Dù không có được doanh thu cao tại các phòng vé nhưng dòng phim nghệ thuật Việt đang mang lại nhiều tích cực với các giải thưởng quốc tế uy tín với Bên trong vỏ kén vàng, Những đứa trẻ trong sương, Tro tàn rực rỡ, Culy không bao giờ khóc…

Phim Bên trong vỏ kén vàng

Liên tiếp thắng giải tại các LHP uy tín quốc tế, các bộ phim truyện và phim tài liệu như Bên trong vỏ kén vàng, Tro tàn rực rỡ, Culy không bao giờ khóc (phim truyện) và Những đứa trẻ trong sương (phim tài liệu) đã trở thành những phim nghệ thuật Việt làm rạng danh cho điện ảnh Việt Nam trên trường quốc tế trong năm 2023 và ngay đầu năm 2024. 

Ðiểm chung của các đạo diễn này là làm cho thế giới biết đến Việt Nam qua những thước phim. Họ đã cùng nhau kể những câu chuyện Việt Nam và mở ra khả năng điện ảnh Việt vươn tầm quốc tế bằng chất lượng nghệ thuật.

Trong phim của các đạo diễn này, một điểm đặc biệt và trùng khớp là các nhà làm phim đều đoạt giải quốc tế bằng những bộ phim, câu chuyện Việt Nam. Các bộ phim đều kể về con người Việt Nam, mang bản sắc vùng miền riêng biệt hoặc phản ánh tâm tưởng người Việt Nam trong một xã hội rất Á Ðông.

Nhã Uyên đã nhận giải Nữ diễn viên chính xuất sắc nhất tại LHP Santa Fe 2022 cho vai Xuân Thanh trong phim Đêm tối rực rỡ

Trong vài năm trở lại đây, dòng phim độc lập của Việt Nam - dù vẫn gặp nhiều khó khăn về kinh phí - đã có sự phát triển khởi sắc với một số tác phẩm tranh tài, đoạt giải ở các Liên hoan phim quốc tế uy tín.

Năm 2023, thành tựu lớn nhất của điện ảnh Việt là phim Bên trong vỏ kén vàng của đạo diễn Phạm Thiên Ân giành giải Camera vàng (Caméra d’Or) - giải thưởng vinh danh các tác phẩm đầu tay xuất sắc tại Liên hoan phim Cannes. Phim cũng đoạt nhiều chiến thắng khác ở sự kiện quốc tế, như giải Roberto Rossellini cho phim hay nhất ở Liên hoan phim quốc tế Bình Dao 2023, giải Ðiện ảnh trẻ ở Asia Pacific Screen Awards 2023.

Trang IndieWire đã đánh giá về phim Bên trong vỏ kén vàng như sau: “Một kiệt tác cá nhân kéo dài 3 tiếng đồng hồ với sự diễn xuất chậm rãi có chủ ý. Ðó là câu chuyện đầy mê hoặc về khao khát không thể dò thấu của tâm hồn về một thế giới khác”.

Trong danh sách 50 phim hay nhất năm 2023 của Viện phim Anh. Phim Bên trong vỏ kén vàng - do Phạm Thiên Ân đạo diễn - xếp thứ 24. Kết quả này do Viện phim Anh (British Film Institute, BFI) công bố với hơn 100 cộng tác viên bình chọn. Theo đó, tác phẩm của Phạm Thiên Ân đồng hạng với The Boy and the Heron do Hayao Miyazaki đạo diễn.

Phim Những đứa trẻ trong sương

Một trong những người bình chọn, nhà phê bình phim Jonathan Romney, đánh giá: “Bên trong vỏ kén vàng kết hợp chủ đề lịch sử, công giáo và việc tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống. Vỏ kén tượng trưng cho những ảo tưởng mà con người luôn cố gắng rũ bỏ. Phong cách làm phim của Phạm Thiên Ân có thể gợi nhớ đến đạo diễn Apichatpong Weerasethakul hoặc Bi Gan, nhưng việc mô tả đề tài hiện sinh trong tác phẩm cho thấy sự trưởng thành của một nghệ sĩ cá tính”.

Khác với Phạm Thiên Ân, Bùi Thạc Chuyên được đánh giá là sự tiếp nối thế hệ khi bộ phim Tro tàn rực rỡ của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên cũng là phim điện ảnh Việt thành công tại các giải thưởng quốc tế. Phim đoạt giải cao nhất - Montgolfière d’or (Golden Balloon) tại Liên hoan phim Ba Châu Lục (Pháp) và đại diện Việt Nam dự vòng sơ tuyển hạng mục Phim quốc tế xuất sắc tại Oscar 2024.

Phim có dấu ấn Việt Nam, đặc biệt là bức tranh văn hóa miền Tây và cộng hưởng từ văn học Việt Nam khi chuyển thể từ hai truyện ngắn Tro tàn rực rỡ và Củi mục trôi về của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư. Tro tàn rực rỡ cũng đánh dấu sự trở lại chín muồi hơn của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên ở tuổi ngoài 50. Ngôn ngữ điện ảnh tinh tế và giàu ẩn dụ hơn, truyền tải một câu chuyện về mối quan hệ phức tạp giữa đàn ông và đàn bà với những ẩn ức chôn chặt bên trong, khiến hành trình tìm kiếm hạnh phúc của họ trở nên quá xa tầm với. Có thể khẳng định rằng bản chuyển thể từ 2 truyện ngắn của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư đã được Bùi Thạc Chuyên điện ảnh hóa theo ngôn ngữ của riêng anh, đủ đẹp và đủ sâu sắc để ra thế giới.

Cảnh phim Cu li không bao giờ khóc

Ngay đầu năm 2024, phim Culy không bao giờ khóc của đạo diễn trẻ Phạm Ngọc Lân thắng giải Phim đầu tay xuất sắc tại Liên hoan Phim Berlin lần thứ 74 (2024). Sau khi phim đoạt giải, Nhà phê bình Matthew Joseph Jenner đã viết trên trang ICSfilm: Người xem được đưa vào một không gian mơ hồ giữa quá khứ và hiện tại, được nhìn tận mắt văn hóa Việt Nam qua nhiều lăng kính khác nhau. Tất cả tạo nên hình ảnh tổng thể về một đất nước liên tục bị mắc kẹt giữa quá khứ đầy nhọc nhằn và tương lai hứa hẹn.

Ngoài ba phim truyện kể trên thì bộ phim tài liệu Children of the Mist (Những đứa trẻ trong sương) của đạo diễn Hà Lệ Diễm cũng là một niềm tự hào của điện ảnh Việt khi đoạt nhiều giải quốc tế, giải trong nước và vào top 15 hạng mục Phim tài liệu dài xuất sắc tại Oscar 2023. Ðây cũng là phim Việt Nam đầu tiên làm được điều này.

Danh sách giải thưởng của phim rất dài, có thể kể qua: Ðạo diễn xuất sắc và Giải đặc biệt của ban giám khảo cho phim đầu tay tại Liên hoan phim tài liệu quốc tế Amsterdam. Phim tài liệu quốc tế xuất sắc tại Liên hoan phim DocAviv. Giải thưởng lớn cho phim truyện tài liệu tại Liên hoan phim quốc tế về giáo dục. Phim châu Á xuất sắc tại Liên hoan phim châu Á Ðà Nẵng... Và mới đây nhất, là giải Bông sen vàng và giải Ðạo diễn xuất sắc phim tài liệu tại Liên hoan phim Việt Nam.

Hà Lệ Diễm là đạo diễn kiêm quay phim của Những đứa trẻ trong sương. Nhân vật chính là Di (15 tuổi) - một cô gái H’Mông tuổi vị thành niên vừa bốc đồng vừa quyết liệt trong khi đi tìm tiếng nói cá nhân của bản thân mình trước những hủ tục truyền thống của dân tộc mình. Cô bé người Mông xinh xắn, sắc sảo, dám nói dám làm và khao khát học hành để tự quyết về cuộc đời mình đã mang lại nhiều bất ngờ cho khán giả. 

Cảnh phim Tro tàn rực rỡ

Biên kịch - đạo diễn Kay Nguyễn - người đứng sau thành công của các bộ phim như Người bất tử, Cô Ba Sài Gòn chia sẻ: các đạo diễn đã thể hiện được ngôn ngữ điện ảnh có tầm nhìn quốc tế và sự va chạm quốc tế, giúp các nhà làm phim Việt có thêm ý tưởng, đề tài mới mẻ trong tương lai. Ngoài ra, việc dòng phim nghệ thuật được tôn vinh cho thấy điện ảnh Việt Nam đang ngày càng phát triển, có đất cho nhiều thể loại từ giải trí, thương mại đến phim độc lập. Ðây giống như một sự cộng sinh. Các nhà làm phim ai cũng có phần, có điều kiện được tham gia và theo đuổi “trái tim” của mình, dù trái tim đó đặt ở phim thương mại hay phim nghệ thuật.

Nhiều ý kiến nhận định năm 2024 là một năm kinh tế còn nhiều khó khăn, nhưng chính trong khó khăn sẽ sản sinh ra những con người khác biệt, làm ra những bộ phim đặc biệt dựa trên các trải nghiệm chân thật của chính mình.

Tuy nhiên, bên cạnh thành tựu, dòng phim nghệ thuật Việt Nam nên đến gần khán giả hơn. Ðó là mong muốn được đạo diễn Nguyễn Vinh Sơn (phim truyền hình Ðất phương Nam) bộc bạch trong một hội thảo nhân nhắc đến Bên trong vỏ kén vàng. Lâu nay, quan niệm “phim nghệ thuật kén khán giả’’ dường như trở thành mặc định trong tâm trí người xem và bản thân các nhà làm phim. Trong khi đó, Anatomy of a Fall - bộ phim giành Cành cọ vàng ở Liên hoan phim Cannes năm nay - lại được đánh giá là không quá kén người xem và có doanh thu 18,3 triệu USD trên toàn thế giới.

Dù còn nhiều điều phải hướng tới trong đó có doanh thu nhưng không thể phủ nhận các bộ phim nghệ thuật trên đã giúp thế giới nhìn nhận và biết đến một Việt Nam nhiều hơn qua những thước phim.

MẠNH HẢI

Nguồn: Tạp chí VHNT số 565, tháng 3-2024