Văn hóa > Cổ truyền

Đồng Tháp là một tỉnh có nhiều di tích lịch sử văn hóa độc đáo, trong đó Khu di tích Gò Tháp ở huyện Tháp Mười mang đậm nét văn hóa đặc sắc của Nam Bộ. Hàng năm, tại đây có hai kỳ lễ hội truyền thống: lễ vía bà chúa Xứ và lễ tưởng niệm hai vị anh hùng dân tộc Thiên hộ Võ Duy Dương và Đốc binh Nguyễn Tấn Kiều đã thu hút hàng trăm nghìn lượt khách về Gò Tháp hành hương. Năm 1989, Khu di tích được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ VHTTDL) công nhận là Khu di tích cấp quốc gia và đến ngày 27-9-2012 được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt. Nơi đây chứa đựng nhiều giá trị văn hóa lịch sử vô cùng quý báu của dân tộc và nhân loại.

Lễ hội phủ Dày (1) gắn với tín ngưỡng thờ mẫu tứ phủ, xuất phát từ nhu cầu tâm linh của người Việt. Thông qua lễ hội, người dân vừa có ý thức về cội nguồn, vừa thể hiện mong muốn về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, sức khỏe dồi dào. Trong bối cảnh xã hội hiện nay, có nhiều lý do để con người đến với lễ hội, bên cạnh mặt tích cực cũng tồn tại những hiểu biết sai lệch về bản chất tín ngưỡng, dẫn đến việc thực hành nghi lễ mất đi tính thiêng, gây khó khăn cho công tác quản lý.

Trong các làng nghề thêu ren truyền thống ở xã Ninh Hải (Hoa Lư, Ninh Bình), làng Văn Lâm được cho là nơi phát tích, hội tụ đầy đủ nhất những tinh hoa của nghề thêu ren với những bàn tay vàng đã được Hiệp hội làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam công nhận. Đây là 1 trong 6 làng nghề truyền thống được nhận bằng, được Nhà nước hỗ trợ phát triển, nhằm đưa nghề thêu ren vươn ra xa hơn trong tương lai.

Trong các tài liệu nghiên cứu về người Dao ở Việt Nam, các học giả đều thừa nhận cấp sắc là nghi lễ đặc trưng văn hóa của người Dao, với ba cấp độ: 3 đèn, 7 đèn, 12 đèn. Tùy theo phát âm, mỗi nhóm Dao tại từng khu vực cư trú có những cách định danh khác nhau, có thể gọi cấp sắc 3 đèn là quá tăng, chấu đàng, phàm thoi...; cấp sắc 7 đèn là chấu say, chất phing tăng...; cấp sắc 12 đèn là tẩu sai, chiệp nhảy phing tăng... Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, lễ cấp sắc 12 đèn trong cộng đồng người Dao ở Việt Nam hiện còn rất ít nhóm đủ đảm bảo các điều kiện để tiến hành.

Người Kháng ở Tuần Giáo, Điện Biên quan niệm, luôn luôn tồn tại linh hồn bên trong mỗi con người cùng các thế lực siêu nhiên. Những linh hồn và thế lực siêu nhiên này thường gây ra bệnh tật, ốm đau cho cả con người, vật nuôi, cây trồng. Vì vậy, việc xem bói và cúng bái chữa bệnh trở nên phổ biến trong cộng đồng tộc người Kháng.

Làng Kế (nay thuộc phường Dĩnh Kế, thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang) là một làng vừa mang những đặc điểm của làng cổ truyền ở đồng bằng Bắc Bộ (ĐBBB), lại vừa mang những nét tiêu biểu cho những biến đổi hiện nay của nông thôn trước sức tấn công của đô thị hóa. Trong những thế kỷ gần đây, cơ cấu kinh tế của làng đã có nhiều chuyển dịch, trở thành sự phức hợp công - nông - thương khá hài hòa và điển hình của làng trong đô thị. Trải ngàn năm lịch sử, các thế hệ cư dân nơi đây đã nối tiếp nhau, cần cù lao động, tích cực sáng tạo và miệt mài học tập để xây dựng nên một truyền thống văn hóa đáng tự hào. Trong quá trình đô thị hóa, truyền thống văn hóa đó vẫn luôn được gìn giữ, vun đắp và bảo tồn, nó được thể hiện trong các lễ hội dân gian địa phương tiêu biểu.

Lễ làm chay cho ma người chết của đồng bào Dao Tuyển ở Bảo Thắng, Lào Cai là lễ đưa ma về quê cha đất tổ. Thuật ngữ làm ma khô cũng chỉ nghi lễ này. Đồng bào ở đây quan niệm làm ma là lúc chôn cất mới chỉ là hình thức đem người chết giam trong 18 tầng địa ngục, để ma người chết không về làm hại con cháu, đồng thời cũng để các ma xấu không làm hại ma. Để ma người chết được giải thoát về sống với tổ tiên thì phải làm lễ chay. Lễ chay có mục đích đuổi ma xấu, giải thoát cho ma người chết khỏi 18 tầng địa ngục, triệu tập ma người chết về quê cha đất tổ. Cho đến nay, lễ làm chay của người Dao Tuyển vẫn lưu giữ được nhiều giá trị văn hóa độc đáo.

Bản Pọng, xã Hua La, nằm ở phía nam thị xã Sơn La, có vị trí địa lý khá thuận lợi. Nơi đây nằm trên một dải thung lũng hẹp dọc hai bờ của suối Nậm La, rất tiện lợi về nguồn nước cho sinh hoạt và canh tác nông nghiệp. Hoạt động kinh tế chủ yếu vẫn là nông nghiệp, cây lúa giữ vai trò quan trọng. Đến nay, người dân nơi đây vẫn giữ được nếp sinh hoạt xưa, thể hiện qua tập quán cư trú ven sông suối, ở nhà sàn, mặc trang phục truyền thống. Đặc biệt, họ có tập quán sản xuất nông nghiệp với hệ thống tưới tiêu mương, phai khá hoàn chỉnh, thể hiện trình độ kỹ thuật độc đáo mà ngày nay vẫn còn phát huy tác dụng, góp phần ổn định sản xuất, đảm bảo đời sống người dân, bảo vệ môi trường, hệ sinh thái tự nhiên.

Sự phục hưng dòng họ, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dòng họ nhằm giáo dục các thế hệ tiếp nối là việc làm cần thiết, góp phần tích cực vào sự nghiệp xây dựng đất nước. Văn hóa dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, Thanh Trì, Hà Nội đã, đang có những bước chuyển mình một cách toàn diện, sâu sắc trước những tác động mạnh mẽ, đa chiều của quá trình đô thị hóa hiện nay.

Bắc Giang, một trong những vùng đất cổ thuộc Kinh Bắc xưa, không chỉ nổi tiếng về truyền thống đấu tranh chống giặc ngoại xâm, mà còn là vùng văn hóa có nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh và lễ hội truyền thống. Chùa Vĩnh Nghiêm được đánh giá là một trong những ngôi chùa cổ đẹp nhất đất Kinh Bắc, được Bộ VHTT xếp hạng di tích cấp quốc gia từ năm 1964. Tháng 5-2012, kho mộc bản lưu trữ tại chùa được tổ chức UNESCO thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương ghi danh di sản tư liệu trong chương trình Ký ức thế giới. Chùa cũng là nơi nuôi dưỡng lễ hội truyền thống đặc sắc nhất huyện Yên Dũng - lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm.