Nhà báo Phạm Vũ Dũng và PGS, TS Phạm Văn Tình -  ảnh: Tuấn Minh

Trong bối cảnh hiện nay, trước nhu cầu nâng cao hơn nữa chất lượng hoạt động báo chí và truyền thông, chất lượng nghiên cứu khoa học về văn hóa, nghệ thuật và gia đình nhằm tham mưu đúng và trúng cho chính sách quản lý ngành, nâng tầm nội dung và hình thức các sản phẩm, ấn phẩm của Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật (từ đây, xin gọi tắt là Tạp chí) để đáp ứng nhu cầu phát triển mới, việc tổ chức Hội thảo này là một hoạt động hết sức cần thiết và hữu ích. Nó hữu ích ở chỗ không chỉ nhằm đánh giá thực trạng hoạt động qua 50 năm xây dựng và phát triển đầy sôi động của Tạp chí, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm thực tiễn, áp dụng để tiếp tục đổi mới và phát triển Tạp chí trong tương lai mà còn thể hiện thái độ thực sự cầu thị của Tạp chí, một cơ quan báo chí truyền thông có vị thế lớn về văn hóa, nghệ thuật, gia đình đang nhìn lại mình để bước tiếp trên hành trình mới. Đánh giá thực trạng phát triển của một cơ quan, ở đây là Tạp chí, là một việc cực kỳ khó khăn, bởi việc đánh giá này không có tiêu chí chuẩn xác, phương thức đánh giá có thể được thể hiện dưới nhiều góc độ khác nhau, và chắc chắn sẽ cho ra những kết quả không giống nhau. Nhưng đó cũng là lẽ thường. Với tư cách một người từng hoạt động tại Tạp chí một số năm, tôi xin phép đề cập một cách tản mạn về Tạp chí qua một vài nét như sau.

1. Thử nêu một vài đánh giá chung về thực trạng của Tạp chí 50 năm qua

Từ trước tới nay, Tạp chí là một cơ quan báo chí - truyền thông trực thuộc Bộ VHTTDL, nằm trong quy hoạch báo chí của Chính phủ, có chức năng nghiên cứu, thông tin lý luận về văn hóa, nghệ thuật và gia đình; tuyên truyền, phổ biến đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước thuộc lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật và gia đình. Nửa thế kỷ qua, gắn liền với sự phát triển của đất nước, sự đi lên của ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch, với các tên gọi khác nhau, Tạp chí đã không ngừng trưởng thành toàn diện, xuất bản nhiều ấn phẩm, đóng góp tích cực vào việc nghiên cứu, xây dựng chính sách, tuyên truyền thông tin lý luận nghiệp vụ của ngành cũng như tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật và gia đình.

Về mặt sản phẩm, trước 2020, hằng tháng, Tạp chí chỉ xuất bản tạp chí in 1 kỳ và phổ biến bài vở, thông tin qua trang thông tin điện tử vhnt.org.vn. Hiện tại, hằng tháng, Tạp chí xuất bản 3 ấn phẩm in: 1) Nghiên cứu, thông tin lý luận, 2) Xây dựng đời sống văn hóa, 3) Thế giới nghệ thuật và Tạp chí điện tử Văn hóa Nghệ thuật cập nhật hằng ngày tại địa chỉ vanhoanghethuat.vn. Các ấn phẩm và Tạp chí điện tử đều đảm bảo được nội dung chuyên ngành, bám sát tôn chỉ, mục đích, chức năng, nhiệm vụ. Bên cạnh các bài viết nghiên cứu, chuyên sâu, có hàm lượng khoa học cao nhằm tham mưu, tư vấn, phản biện chính sách văn hóa, nghệ thuật, gia đình, các ấn phẩm và Tạp chí điện tử của Tạp chí có nhiều bài viết phản ánh kịp thời hoạt động văn hóa cơ sở, quảng bá, giới thiệu đa dạng sự phát triển các loại hình nghệ thuật. Song hành với đổi mới nội dung, hình thức, các ấn phẩm và Tạp chí điện tử không ngừng được cải tiến về nhiều mặt cho phù hợp với hoàn cảnh và nhu cầu mới.

Từ lâu, đội ngũ cán bộ, viên chức, biên tập viên, phóng viên của Tạp chí vẫn luôn giữ được bản lĩnh chính trị vững vàng, tâm huyết với nghề, có tinh thần khắc phục khó khăn. So với trước, hiện nay, đội ngũ này gia tăng về số lượng, đa dạng hơn về chất lượng, đặc biệt là đều sử dụng thành thạo tin học văn phòng. Công tác đào tạo, tái đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên được chú trọng dưới nhiều hình thức, tạo hiệu quả thiết thực.

Trước đây và hiện nay, điều kiện cơ sở vật chất và kinh phí thường xuyên hằng năm của Bộ phân bổ cho Tạp chí, về cơ bản, bảo đảm hoạt động của tổ chức, bộ máy và nhiệm vụ chính trị, công tác chuyên môn của Tạp chí. Tuy nhiên, sự tăng giá của giấy, công in, phí phát hành trong thị trường; sự khó khăn trong xuất bản và phát hành báo chí in, nhất là tạp chí khoa học; sự khó khăn của đời sống cán bộ, viên chức, người lao động trong bối cảnh mới… Tất cả những yếu tố đó khiến quá trình thực hiện nhiệm vụ của Tạp chí gặp những khó khăn nhất định. Một điểm sáng là hạ tầng công nghệ thông tin bước đầu đảm bảo, máy móc, thiết bị văn phòng được trang bị tương đối đầy đủ, có đầy đủ hệ thống mạng LAN nội bộ tại các cơ sở của Tạp chí, hệ thống máy chủ Tạp chí điện tử được bảo mật đúng quy chuẩn. Tuy nhiên, phải nhận thấy rằng: nguồn nhân lực chuyên trách trong lĩnh vực công nghệ thông tin còn thiếu ; máy tính, thiết bị chuyên dụng phục vụ cho việc làm báo chí đa phương tiện cũng như đầu tư cho cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin cần phải được tăng cường bổ sung.

Nhìn sơ quát vài nét thực trạng ấy của Tạp chí, kết hợp với một số hiểu biết, trải nghiệm của một thành viên Tạp chí một số năm, có thể nêu một số đánh giá chung như sau:

Với sứ mệnh vừa như một cơ quan ngôn luận của Bộ VHTTDL, tham mưu cho công tác quản lý, hoạch định chính sách văn hóa, nghệ thuật, gia đình, vừa như một trung tâm nghiên cứu khoa học về văn hóa, nghệ thuật, thể thao, du lịch, gia đình… của đất nước, Tạp chí được phát triển theo hướng chuyên ngành, chuyên sâu, chú trọng nâng cao hàm lượng khoa học trong nghiên cứu, lý luận, trong viết, biên tập các bài báo được đăng tải đi đôi với việc đa dạng hóa thông tin trên các ấn phẩm in và Tạp chí điện tử. Trên cơ sở thực hiện nghiêm tôn chỉ, mục đích, nội dung của Tạp chí suốt 50 năm qua hướng tới sự kết hợp chuyên ngành, chuyên sâu, chuyên nghiệp trong nghiên cứu khoa học văn hóa, nghệ thuật, thể thao, du lịch và gia đình với sự đa dạng, phong phú, đậm nét hơi thở đời sống của sự phát triển các ngành đó. Do đó, bên cạnh các bài viết nghiên cứu, chuyên sâu, có hàm lượng khoa học cao về các loại hình văn hóa, nghệ thuật, gia đình; các bài tư vấn, phản biện chính sách chuyên ngành văn hóa, nghệ thuật, gia đình của nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu tên tuổi, Tạp chí còn có nhiều bài viết phản ánh kịp thời hoạt động văn hóa cơ sở, quảng bá, phản ánh đa dạng sự phát triển văn hóa, nghệ thuật, gia đình trên phạm vi cả nước.

Với định hướng chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại, giữ vị thế là cơ quan nghiên cứu lý luận hàng đầu về văn hóa, nghệ thuật, gia đình của ngành; với nội dung khoa học và chuyên ngành ngày càng được chú trọng nâng cao, kết hợp đẩy mạnh chuyển đổi số phù hợp với xu hướng phát triển chung của báo chí hiện đại; với hình thức Tạp chí in không ngừng được cải tiến cho phù hợp với nhu cầu mới, có thể nói, Tạp chí đã trở thành một tạp chí khoa học thuộc tốp đầu các tạp chí khoa học về văn hóa, nghệ thuật, gia đình trong đánh giá của các nhà lãnh đạo, các nhà quản lý, các nhà hoạt động văn hóa, bạn đọc...

Một điều quan trọng hơn nữa là, Tạp chí giữ vững vị thế là tạp chí khoa học được tính điểm công trình cao của Hội đồng chức danh Giáo sư Nhà nước, tạo điều kiện đào tạo nguồn nhân lực cao cho Bộ, ngành và xã hội.

Hơn thế, Tạp chí có kinh nghiệm xuất bản các đầu sách văn hóa học, góp phần cung cấp tri thức văn hóa cho bạn đọc. Trên cơ sở xác định đối tượng độc giả thường xuyên và lâu dài là các nhà nghiên cứu, nhà quản lý văn hóa, những người thực hành văn hóa, nghiên cứu sinh, sinh viên chuyên ngành văn hóa, nghệ thuật…

Tạp chí đã thực hiện nghiêm túc sự lãnh đạo, chỉ đạo, định hướng thông tin của Đảng, Nhà nước, của Bộ, thông tin kịp thời, trung thực, toàn diện đời sống văn hóa, nghệ thuật, gia đình trong nước và quốc tế, là diễn đàn thực sự tin cậy của các nhà khoa học, các nhà quản lý và bạn đọc trong, ngoài nước. Trong hoạt động nội bộ, Tạp chí đã chú trọng việc đổi mới công tác quản lý, cải cách hành chính; các giải pháp công tác, sáng kiến, kinh nghiệm, đề tài nghiên cứu khoa học và việc ứng dụng vào thực tiễn đem lại hiệu quả tốt trong thực hiện nhiệm vụ được giao.

Vậy, chốt lại, có thể đánh giá rằng, trong nửa thế kỷ hình hành và phát triển, Tạp chí đã thể hiện vai trò to lớn và có những đóng góp quan trọng trong công tác nghiên cứu, thông tin lý luận, tuyên truyền các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, gia đình; góp phần xây dựng và phải phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phục vụ đắc lực công tác quản lý nhà nước của ngành văn hóa, thể thao và du lịch nước nhà. Đồng thời, thông qua nhiều hoạt động phong phú và đa dạng, đội ngũ lãnh đạo, phóng viên, biên tập viên cũng như những người làm công tác nghiên cứu khoa học và truyền thông nhiều thế hệ của Tạp chí đã có những bước phát triển mới về lượng và chất.

2. Nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế

Nguyên nhân của thành tựu và hạn chế, có lẽ những người trong cuộc, những người trực tiếp chỉ đạo, trực tiếp thực hiện Tạp chí hiện nay sẽ chỉ ra một cách phong phú và thuyết phục. Ở đây, chúng tôi chỉ đưa ra một vài trong những nguyên nhân ấy.

Những năm qua, Tạp chí đã nhận được sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của Ban Cán sự đảng, Lãnh đạo Bộ, sự giúp đỡ của các cơ quan chức năng trực thuộc Bộ; tập thể cán bộ, phóng viên, biên tập viên đã đoàn kết, nỗ lực, có nhiều cố gắng, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Song, so với yêu cầu nhiệm vụ mới, cần phải có sự nỗ lực sáng tạo, quyết tâm nhiều hơn nữa để tương xứng với vị trí, vai trò, tầm vóc là một tờ Tạp chí chuyên ngành hàng đầu của ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Tạp chí luôn tuân thủ nghiêm túc việc thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, quy định của Bộ, ngành. Đặc biệt, Tạp chí coi việc phấn đấu hoàn thành có hiệu quả nhiệm vụ được giao gắn chặt với việc chăm lo và nâng cao đời sống của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động là hai mặt hữu cơ của quá trình hoạt động, là thước đo của quá trình phát triển Tạp chí.

Các tổ chức chính trị trong Tạp chí, như Chi bộ, Ban Lãnh đạo, Công đoàn thống nhất cao trong nhận thức, quan điểm thực hiện nhiệm vụ; sự phát huy tốt của những quy chế, quy định phù hợp với đặc điểm cơ quan và cán bộ báo chí; hiệu quả rõ rệt của việc tổ chức các phong trào thi đua gắn với xây dựng phẩm chất viên chức mới, với việc đề cao sáng kiến, giải pháp trong thực tiễn công tác…

Điều quan trọng nhất: đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, phóng viên, biên tập viên, người lao động của Tạp chí thực sự có bản lĩnh chính trị vững vàng, có tâm huyết với nghề, có tinh thần khắc phục khó khăn, bất cứ nhiệm vụ nào được giao cũng thực hiện một cách hiệu quả.

Về thuận lợi và ưu điểm, nhìn chung, mô hình và cơ cấu tổ chức bộ máy Tạp chí là tinh gọn, phù hợp với nhu cầu của xã hội, của Bộ, ngành và nhu cầu hoạt động của một cơ quan báo chí đa phương tiện mang tính chất nghiên cứu và phổ biến khoa học hiện tại và những năm tới. Vì thế, công tác lãnh đạo, chỉ đạo và thực thi hoạt động gặp những thuận lợi và đạt hiệu quả tốt.

Về khó khăn, hạn chế: sự tăng giá nguyên liệu, chi phí in; thị trường phát hành, quảng cáo bị ảnh hưởng nhiều sau đại dịch… trong tình hình ngân sách nhà nước cấp ngày càng phải tiết kiệm, đòi hỏi đội ngũ cán bộ Tạp chí phải vượt khó, nỗ lực lớn và năng động...

Các thế hệ cán bộ lãnh đạo, biên tập viên, phóng viên, viên chức và người lao động Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật và các cộng tác viên - ảnh: Tuấn Minh

3. Một số vấn đề đặt ra từ thực tiễn 50 năm hoạt động và giải pháp để phát triển Tạp chí trong giai đoạn mới

Với mục tiêu lâu dài là vừa giữ được vị thế là cơ quan nghiên cứu lý luận hàng đầu về văn hóa, nghệ thuật, gia đình vừa đa dạng nội dung thông tin chuyên ngành, chuyên sâu, tư vấn, phản biện chính sách; đẩy mạnh chuyển đổi số trong quy trình quản lý và cung cấp thông tin, phù hợp với xu hướng phát triển chung của báo chí hiện đại, đảm bảo vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội về lĩnh vực chuyên ngành, Tạp chí cần xử lý được những vấn đề cũ còn tồn tại, những vấn đề mới đang đặt ra và quan trọng là có được những giải pháp hữu hiệu để xử lý những vấn đề đó. Để làm được điều này, thiết nghĩ, Tạp chí cần quan tâm và có giải pháp để thực hiện tốt một số vấn đề sau.

Đánh giá đúng bối cảnh, xu hướng phát triển báo chí, truyền thông thế giới và Việt Nam. Bước vào thời đại công nghiệp số hiện nay, Tạp chí đang đứng trước các thách thức lớn, nhưng đây cũng là cơ hội để Tạp chí và đội ngũ phóng viên, biên tập viên tự đổi mới để bắt kịp xu hướng chung của sự phát triển báo chí, truyền thông cả nước. Về mặt tư duy, Tạp chí phải xác định được tầm quan trọng của cuộc cách mạng khoa học công nghệ này và ứng dụng trong lĩnh vực báo chí, đổi mới tư duy, cách làm báo, đặc biệt là việc tiếp cận với công nghệ. Nếu không bắt kịp với sự phát triển này, Tạp chí cũng như đội ngũ nhà báo sẽ bị tụt hậu. Nhận thức về sự đổi mới là rất quan trọng và tư duy đó không chỉ người làm lãnh đạo, kể cả đội ngũ làm báo nói chung đều cần thấy rằng khoa học công nghệ tạo điều kiện tốt để hành nghề trong môi trường hiện đại.

Xác định rõ vị thế của một cơ quan ngôn luận hàng đầu về văn hóa, nghệ thuật và gia đình, một cơ quan truyền thông đa phương tiện, đa sản phẩm. Được biết, Bộ VHTTDL đã chỉ đạo Tạp chí xây dựng Đề án chiến lược phát triển đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Đây là bối cảnh và thời cơ tốt để Tạp chí phát triển phù hợp mục tiêu và bối cảnh mới, phục vụ tốt hơn cho việc tham mưu công tác quản lý của Bộ, đồng thời phát triển bản thân Tạp chí, một cơ quan báo chí đã có truyền thống vững chắc gần 50 năm qua, thành một cơ quan truyền thông đa phương tiện, nhiều ấn phẩm. Tuy nhiên, dù nhiều ấn phẩm thế nào, thì đối với Tạp chí, quan trọng vẫn là tạp chí khoa học, thể hiện việc nghiên cứu sâu lĩnh vực khoa học của ngành Văn hóa, nghệ thuật, gia đình; là công cụ hữu hiệu để đăng tải các kết quả nghiên cứu, hoạt động khoa học, giới thiệu các công trình khoa học trong và ngoài nước. Nói như vậy, bởi chúng tôi cho rằng: sứ mệnh, mục tiêu của Tạp chí cần vươn đến là tập trung nâng cao chất lượng, hiệu quả các loại sản phẩm in và điện tử, đa dạng hóa hình thức tuyên truyền để Tạp chí giữ vững vị trí, vai trò là một trong những tạp chí uy tín nhất về thông tin khoa học, thông về chính sách, pháp luật và quản lý trong các lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, gia đình của đội ngũ trí thức, các nhà khoa học, nhà hoạch định chính sách, nhà nghiên cứu... Bên cạnh đó, tất nhiên, về nội dung, Tạp chí cần gắn chặt hơn nữa với hoạt động của Bộ: tập trung vào thông tin lý luận và diễn đàn nghiệp vụ nhằm đúc kết, tham mưu cho lãnh đạo Bộ những vấn đề lớn của Bộ, ngành; là nơi tư vấn, phản biện những chủ trương, chính sách về văn hóa; phản ánh nhiều hơn nữa những mô hình tiêu biểu, kinh nghiệm hay trong hoạt động của ngành.

Sản phẩm của Tạp chí cần thể hiện sự đổi mới về tư duy trong nghiên cứu khoa học chuyên ngành, khoa học làm báo, khoa học truyền thông theo hướng vừa khoa học vừa ứng dụng thực tiễn. Muốn như thế, đương nhiên, cần nâng cao chất lượng (và số lượng) đội ngũ phóng viên, biên tập viên; nỗ lực nâng cao chất lượng nội dung khoa học trong mỗi bài viết. Về mặt khoa học, đáp ứng yêu cầu chuẩn mực kết cấu; về mặt nội dung, phải bám sát thực tế của cuộc sống..., phải là những vấn đề nóng hổi ở trong nước và trên thế giới, những vấn đề đang được mọi người quan tâm. Cần quan tâm mở rộng cộng tác viên qua nhiều kênh khác nhau. Trong đó, đặc biệt chú ý việc tổ chức hoặc phối hợp tổ chức các hoạt động tọa đàm, hội thảo khoa học ở tầm quốc gia, quốc tế... thu hút các chuyên gia, nhà nghiên cứu quan tâm viết bài. Đây là cơ hội để quảng bá Tạp chí, góp phần nâng cao uy tín, đồng thời cũng là dịp để mở rộng cộng tác viên trong và ngoài nước. Tạp chí đã và đang hoạt động theo xu hướng này, và vấn đề đặt ra là cần đẩy mạnh hơn là việc cải tiến, thay đổi hình thức trình bày các ấn phẩm theo các chuẩn mực chung, theo quy chuẩn, nhất là về hình thức quy chuẩn bài báo khoa học, trích dẫn, tài liệu tham khảo. Bên cạnh đó, xây dựng, bổ sung các quy chế, quy định liên quan đến công tác biên tập, phản biện bài viết chặt chẽ; huy động sự tham gia của các nhà khoa học, các chuyên gia về lĩnh vực, ngành tham gia phản biện, góp phần bảo đảm sự khoa học, chuẩn mực cũng như tính minh bạch trong nghiên cứu, tạo cơ sở quan trọng cho việc nâng cao chất lượng tạp chí.

Chuẩn bị điều kiện để xuất bản các loại ấn phẩm, sản phẩm của Tạp chí, trong đó cần định hướng ưu tiên đầu tư cho tạp chí điện tử và các sản phẩm điện tử. Lợi thế của tạp chí điện tử là tốc độ quảng bá nhanh, dễ tiếp cận, diện quảng bá rộng và không có biên giới, chi phí thấp. Mặt khác, các thông tin được đưa lên mạng không bị giới hạn về dung lượng như in giấy. Tạp chí điện tử có thể tích hợp vào đó nhiều chức năng lưu trữ hoặc liên kết vô cùng đa dạng, thuận tiện cho người đọc. Tuy nhiên, hiện nay, do nhiều nguyên nhân, các tạp chí điện tử hiện chưa được đánh giá cao như tạp chí in về mặt khoa học. Do vậy, tạp chí khoa học in, dù số lượng rất ít, vẫn có giá trị lớn, vẫn tồn tại và có dung lượng phát triển tốt và tạp chí điện tử chưa thể thay thế được. Dù thế, Tạp chí vẫn cần ưu tiên đầu tư phát triển tạp chí điện tử một cách đồng bộ cả về tài chính, cơ chế quản lý và con người, trong đó quyết định nhất là yếu tố con người. Tương lai, cần có một đội ngũ tâm huyết, nhiệt thành và đổi mới, có khả năng tiếp cận với sự phát triển của thế giới cả về phương diện báo chí, truyền thông lẫn phương diện khoa học chuyên ngành. Với ấn phẩm (tạp chí in, sách, tư liệu quảng bá, kết quả đề tài nghiên cứu...), cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ về nội dung và hình thức để giữ vai trò là loại hình báo chí chủ lực về nghiên cứu khoa học và thông tin đối ngoại, là một trong những kênh thông tin chủ đạo, xung kích để tuyên truyền những mô hình hay, kinh nghiệm quý trong việc thực thi chính sách, pháp luật và quản lý. Khi có điều kiện, cần tập trung nguồn lực để xây dựng, phát triển ấn phẩm bằng tiếng Anh cho các số có nội dung chuyên ngành, liên ngành, từng bước tiến tới xuất bản in, tạp chí trực tuyến tiếng Anh (rồi Pháp, Trung trong tương lai). Thu hút các nhà nghiên cứu, chuyên gia hàng đầu tham gia Hội đồng Biên tập, hoặc cộng tác, phản biện. Cần chủ động xây dựng các mối liên hệ, trao đổi, phối hợp với các nhà xuất bản có tiếng trong nước để Tạp chí có thể được tích hợp dữ liệu vào các nhà xuất bản lớn, góp phần quảng bá Tạp chí đến với đông đảo cộng đồng khoa học, góp phần tăng lượng trích dẫn đến Tạp chí.

Kế thừa, tạo lập và phát triển thư viện điện tử và kho tài liệu số của Tạp chí. Lập kế hoạch sát sao và ưu tiên đầu tư cho việc thu thập, xử lý và số hoá nguồn tin cơ bản, nguồn tin tiềm năng của Tạp chí. Đồng thời, phối hợp, tận dụng sản phẩm số hoá của các cơ quan thông tin, thư viện khác, nhất là của những cơ quan có cùng diện chuyên đề bao quát. Trên cơ sở đó mới có thể tăng nhanh nguồn tin của mình, tiết kiệm được thời gian, công sức và tiền của.

Nhu cầu, định hướng phát triển của ngành, xã hội đối với lĩnh vực hoạt động của Tạp chí, có thể thấy, xã hội nói chung, các nhà khoa học, các nhà quản lý ở Bộ, ngành và cơ sở, các bạn đọc toàn mạng lưới thư viện trung ương, tỉnh, huyện xã, các Sở VHTTDL, các viện, trường đại học đều có nhu cầu được đọc, được đăng tải trên các ấn phẩm của Tạp chí. Bên cạnh đó, việc bài đăng tạp chí được đánh giá điểm khoa học cao, uy tín đã góp phần không nhỏ trong việc đào tạo, hình thành đội ngũ nhân lực bậc cao GS, PGS, TS, Ths cho Bộ, ngành và toàn xã hội. Như vậy, có thể thấy, nhu cầu xã hội trong việc đăng tải, đọc ấn phẩm của Tạp chí ngày càng cao. Về tình hình phát triển của ngành, lĩnh vực hoạt động của Tạp chí, có thể thấy, báo chí, truyền thông, mạng xã hội đang phát triển rất nhanh chóng và có tác động lớn tới xã hội cũng như phát triển nội tại báo chí. Thực tiễn cho thấy, dù các loại báo điện tử, báo hình đang ưu trội hơn, nhưng ở nước ta, báo nói và báo in vẫn giữ được vị trí của nó với những đặc trưng riêng không thể thay thế, nhất là những tạp chí đầu ngành, chuyên sâu.

Tạp chí cần đi đầu trong hoạt động tham mưu những chính sách quan trọng về các lĩnh vực mà một Bộ đa ngành đang quản lý. Phải nói, rất nhiều vấn đề nảy sinh trong chỉ đạo hoạt động thực tiễn rất cần thiết có sự vào cuộc của các cơ quan báo chí của Bộ, trong đó có Tạp chí. Hơn nữa, việc tham mưu, nghiên cứu, thống nhất khái niệm, cách hiểu, cách tuyên truyền và phổ biến Nghị quyết hay những vấn đề lớn Bộ cần thúc đẩy… chính là thế mạnh của các tạp chí khoa học - ứng dụng như Tạp chí. Bên cạnh đó, Tạp chí cần chủ động đề nghị Bộ VHTTDL tiếp tục đề cao quan điểm coi trọng công tác truyền thông, báo chí của Bộ; có những chỉ đạo mang tính vĩ mô để duy trì tốt vị thế của các cơ quan báo chí Bộ, trong đó có Tạp chí, cơ quan ngôn luận hàng đầu về nghiên cứu, tham mưu lý luận của Bộ; đầu tư kinh phí, chỉ đạo và tạo điều kiện thuận lợi để Tạp chí gia tăng hoạt động theo mô hình cơ quan truyền thông hiện đại. Một điểm quan trọng khác cần làm ngay là Tạp chí cần kiến nghị Bộ xem xét, cho phép Tạp chí thực hiện Dự án biên soạn, biên dịch, xuất bản sách nghiên cứu quý hiếm, có giá trị của các tác giả nổi danh trong và ngoài nước về văn hóa, nghệ thuật, gia đình từ 2024-2030 và Dự án xuất bản tạp chí in tiếng Anh 3 hoặc 6 tháng/ kỳ, trang tiếng Anh trên Tạp chí điện tử...

4. Kết luận

Việc định hướng phát triển Tạp chí theo mô hình cơ quan truyền thông đa phương tiện, hiện đại, phù hợp với xu hướng phát triển khoa học công nghệ và thông tin, truyền thông thế giới, từ đó phát huy thế mạnh của Tạp chí trong việc chủ động cung cấp thông tin chính thống, định hướng dư luận xã hội ít nhất là trong lĩnh vực quản lý của ngành là một định hướng chuẩn nhưng không dễ thực hiện và phải chuẩn bị rất nhiều điều kiện. Trước hết, cần nhấn mạnh điều kiện cần, đó là đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng đội ngũ những người làm báo nói chung, phóng viên, biên tập viên nói riêng của Tạp chí, nhất là khả năng làm báo đa phương tiện. Thứ hai, cần tăng cường điều kiện cơ sở vật chất kỹ thuật đáp ứng đủ và vượt yêu cầu làm báo của cơ quan báo chí đa phương tiện. Thứ ba, rất quan trọng là điều kiện về tổ chức bộ máy, khả năng tổ chức tòa soạn Tạp chí theo mô hình hiện đại, có khả năng bao quát trong quản lý, điều phối và chỉ đạo nội dung tuyên truyền trên các ấn phẩm in, sản phẩm điện tử, thậm chí chương trình video-audio, chương trình truyền thông và tổ chức sự kiện... Với Tạp chí điện tử và sản phẩm điện tử khác, ngoài việc giới thiệu các bài viết nghiên cứu khoa học gắn với thực tiễn và kết quả nghiên cứu về chính sách quản lý ngành, cần đẩy mạnh các hoạt động truyền thông, tổ chức sự kiện và các hoạt động xã hội nhằm tăng tính tương tác, kết nối giữa bạn đọc và tòa soạn, mở rộng tầm ảnh hưởng của Tạp chí trong xã hội.

Từ vài nét thực trạng, nguyên nhân và định hướng khái quát nêu trên, chúng tôi cho rằng, việc nhìn lại mình của Tạp chí không chỉ là việc làm cho có, mà chính là sự đánh giá tổng thể để có được chiến lược phát triển trong tương lai. Chúng tôi cũng cho rằng, điểm mấu chốt của những vấn đề mang tính chiến lược phát triển Tạp chí, mà một đôi nét đã nêu ở bên trên, chính là: Tạp chí cần thống nhất cao trong việc xác định định hướng phát triển, phát triển để đạt vị thế gì; xác định rõ chiến lược, chủ trương, kế hoạch, nội dung, hình thức, bước đi, cơ cấu sản phẩm, ấn phẩm, đầu tư kinh phí, nhân lực, hạ tầng cơ sở, trang thiết bị kỹ thuật... để bảo đảm cho Tạp chí đáp ứng được sự phát triển theo mô hình vừa là cơ quan tham mưu cho Bộ, vừa là cơ quan truyền thông đa phương tiện đến năm 2025, đến năm 2030 và những năm tiếp theo. Kế thừa truyền thống và những bài học kinh nghiệm đã có, quyết liệt, vững chắc trong hiện tại, định hướng trúng và có bước đi đúng trong tương lai, tin rằng, Tạp chí sẽ có những bước phát triển về chất, định vị rõ vị thế là một cơ quan báo chí hàng đầu về văn hóa, nghệ thuật, gia đình của đất nước trong kỷ nguyên mới.

PHẠM VŨ DŨNG

Thường trực HĐBT, nguyên Tổng Biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật

________________

Tham luận tại Hội thảo “Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật – 50 năm nhìn lại để vững bước đi tiếp” ngày 22/11/2023.