Khi các ngành nghệ thuật trong đó có điện ảnh được định hướng, phát triển thành các ngành công nghiệp văn hóa thì khái niệm đề tài, cụm đề tài hay nhân vật, cụm nhân vật ngày càng được chú trọng khi nó góp phần lập nên thương hiệu, sự nhận diện cho một dòng phim, một sản phẩm với sức lan tỏa lớn.

Cảnh trong phim Nắng 3 Lời hứa của cha

Khi điện ảnh Hollywood phát triển, các ông lớn đã xây dựng cho mình những “Vũ trụ điện ảnh” (Cinematic Universe hay Fictional shared Universe) gồm một chuỗi tác phẩm điện ảnh. Trong vũ trụ đó, các nhân vật của bộ phim này có thể xuất hiện trong một bộ phim khác với lai lịch và thân thế không thay đổi. Lợi thế của nó nhằm kéo dài, phát triển những bộ phim có chung các nhân vật, chủ đề, mặc dù mỗi phần phim khai thác một câu chuyện khác nhau. 

Có thể điểm danh hàng loạt vũ trụ điện ảnh mà các hãng lớn đã tạo ra như “vũ trụ điện ảnh” Marvel với tập hợp là các siêu anh hùng. “Vũ trụ” Star Wars bao gồm loạt phim về cuộc chiến giữa người trái đất với người đến từ các hành tinh khác hay các múi thời gian khác nhau. “Vũ trụ điện ảnh” DC với những bộ phim nổi tiếng: Batman v Superman, Justice League, Aquaman, Shazam, Joker hay mới đây nhất là Wonder Woman 1984… “Vũ trụ” Conjuring của Warner Bros; MonsterVerse của Warner Bros với Godzilla, King Kong và nhiều sinh vật khổng lồ. Đặc điểm chung của các vũ trụ điện ảnh này là loạt nhân vật có thể đi hết phần phim này tới phần phim khác và đôi khi không theo một trật tự nhất định. Ví dụ có phim ra mắt một loạt các phần khác nhau sau đó mới làm đến phần tiền truyện hay ngoại truyện nhằm lý giải thân thế, cách hành xử, nguồn gốc các mối thâm thù hay đặc tính tâm lý của một vài nhân vật trong câu chuyện chung cũng như tìm cái kết cho một vài nhân vật… Lợi thế của những vũ trụ điện ảnh này là tạo nên những thương hiệu, nhân vật ăn khách và thu hút khán giả chính bởi dàn nhân vật đã quen thuộc.

Nắm bắt xu hướng đó, điện ảnh Việt Nam cũng đang từng bước xây dựng vũ trụ điện ảnh cho riêng mình. Hiện có thể gọi loạt phim của hai đạo diễn Bảo Nhân và Nam Cito là Vũ trụ gái già khi đã có 4 phần phim ra mắt xoay quanh những người phụ nữ ở đủ mọi lứa tuổi, thành phần khác nhau nhưng điểm chung là đều cao tay với những suy nghĩ, chiêu trò, hành động, phi vụ khuynh đảo cuộc sống của những người xung quanh và của cả chính mình. Chuỗi phim điện ảnh về chủ đề nữ quyền của 2 đạo diễn Bảo Nhân và Namcito xây dựng đã thành công trong suốt gần 6 năm qua với 4 phần phim liên tục, mỗi phim khai thác một chủ đề khác nhau. Nói về xu hướng này, đạo diễn Namcito cho biết: “Tôi cho rằng, nếu có chiến lược xây dựng bài bản, thống nhất chủ đề và đặc biệt là xây dựng được một quần thể nhân vật thành công, sẽ còn nhiều “vũ trụ điện ảnh” khác được tạo ra và được khán giả đón nhận. Đây không phải là xu hướng mà là chiến lược mang tính định hướng. Chứng tỏ các nhà sản xuất Việt, điện ảnh Việt đang đi vào chuyên nghiệp hóa để đủ sức xây dựng nên những thương hiệu điện ảnh lớn và có vị thế trong thị trường cũng như trong lòng khán giả”. 

Phim Memento Mori - Đất - nằm trong chùm 3 phim của đạo diễn Marcus Mạnh Cường Vũ

Cùng với “Vũ trụ gái già” của hai đạo diễn trẻ, nhiều êkip sản xuất, các hãng cũng chú trọng xây dựng vệt tác phẩm với cụm nhân vật, đề tài đi theo hướng chủ đề tạo thành những cụm tác phẩm vừa gắn kết nhau trong một chủ đề, nhân vật vừa khá tách biệt, độc lập khi mỗi phần khai thác một câu chuyện riêng. Sau thành công với “Vũ trụ gái già” với 4 phần phim khác nhau, Nam Cito đang bắt tay vào một vũ trụ điện ảnh mới với tên gọi “Vũ trụ mỹ nhân” với phần đầu tiên có tên Cô gái từ quá khứ với sự tham gia của Ninh Dương Lan Ngọc và Kaity Nguyễn. Về mảng phim kinh dị, đạo diễn Trần Hữu Tấn cũng đang ấp ủ xây dựng “vũ trụ phim kinh dị” với dự án đầu tiên Chuyện ma gần nhà. Chia sẻ về xu hướng này, đạo diễn Trần Hữu Tấn cho biết: “Tôi nghĩ, khi điện ảnh Việt bắt đầu có khái niệm “vũ trụ điện ảnh”, điều này có nghĩa các đơn vị sản xuất, đạo diễn đã có lộ trình phát triển các thương hiệu riêng của mình. Đây là tín hiệu thú vị bởi các phim ra rạp thuộc “vũ trụ điện ảnh” sẽ có tính hệ thống về kịch bản, nhân vật. Tất cả mang dấu ấn riêng, giúp khán giả có sự nhận biết rõ câu chuyện họ đang theo dõi và tạo thêm sự chờ đón ở các sản phẩm tiếp theo”. 

Ngược dòng thời gian, nhà sản xuất (NSX), đạo diễn Ngô Thanh Vân từng chia sẻ tham vọng xây dựng “vũ trụ cổ tích” với Tấm Cám: Chuyện chưa kể đã ra mắt và Trạng Tí phiêu lưu ký. Cô cho biết: “Kho tàng truyện cổ tích nước ta là vô giá, chất liệu văn hóa của Việt Nam còn nhiều, vậy tại sao ta lại phải sử dụng từ nước ngoài các kịch bản remake (phim làm lại)?”. Trong kế hoạch, NSX Ngô Thanh Vân tham vọng sẽ lần lượt lên kế hoạch sản xuất các phim theo loạt chủ đề này gồm: Thằng Bờm, Ông Kẹ, Thạch Sanh, Thánh Gióng, Sơn Tinh Thủy Tinh… 

Một thị trường đa dạng 

Tuy có khái niệm “Vũ trụ điện ảnh” nhưng không phải tất cả những bộ phim có nhiều phần thì đều có thể gọi là “vũ trụ điện ảnh”. Để được gọi là Vũ trụ điện ảnh êkip sản xuất cần phải có định hướng và xây dựng chủ đề xuyên suốt cho chuỗi dự án và tạo tính kết nối từ câu chuyện cũng như nhân vật. Series phim Lật mặt của đạo diễn Lý Hải đã ra mắt đến 5 phần nhưng vị đạo diễn này cũng khẳng định bộ phim Lật mặt nên gọi là series khi mỗi câu chuyện không phải sự tiếp nối của phần trước mà luôn có sự xuất hiện của các tuyến nhân vật mới trong kịch bản mới. Do đó, có hai khái niệm khác nhau cho loạt phim nhiều tập là Vũ trụ điện ảnh hay series phim với những tiêu chí, định hướng khác nhau từ chủ đề đến nhân vật, tính thống nhất hay độc lập của từng phần trong đó… Bên cạnh những Vũ trụ điện ảnh sẽ có những series phim dài tập và ngược lại. Nó tạo nên sự phong phú và đa dạng của thị trường điện ảnh.

Phân tích những thuận lợi và khó khăn khi xây dựng “vũ trụ điện ảnh”, đạo diễn Trần Hữu Tấn cho biết: “Việc có được “vũ trụ điện ảnh” của riêng mình sẽ tạo được tính liền mạch, kết nối ở từng câu chuyện, nhân vật, bối cảnh... giúp độ nhận biết phim cao hơn. Khán giả đã biết đến và yêu thích thương hiệu phim rồi thì họ sẽ có cớ để tiếp tục đón chờ phim tiếp theo trong “vũ trụ” đó. Từ đó, khâu quảng bá cũng thêm lợi thế vì phim đã có sẵn thương hiệu. Nhưng bù lại, khâu kịch bản đòi hỏi phải đầu tư nhiều hơn vì để mở rộng câu chuyện thêm nhiều phần, hoặc kể về cuộc đời, số phận, bối cảnh... không phải là việc dễ dàng. Do đó, để lấy được niềm tin dành cho sự yêu thích của khán giả ngay từ tác phẩm đầu tiên trong “vũ trụ điện ảnh” phải có màu sắc riêng”. 

Trạng Tí nằm trong vệt phim cổ tích của đạo diễn Ngô Thanh Vân

Chia sẻ về xu hướng này, nhiều ý kiến cho biết để đạt được tính xuyên suốt cho một chuỗi dự án điện ảnh với thị trường hiện nay, khó khăn nhiều hơn thuận lợi. Bởi lẽ gu thưởng thức của khán giả luôn thay đổi và khó nắm bắt. Nên qua mỗi phần phim, buộc các nhà sáng tạo phải liên tục cập nhật xu hướng, câu chuyện và dàn diễn viên để tạo thu hút mới đủ sức khéo khán giả đến rạp. Nếu không đủ sức tạo sự xuyên suốt trong thể loại, tạo tinh thần kết nối giữa các phần phim, rất khó tạo ra được một “vũ trụ điện ảnh” đúng nghĩa”. 

Và để đạt tới thành công cho mỗi một “vũ trụ điện ảnh” cần đến rất nhiều yếu tố trong đó biên kịch, đạo diễn và NSX phải có chung đam mê, tầm nhìn, biết mình đang làm gì và kiên định với những định hướng lâu dài đó mới mong đem lại hiệu quả, sự lâu dài cho cả dự án.

HÀ PHƯƠNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 514, tháng 10-2022