Tối ngày 23 và 24-4-2023, phần đầu vở kịch “Người đi dép cao su” được công diễn tới khán giả Thủ đô. Thiết thực chào mừng kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ hữu nghị Việt Nam - Algeria, Nhà hát Kịch Việt Nam dàn dựng phần đầu vở kịch “Người đi dép cao su” của Kateb Yacine, nhằm tri ân tình cảm của nhân dân Algeria cũng như nhà văn Kateb Yacine đối với nhân dân Việt Nam và lãnh tụ Hồ Chí Minh.

Hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đại tướng Võ Nguyên Giáp được tái hiện sinh động

Kateb Yacine là nhà văn Algeria (1929-1989) sống nhiều năm ở Pháp, sáng tác thơ, viết tiểu thuyết và kịch. Không chỉ viết kịch bản, ông còn tham gia hoặc tự mình tổ chức những đoàn kịch đi biểu diễn ở nhiều nơi trên xứ sở quê hương và một số nước châu Âu, trước đông đảo khán giả công nhân, nông dân, sinh viên.

Năm 1967, Kateb Yacine đến Việt Nam, những điều tai nghe mắt thấy trên đất nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong cuộc kháng chiến chống Mỹ ác liệt, thôi thúc ông tìm hiểu lịch sử Việt Nam, con người Việt Nam và vị lãnh tụ kính yêu của chúng ta. Tình yêu, sự kính trọng đối với dân tộc Việt Nam và lãnh tụ Hồ Chí Minh đã truyền cảm hứng sáng tạo cho nhà văn. Và kịch bản Người đi dép cao su ra đời.

Nghệ sĩ Lê Quang Đạo đóng vai Bác Hồ thời trẻ

Với sự đồng cảm sâu sắc của người đứng cùng hàng ngũ với các dân tộc thuộc địa, bị áp bức, Kateb Yacine đã khắc họa hình tượng vị lãnh tụ kính yêu của chúng ta, mà trước hết và chủ yếu được khai thác ở góc độ một con người của đời thường. Con người bình dị mà lớn lao. Không những thế, tác phẩm Người đi dép cao su đã trở thành hình tượng nghệ thuật phản ánh những phẩm chất cao quý, tinh thần quật cường của một dân tộc dám đứng lên đấu tranh giành tự do, độc lập qua suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước.

Nghệ sĩ Minh Hải đã rất thành công trong việc hóa thân hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại

Kịch, nhưng trong đó xung đột giữa cá nhân với cá nhân, giữa cá nhân với hoàn cảnh, không còn là động lực chủ yếu thúc đẩy hành động kịch phát triển. Sự kiện kịch không được tổ chức theo diễn biến nhân - quả trực tiếp: hành động này của các nhân vật dẫn đến hành động khác, tình huống này đưa đến tình huống kia. Quy luật diễn biến ấy không còn chi phối cấu trúc vở Người đi dép cao su của Yacine. Diễn biến nhân - quả gắn với trục thời gian của các sự kiện, các hành động được thay thế bằng cách sắp đặt bên cạnh nhau trên không gian của văn bản cũng như trên sàn diễn, những nhân vật, những sự kiện, những hành động có vẻ như chẳng liên quan trực tiếp gì đến nhau.

Kịch không có thắt nút, mở nút,  không còn bị khuôn vào cái khung nghệ thuật quy ước về không gian và thời gian; là kịch thơ mà không phải thơ: lời thoại của các nhân vật thực chất là văn xuôi, nhưng lại được ngắt ra thành những dòng thơ, văn xuôi tự do, không vần nhưng có nhịp điệu; đây đó vẫn còn cả trang văn xuôi. Nhìn chung, kịch bản Người đi dép cao su của Kateb Yacine không tuân theo quy tắc kịch truyền thống.

Kịch bản dài 304 trang, với 1.800 câu thoại, hàng trăm nhân vật có tên và không tên, Nhà hát Kịch chưa có điều kiện dàn dựng cả vở, mà chỉ có thể biên tập, lựa chọn, dàn dựng, phần đầu của kịch bản với mong muốn: khắc họa một phần nhỏ không gian lịch sử dân tộc, với những chặng đường đấu tranh giành độc lập, dưới góc nhìn của một nhà văn người nước ngoài thông qua hình tượng Người đi dép cao su.

Vở kịch do Đạo diễn TS, NSƯT Lê Mạnh Hùng dàn dựng với phong cách mới lạ

Người đi dép cao su không chỉ ca ngợi hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, mà còn là một biên niên sử của Việt Nam, với độ dài 60 phút, vở kịch còn là một biên niên sử hào hùng, một bản trường ca xúc động về đất nước và con người Việt Nam trải dài suốt 2.000 năm. Vở kịch giữ nguyên được không gian kịch đồ sộ, là một cuộc trình diễn lịch sử đấu tranh của dân tộc bằng nghệ thuật sân khấu được dàn dựng với một phong cách đặc biệt mới lạ, lần đầu tiên được công diễn ở Việt Nam. Từ đầu đến cuối vở diễn hầu như là cảnh đám đông, rất ít cảnh tự sự cá nhân.

Trên cái nền là những “nhân vật nhân dân” bất tử luôn có mặt trên sân khấu, hai nhân vật được khắc họa đậm nét trong vở kịch là Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại và Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Chỉ trong một thời gian ngắn, các diễn viên Nhà hát Kịch Việt Nam đã nỗ lực tập luyện để dựng lên phần đầu một vở kịch đặc sắc. Không chỉ nhân vật chính, các vai quần chúng xuyên suốt vở diễn cũng thể hiện được nội lực đầy tâm huyết, với khả năng diễn xuất, thanh nhạc xuất sắc khi thể hiện các bài hát cách mạng. Vở diễn mang đến cho người xem những cảm xúc mới lạ về kịch, và trở thành dấu ấn tốt đẹp nhân dịp kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Algeria.

Bài, ảnh: LIÊN HƯƠNG