Với những giá trị văn hóa truyền thống độc đáo, Lễ nhảy lửa của người Pà Thẻn tỉnh Tuyên Quang đã được Bộ VHTTDL đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tối ngày 4-11-2023, tại không gian Ngày hội Văn hóa các dân tộc có số dân dưới 10.000 người lần thứ I tại tỉnh Lai Châu, các nghệ nhân người Pà Thẻn đã tái hiện lại lễ hội độc đáo này trước đông đảo Nhân dân và du khách.

Lễ nhảy lửa của dân tộc Pà Thẻn bảo lưu được rất nhiều giá trị văn hóa truyền thống, minh chứng cho sức mạnh của con người trong cuộc sống và những ước mong chế ngự được thiên nhiên để sinh tồn và phát triển.

Đối với người Pà Thẻn, vị thần tối cao nhất là thần lửa và ngọn lửa mang lại sự may mắn cho họ. Khi công việc đồng áng đã xong xuôi, đồng bảo Pà Thẻn tổ chức lễ nhảy lửa để mừng mùa màng bội thu và mong cho mọi người, mọi nhà được khỏe mạnh, bình an.

Thông thường, lễ nhảy lửa chính thức được bắt đầu vào khoảng từ 19 giờ. Mở đầu, thầy cúng thắp nến và bày các lễ vật lên mâm cúng, sau đó thắp 3 nén hương, cắm vào bát hương trên bàn rồi đốt thêm ba nén hương đến cắm dưới đất, bên cạnh ghế nơi thầy cúng ngồi.

Thầy cúng thực hiện nghi lễ

Thầy ngồi vào ghế cúng, tay cầm que tre gõ vào đàn pàn dơ vừa lắc vòng, thân người bật lên theo từng nhịp gõ, miệng đọc bài cúng đầu tiên nói lên lý do tổ chức lễ hội nhảy lửa bằng tiếng Pà Thẻn. Khi được các thần "đồng ý" - trong tâm niệm của đồng bào, thầy cúng sai các học trò bắt đầu châm lửa vào đống củi. Tiếp đó, thầy quay về đàn cúng, tay gõ đàn pàn dơ và lắc pà sán tầu liên tục, miệng đọc các bài cúng.

Bài cúng có nội dung mở đường lên trời để tìm các vị thần trên trời về nhập vào những chàng thanh niên đang ngồi chờ. Khi cúng, đầu thầy lắc lư, hai chân rung lên đều đặn theo nhịp gõ của đàn pàn dơ, lắc pà sán tầu bên tay trái thầy cũng rung lên từng nhịp, tạo âm thanh náo động, dồn dập. Người ta cho rằng, lúc này ông thầy đang xuất hồn đi chu du ở thế giới bên kia để tìm các vị thần. Thế giới bên kia là thế giới vô hình, chỉ nhờ có ma “âm binh” phù trợ thầy cúng mới nhìn thấy và đi đúng vào con đường mà các “pạ quơ” nam (ma nam) đang trú ngụ. Qua bài cúng và nhạc điệu của nhạc cụ, người Pà Thẻn cho rằng con đường đi tìm thần về nhảy lửa của thầy cúng lắm gian lao, vất vả, có khi phải đi qua cả hang quỷ rất nguy hiểm… do vậy thầy cúng phải là thầy cao tay, có nhiều phép thuật và quân binh.

Chàng trai người Pà Thẻn nhảy múa giữa đống lửa với đôi chân trần

Sau tiếng nhạc nổi lên cùng với lời gọi của thầy cúng, các chàng trai bắt đầu rung lên, ánh mắt tự nhiên khác lạ, đầu lắc đi lắc lại… Họ nói rằng, các thần ở trên trời đã xuống và nhập vào những người đó. Cứ thế họ lao vào nhảy múa giữa đống lửa đang đỏ hồng, với bàn chân trần và dùng tay bốc than tung lên, ánh than phủ kín một màu đỏ rực xung quanh người nhảy. Khi một người nhảy xong, lao từ trong đồng than hồng ra, lại một người khác tiếp nối, cũng có khi hai, ba người cùng vào nhảy một lúc.

Họ vẫy vùng trong ánh lửa hồng rực trước sự gieo hò và cổ vũ của những người xem như không hề cảm thấy sức nóng của than. Trong lúc đó, thầy cúng vẫn không ngừng gõ đàn và đọc bài cúng, thầy cúng cũng như hòa vào nhịp nhảy của các học trò, toàn thân của thầy rung lên bần bật trên ghế. Khi hết sức mạnh, họ tự bị đẩy ra khỏi đống lửa, trở về ngồi lễ và lại lắc lư trong tiếng nhạc, chờ thần linh ban tiếp sức mạnh cho đợt nhảy mới và một lúc sau người lại rung lên, đầu lắc liên tục, rồi bất ngờ họ lại thay nhau lao vào đống lửa nhảy múa với than hồng.

Sự huyền bí trong nghi lễ nhảy lửa

Khi lửa đã tàn, than đã nguội, thầy cúng tiếp tục gõ pàn dơ, khấn cúng tiễn thần linh trở về trời và xin các thần, thánh không nhập vào những người nhảy lửa nữa, để họ trở lại trạng thái bình thường, lúc này các học trò của thầy mới dần tỉnh táo lại. Lễ nhảy lửa kết thúc, thầy cúng đọc bài cúng cảm ơn các vị thần đã xuống góp vui với dân làng, cầu mong các vị thần phù hộ cho dân làng được ấm no, mạnh khỏe, hẹn lần nhảy sau sẽ lại mời các thần xuống tham gia.

Lễ hội nhảy lửa của người Pà Thẻn thể hiện sức mạnh của con người, dám đương đầu với những khó khăn, thử thách, thể hiện tinh thần cố kết cộng đồng, là một trong những nét văn hóa độc đáo được lưu giữ đến ngày nay. 

VÂN ANH - Ảnh: TUẤN MINH