Những ngày mưa dầm, mâm cơm nhà tôi thường có chén mắm ruốc làm hương vị bữa ăn thêm đậm đà. Những hũ mắm được chắt chiu từ đôi bàn tay mẹ. Cha thương mẹ cũng bởi đôi bàn tay khéo léo ấy. Ngày mẹ còn trẻ, có nhiều mối dạm ngõ nhưng mẹ cứ lắc đầu, cho đến hôm gặp cha ở bến cá. Cha là ngư dân, mẹ tình cờ quen cha vào năm ruốc trúng mùa, khi mẹ theo ngoại ra chợ để tìm mua mẻ ruốc ngon về ủ mắm. Mẹ hay xa xăm kể lại vào mỗi mùa ruốc về.

Mùa ruốc ở quê tôi thường bắt đầu từ đầu hè và kết thúc vào cuối thu. Tôi quen thuộc với những hũ mắm ruốc từ khi còn nhỏ, vẫn thích được ngồi trong góc bếp để xem mẹ làm mắm. Lòng luôn nhớ hình ảnh đôi tay gầy của mẹ miệt mài trộn ruốc với muối, mặc cho những giọt mồ hôi đẫm lưng áo bạc màu. Ruốc mẹ chọn mua để ủ mắm phải thật tươi. Mẹ bảo muốn mắm ruốc không bị “trở”, để được lâu, cần xào sơ ruốc với ít muối hạt, trước khi dàn ruốc lên nia phơi. Ruốc sau khi được phơi qua cho ráo, mẹ mang vào trộn với muối theo tỉ lệ phù hợp. Rồi mẹ cho vào cối đá giã nát, sau đó ủ trong hũ sành.

Mẹ thường nói muốn thưởng thức mắm ngon thì cần chờ đợi và kiên nhẫn. Để mắm được chín phải mất 6 tháng mới được mở ra. Muốn ủ được những hũ mắm ngon đâu chỉ phụ thuộc vào nguyên liệu, mà là cả một quá trình khéo léo và bền bỉ. Được thưởng thức chén mắm ruốc thơm lừng, tôi thầm biết ơn mẹ. Điều tạo nên hương vị đặc biệt của món mắm mẹ làm, phải chăng xuất phát từ tình yêu thương mênh mông của mẹ, hòa với dư vị biển cả bạt ngàn sóng gió? Đó cũng chính là cơn cớ để mỗi lần xa quê, dù được thưởng thức nhiều loại mắm, lòng tôi vẫn nhớ hoài một món mắm nghe tên đã quá đỗi thân thương và nghĩa tình. Mắm ruốc từ lâu đã mang trong mình hồn cốt của quê hương xứ sở.

Tôi về với mẹ giữa mùa mưa, khi ngọn gió đông từ phía biển tràn về se sắt. Biết tôi thích ăn cà chấm mắm ruốc, chiều lòng con gái, mẹ pha chế một chén mắm đủ đầy hương vị chua, cay, mặn, ngọt. Ngày mưa, mẹ còn chưng mắm ruốc với trứng vịt đồng, hay kho thịt ba chỉ với mắm ruốc, mùi thơm bềnh bồng cả gian bếp nhỏ. Chỉ với chén mắm ruốc dân giã, nồng nàn mùi vị biển cả, mẹ đã chế biến ra nhiều món ăn gợi thương gợi nhớ, níu lòng tôi những lúc đi xa.

Tôi mang một hũ mắm ruốc làm quà quê gửi tặng bạn ở phương xa. Bạn thật thà kể với tôi lúc mới mở hũ mắm ra bạn thấy hơi… khó chịu nhưng thử ăn lại thành ghiền và cảm động nhắn lời cảm ơn đến mẹ. Bạn làm tôi nhớ thuở ấu thơ, tôi từng vùng vằng không chịu ăn cơm vào những ngày chật vật, bữa cơm chỉ có chén mắm ruốc với rau cà đạm bạc. Sau này lớn lên, những mùa mưa xa nhà, tôi nhận ra không gì ngon bằng mắm ruốc quê mình.

Chén mắm ruốc mặn mà giữa mâm cơm, bên cạnh đĩa cà pháo giòn giòn, vài trái ớt xanh cay dịu, mùi vị hòa trộn khó tả ấy như len sâu vào tâm thức, nhiều lúc tôi đã bần thần ngồi nhớ giữa làn khói bếp nao nao. Cảm giác đó, mùi vị đó, dường như lúc nào cũng có sẵn trong góc hồn của những người con xa xứ. Người miền Trung quê tôi thích ăn mặn, mỗi loại mắm đậm đà là cả một gia tài của truyền thống, kinh nghiệm, tấm lòng được truyền qua bao thế hệ. Giữa xứ lạ, đôi khi nhớ thắt ruột chén mắm ruốc như nhớ những người con miền Trung, sinh ra và lớn lên giữa triền miên bão lụt, vẫn mạnh mẽ kiên cường.

Chiều về, cả nhà quây quần bên mâm cơm ấm cúng, mẹ đã chưng mắm ruốc cùng trứng vịt, luộc tô rau đắng xanh mướt vườn nhà. Nghe cha kể chuyện vụ mùa ngày gió bão, tiếng mẹ thỉnh thoảng lại nhắc đàn con phải ăn nhiều, tôi thấy sóng mắt mình cay cay. Ngoài thềm, những cơn gió mùa đông cứ ràn rạt thổi qua, mang theo một mùi hương thân thuộc…

TRẦN THỊ THẮM

Nguồn: Tạp chí VHNT số 480, tháng 11-2021