệu quả hoạt động đưa thanh niên vào thực tiễn xây dựng MTVH, bởi nhận thức quyết định hành động, nhận thức đúng thì hành động chuẩn mực. Khi thanh niên hiểu được vị trí, vai trò của văn hóa, trách nhiệm của cá nhân trong tham gia xây dựng MTVH ở đơn vị, họ sẽ chủ động trong học tập, nâng cao trình độ, khắc phục khó khăn, vươn lên trong quá trình công tác, hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao. Thực tế hiện nay, ở đơn vị nào, lãnh đạo chỉ huy đơn vị làm tốt khâu quán triệt, bồi dưỡng, xây dựng động cơ, trách nhiệm cho thanh niên và thanh niên nhận thức sâu sắc nhiệm vụ, nêu cao quyết tâm, thực hiện nhiệm vụ trên tinh thần giác ngộ nhất thì chất lượng, hiệu quả công việc luôn bảo đảm tốt và bền vững. Ngược lại, nếu công tác giáo dục, bồi dưỡng của lãnh đạo, chỉ huy các cấp hời hợt, thanh niên nhận thức chưa đầy đủ, thực hiện các nhiệm vụ mang tính chất đối phó thì hiệu quả thấp, tính giáo dục không toàn diện và thiếu triệt để.

Mục đích của quá trình bồi dưỡng là làm cho họ nhận thấy hoạt động thực tiễn không ngừng sáng tạo ra các giá trị văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần, là điều kiện thuận lợi để kiểm nghiệm, rèn luyện và thể hiện tính tích cực, sáng tạo trong xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở. Hình thành trong họ niềm tin và vinh dự, tự hào được tham gia xây dựng MTVH; giúp họ nhận thấy đây là điều kiện thuận lợi để học tập, rèn luyện, tiếp thu những tri thức về MTVH, xây dựng MTVH; là bước quan trọng để nhận thức đúng đắn và sâu sắc hơn về vai trò, trách nhiệm của họ đối với hoạt động này ở đơn vị cơ sở. Cần làm cho thanh niên nhận thức rõ, hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở là hoạt động do thanh niên, vì thanh niên, hướng tới sự phát triển, hoàn thiện nhân cách văn hóa của thanh niên và sự vững mạnh của đơn vị. Hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH từng bước bồi đắp cho thanh niên kỹ xảo, kỹ năng xây dựng MTVH, là mảnh đất hiện thực để họ nảy sinh nhu cầu, lợi ích, mục đích, động cơ, quyết tâm mới, những ý tưởng hay, cách làm tốt, sáng kiến thiết thực, hiệu quả và chuyển hóa thành hành động trong xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở. Những nội dung đó phải thấm sâu vào suy nghĩ, trở thành yếu tố bền vững trong nhận thức của thanh niên. Do vậy, cấp ủy, chỉ huy các đơn vị căn cứ vào tình hình thực tiễn nhiệm vụ trong từng giai đoạn, đặc điểm thanh niên để xác định những hình thức và phương pháp giáo dục, có thể thông qua sinh hoạt, giao ban, hội ý... Thông qua các hoạt động thể dục, thể thao, văn hóa, văn nghệ để bồi dưỡng, nâng cao nhận thức chung cho thanh niên trong toàn đơn vị.

Rèn luyện thanh niên trong những tình huống khó khăn, phức tạp ở đơn vị cơ sở

Những tình huống khó khăn, phức tạp là những tình huống đòi hỏi thanh niên toàn diện, không chỉ về sức khỏe, trí lực mà còn cả bản lĩnh, tinh thần đoàn kết, cách thức tổ chức và khả năng làm việc tập thể. Do vậy, rèn luyện thanh niên trong những tình huống khó khăn không chỉ giúp thanh niên rèn luyện bản thân ở mức độ cao nhất, mà còn là liều thuốc thử độ trưởng thành của thanh niên ở đơn vị cơ sở hiện nay.

Hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở có quan hệ mật thiết và đan xen với các hoạt động học tập, rèn luyện, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, các nhiệm vụ khác, phong trào thi đua, cuộc vận động ở đơn vị và gắn bó chặt chẽ với hoạt động xây dựng đơn vị vững mạnh về chính trị. Hiện nay, trình độ nhận thức, nhu cầu thưởng thức các giá trị văn hóa, thẩm mỹ của quân nhân trong đơn vị ngày càng cao, yêu cầu nhiệm vụ xây dựng đơn vị vững mạnh về chính trị đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết. Vì thế, tăng cường rèn luyện thanh niên trong những tình huống khó khăn, phức tạp với yêu cầu cao, nhằm huy động có hiệu quả công sức, trí tuệ, tiềm năng to lớn, lòng nhiệt tình, tính tích cực của họ trong học tập, rèn luyện, hoàn thiện nhân cách văn hóa và xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở. Tăng cường rèn luyện thanh niên ở đơn vị cơ sở trong các hoạt động thực tiễn học tập, huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, công tác, sinh hoạt; tham gia giải quyết các quan hệ văn hóa, nhất là quan hệ giữa quân nhân với quân nhân và quan hệ với nhân dân nơi đơn vị đóng quân. Đưa họ vào giải quyết các tình huống ứng xử văn hóa trong cuộc sống hằng ngày, rèn luyện cho họ trong tạo lập và xây dựng mối đoàn kết đồng chí, đồng đội, đoàn kết quân - dân. Chủ động định hướng và rèn luyện thanh niên ở đơn vị cơ sở trong các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thông tin tuyên truyền, phong trào thi đua, các cuộc vận động của Đảng, Nhà nước, quân đội và đơn vị, các cuộc thi tìm hiểu... Chú trọng đưa họ tham gia xây dựng thiết chế văn hóa, xây dựng cảnh quan văn hóa ở đơn vị. Tích cực rèn luyện thanh niên ở đơn vị cơ sở trong các hoạt động có tính độc lập, tự chủ; tạo điều kiện thuận lợi để thể hiện và khẳng định tính sáng tạo, hình thành những yếu tố mang nét đặc trưng của họ trong xây dựng MTVH. Qua đó, tạo cho họ có tình cảm tốt đẹp với hoạt động xây dựng MTVH, hình thành nhu cầu, lợi ích, mục đích, động cơ, quyết tâm mới trong thanh niên, thúc đẩy họ có khát vọng được cống hiến trí tuệ, sự sáng tạo nhiều hơn trong các hoạt động; đồng thời lôi cuốn người khác vào nhận thức đúng đắn và tham gia tích cực hoạt động xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở.

Trước sự chống phá của các thế lực thù địch và ảnh hưởng tiêu cực của nền kinh tế thị trường, sự phát triển mạnh mẽ của Cách mạng công nghiệp 4.0, sự chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, toàn diện đã tác động không nhỏ đến thanh niên và MTVH, cần coi trọng việc rèn luyện thanh niên ở đơn vị cơ sở trong hoạt động đấu tranh chống lại những sản phẩm phản văn hóa, thói hư, tật xấu, biểu hiện vi phạm các mục tiêu, tiêu chuẩn của MTVH và tác động tiêu cực từ bên ngoài xâm nhập vào. Từ đó, để họ bảo vệ những giá trị văn hóa của dân tộc, văn hóa quân sự, văn hóa của đơn vị và sự tốt đẹp, lành mạnh, phong phú của MTVH ở đơn vị cơ sở.

Tổ chức rèn luyện thanh niên trong hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở bảo đảm khoa học, phù hợp

Đây là yêu cầu quan trọng, ảnh hưởng lớn đến hiệu quả của hoạt động đưa thanh niên vào thực tiễn xây dựng MTVH. Bởi bất kỳ một hoạt động nào được tiến hành bộc phát, nhất thời, thiếu tính khoa học, không bám sát vào đặc điểm đơn vị; các nội dung, biện pháp không phù hợp, thì khó có thể đạt được chất lượng cao nhất, khó có thể huy động tối đa nguồn lực của đơn vị và kết quả đạt được không bền vững. Bởi vậy, để hoạt động đưa thanh niên vào thực tiễn xây dựng MTVH cần được thực hiện khoa học từ khâu quán triệt xây dựng tinh thần trách nhiệm, đến các kế hoạch thực hiện, đánh giá rút kinh nghiệm, hoạt động phối kết hợp của các tổ chức, lực lượng trong và ngoài đơn vị, tạo sức mạnh tổng hợp, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Quá trình rèn luyện thanh niên trong hoạt động thực tiễn tạo lập giá trị văn hóa, xây dựng các quan hệ văn hóa, tham gia các hoạt động văn hóa, xây dựng thiết chế văn hóa và xây dựng cảnh quan văn hóa ở đơn vị cơ sở... cần được tổ chức chặt chẽ, nghiêm túc, thiết thực, chất lượng, hiệu quả. Khi rèn luyện họ trong các hoạt động đó phải phù hợp với thế mạnh, khả năng, nhất là các hoạt động kết nghĩa, giao lưu, hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, hoạt động xây dựng cảnh quan văn hóa ở đơn vị... Hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH phải hướng đến rèn luyện cho thanh niên ở đơn vị cơ sở có tính tự lập, tự cường, ý chí quyết tâm, tư duy nhạy bén, sáng tạo, khắc phục khó khăn, biết tận dụng những lợi thế, cơ sở vật chất sẵn có để xây dựng MTVH ở đơn vị; có khả năng phân tích, nhận định, đánh giá đúng tình hình thực tế, phát huy tính sáng tạo để làm cho cái đúng, cái tốt, cái đẹp không ngừng được bổ sung vào tất cả các khâu, các bước của hoạt động xây dựng MTVH.

Việc rèn luyện thanh niên trong hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở phải phù hợp, khoa học, thiết thực và hiệu quả. Đây là điều kiện khách quan thuận lợi để họ được trải nghiệm, cống hiến thế mạnh, trí tuệ, thể hiện vai trò, trách nhiệm và khẳng định mình trong xây dựng MTVH tốt nhất, bài bản nhất. Quá trình rèn luyện thanh niên trong hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở cần đề cao tính dân chủ và khoa học, xác định rõ những biện pháp phù hợp để phát huy có hiệu quả trí tuệ, tính tích cực, chủ động, sáng tạo của họ; chống áp đặt chủ quan, phô trương hình thức, chạy theo thành tích bằng mọi giá. Việc rèn luyện thanh niên trong hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở cần thực hiện thường xuyên, liên tục, từ khi bắt đầu nhập ngũ cho đến suốt thời gian tại ngũ ở đơn vị; cường độ rèn luyện được nâng dần từ thấp đến cao, từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp.

Bám sát vào nhiệm vụ đơn vị, đặc điểm thanh niên, thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị để xây dựng kế hoạch với nội dung, chỉ tiêu, yêu cầu, biện pháp tổ chức rèn luyện thanh niên trong hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở cụ thể, chặt chẽ, có tính khả thi cao. Phân công, giao nhiệm vụ cho các lực lượng rõ ràng, đúng với khả năng, sát với chức trách nhiệm vụ của họ. Căn cứ vào thực tiễn để kịp thời điều chỉnh, bổ sung những chỉ tiêu, nội dung, biện pháp cần thiết nhằm đem lại chất lượng, kết quả tốt.

Hình thức, phương pháp hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở để rèn luyện thanh niên cần phong phú, đa dạng

Muốn nội dung hoạt động tốt, phát huy cao nhất trong thực tiễn hoạt động; muốn thanh niên thể hiện được sức trẻ, sức khỏe, lòng nhiệt huyết, bầu nhiệt tình, hình thức phải phong phú, đa dạng, lôi cuốn được thanh niên tham gia. Khi thanh niên thấy hứng thú với những hình thức hoạt động, họ sẽ tham gia với tinh thần trách nhiệm cao nhất và chất lượng, hiệu quả hoạt động tham gia xây dựng MTVH vì thế sẽ đạt chất lượng tốt hơn, sâu hơn, bền vững hơn.

Thường xuyên đổi mới hình thức, phương pháp tiến hành các hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở để rèn luyện thanh niên đạt hiệu quả cao. Hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH cần bảo đảm tính thực tiễn, sát với đặc điểm thanh niên, sinh động, hấp dẫn để thu hút, lôi cuốn họ tự nguyện, tự giác tham gia tích cực. Các hoạt động thực tiễn tạo lập giá trị văn hóa, quan hệ văn hóa, hoạt động văn hóa, hoạt động củng cố cảnh quan văn hóa cần đa dạng, phong phú về hình thức và phương pháp để thanh niên có điều kiện thể hiện tài năng, sở trường, sức mạnh và sự nhiệt huyết của tuổi trẻ trong xây dựng MTVH có hiệu quả.

Các hình thức, phương pháp tiến hành hoạt động thực tiễn xây dựng MTVH phải sát với nhiệm vụ, phù hợp với cảnh quan tự nhiên và cơ sở vật chất văn hóa sẵn có của đơn vị, gắn với đặc điểm văn hóa vùng miền và địa bàn đóng quân, khai thác được tiềm năng văn hóa của thanh niên ở đơn vị. Những hình thức, phương pháp cần phối hợp, gắn kết chặt chẽ giữa các hoạt động, hỗ trợ cho nhau cùng thúc đẩy thanh niên xung kích thực hiện việc khó, việc mới, đảm nhận các công trình có ý nghĩa, góp phần tích cực vào xây dựng MTVH ở đơn vị. Đa dạng hóa hoạt động văn hóa ở những thời điểm quan trọng, cần thiết, những sự kiện, ngày lễ lớn với yêu cầu cao về nội dung, hình thức, phương pháp tiến hành để đưa thanh niên vào rèn luyện.

Đa dạng hóa và tổ chức tốt các phong trào thi đua của thanh niên hướng vào xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở hiện nay

Phong trào thi đua của thanh niên ở đơn vị cơ sở do đoàn thanh niên tổ chức, phát động và triển khai thực hiện, nhằm tập hợp, giáo dục, động viên thanh niên tích cực hành động mang tính tự nguyện, tự giác để đem lại chất lượng, hiệu quả thiết thực trong các nhiệm vụ của đơn vị. Đa dạng hóa và tổ chức tốt các phong trào thi đua của thanh niên hướng vào xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở là nội dung rất cơ bản để phát huy có hiệu quả vai trò thanh niên trong xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở hiện nay. Đây là giải pháp nhằm làm cho phong trào thi đua của thanh niên trong xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở có sự chuyển biến mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả mang tính bền vững. Để thực hiện tốt nội dung này, cần tập trung coi trọng việc xác định và lựa chọn phong trào thi đua hướng vào xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở bảo đảm đúng đắn, sáng tạo, phù hợp, thiết thực. Căn cứ vào tính chất nhiệm vụ của đơn vị, đặc điểm của thanh niên để xác định kế hoạch thi đua phù hợp; phong trào thi đua phải bảo đảm giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa xây dựng MTVH với đáp ứng nhu cầu, lợi ích, mục đích, nguyện vọng chính đáng của thanh niên ở đơn vị cơ sở. Xác định chủ đề của phong trào thi đua ngắn gọn, khái quát, ý nghĩa cao, có sức cuốn hút, dễ hiểu, dễ nhớ và dễ thực hiện. Mục đích, yêu cầu, nội dung, chỉ tiêu, biện pháp thực hiện phong trào thi đua phải khoa học, thiết thực, hiệu quả và phản ánh sâu sắc mục tiêu, chỉ tiêu, nội dung, biện pháp xây dựng MTVH, được thanh niên ở đơn vị cơ sở thảo luận dân chủ và trách nhiệm.

Đồng thời, đổi mới nội dung, hình thức tổ chức các phong trào thi đua của thanh niên hướng vào xây dựng MTVH ở đơn vị cơ sở. Phong trào thi đua phải phù hợp với đặc điểm tâm lý của tuổi trẻ và đa dạng, phong phú, tạo ra những nét mới, hấp dẫn, thu hút thanh niên ở đơn vị cơ sở tự nguyện, tự giác tham gia có hiệu quả. Bám sát vào nhiệm vụ và thực tiễn của đơn vị để đổi mới nội dung, hình thức tổ chức các phong trào thi đua của thanh niên; coi trọng việc gắn kết chặt chẽ các phong trào thi đua của đơn vị với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh và các cuộc vận động, nhất là Cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”. Phong trào thi đua cần gắn kết chặt chẽ với Cuộc vận động: “Xây dựng MTVH tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong quân đội” gắn với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, Cuộc vận động: “Thanh niên quân đội với xây dựng MTVH” và phong trào “Thanh niên Quân đội thi đua rèn đức, luyện tài, xung kích, sáng tạo, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ” trong điều kiện hiện nay.

Ths HOÀNG MẠNH CƯỜNG - NGUYỄN MINH TUẤN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 494, tháng 4-2022