Đó là chủ đề của Diễn đàn văn hóa đã diễn ra sáng ngày 18-4, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) do Bộ VHTTDL tổ chức.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn

Tham dự diễn đàn có các đại biểu: Thứ trưởng Bộ VHTTDL Đoàn Văn Việt - Chủ trì diễn đàn; Phó Bí thư Đảng ủy khối các cơ quan Trung ương Đỗ Việt Hà; Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Trần Thanh Lâm; Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội Bùi Hoài Sơn; Ủy viên thường trực hội đồng dân tộc của Quốc hội Leo Thị Lịch; Bí thư Trung ương Đoàn TNCS HCM Nguyễn Ngọc Lương. Ngoài ra còn có sự hiện diện của các chuyên gia, nhà khoa học; lãnh đạo các đơn vị thuộc Ban, Bộ, Ngành Trung ương; lãnh đạo các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ VHTTDL; Ban quản lý Làng Văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam, phóng viên các cơ quan báo chí, truyền hình đến đưa tin về Diễn đàn.

Thứ trưởng Đoàn Văn Việt phát biểu tại Diễn đàn

Xây dựng môi trường văn hóa cơ sở là việc làm cần được tiến hành thường xuyên, liên tục 

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ VHTTDL Đoàn Văn Việt đã nhấn mạnh: Đảng và Nhà nước luôn quan tâm đến việc xây dựng và phát triển nền văn hóa nước nhà. Hội nghị Văn hóa toàn quốc được tổ chức vào tháng 11-2021 đã đánh giá toàn diện và sâu sắc việc triển khai đường lối, chủ trương, các nghị quyết của Đảng và Nhà nước về công tác văn hóa, văn nghệ thời gian qua, thống nhất phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm công tác văn hóa, văn nghệ trong giai đoạn 2021-2026, tầm nhìn đến năm 2045; cùng với đó, cũng khẳng định quyết tâm của toàn Đảng, toàn dân ta trong việc xây dựng và phát triển nền Văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đưa ra những quyết sách quan trọng về văn hóa trong giai đoạn tới. Tại Hội nghị này, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã có bài phát biểu hết sức quan trọng: “Ra sức xây dựng, giữ gìn và phát huy những giá trị đặc sắc của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Đây là bài viết có tính khái quát rất cao về lý luận và con đường xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam trong tình hình mới. Bên cạnh việc biểu dương những đóng góp to lớn của toàn Đảng, toàn dân, đặc biệt là của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ và các lực lượng tham gia trên mặt trận văn hóa trong thời gian vừa qua. Tổng Bí thư cũng chỉ rõ những hạn chế, tồn tại, bất cập, yếu kém trên lĩnh vực văn hóa. Sự yếu kém, khuyết điểm này đã gây hệ lụy, tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội, đến xây dựng con người và môi trường văn hóa của chúng ta. Để tiếp tục xây dựng, giữ gìn, chấn hưng và phát triển nền văn hóa của dân tộc, Tổng Bí thư đã chỉ rõ những phương hướng nhiệm vụ và giải pháp xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam trong thời kỳ mới, thời kỳ phát triển nhanh và bền vững đất nước.

Thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, những năm qua, dưới sự chỉ đạo của Chính phủ, ngành VHTTDL đã cụ thể hóa bằng những giải pháp, những hoạt động thiết thực xây dựng phát triển văn hóa và con người Việt Nam. Cùng với đời sống kinh tế được nâng cao, đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân ngày một phong phú hơn.

Tuy nhiên, trong thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta, trào lưu đô thị hóa nông thôn cùng với quá trình hội nhập, giao thoa giữa các nền văn hóa đã có phần tác động làm cho giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc đang có biểu hiện bị mai một, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc ít người chưa được bảo tồn và phát huy đúng mức, một bộ phận lớp trẻ có biểu hiện xa rời bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Bên cạnh đó, những biểu hiện “mặt trái” của cơ chế thị trường như sự gia tăng của các tệ nạn xã hội, tình trạng tham nhũng, lãng phí, những biểu hiện xuống cấp của đạo đức xã hội, lối sống chạy theo đồng tiền…. là những nguyên nhân cơ bản gây mất ổn định, ảnh hưởng đến môi trường văn hóa và sự phát triển kinh tế - xã hội chung của đất nước. Vấn đề bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong việc xây dựng môi trường văn hóa nhằm giữ vững nền tảng tinh thần, giá trị đạo đức xã hội trong hội nhập và phát triển đã và đang trở nên cấp thiết.

Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 của Chính phủ với những mục tiêu cụ thể đã khắc họa phần nào diện mạo nền văn hóa đất nước trong thập kỷ tới. Tuy nhiên, việc thực hiện Chiến lược phát triển văn hóa là nhiệm vụ to lớn và hết sức quan trọng, tiến hành trong thời gian dài. Trước mắt, Bộ VHTTDL đã xác định chủ đề công tác năm 2022 của ngành là “Xây dựng môi trường văn hóa cơ sở và công tác tổ chức  cán bộ”. Với chủ đề này, đi đôi với việc tập trung xây dựng tổ chức bộ máy, cải cách hành chính của toàn ngành hiệu lực, hiệu quả, nhiệm vụ chuyên môn của toàn ngành là tập trung xây dựng môi trường văn hóa cơ sở, đó là môi trường mà cuộc sống mỗi con người hằng ngày, hằng giờ được hòa mình trong đó, giúp người ta hình thành nhân cách, đạo đức, ý thức trách nhiệm đối với cộng đồng xã hội... hình thành nên những giá trị văn hóa có tính phổ quát, tạo nên chuẩn giá trị văn hóa con người Việt Nam. Cùng với nâng cao ý thức thi hành pháp luật, những con người đó sẽ cùng nhau xây dựng môi trường văn hóa ngày một tiến bộ hơn, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội đất nước.

Môi trường văn hóa cơ sở mà chúng ta nói đến ở đây là môi trường trong từng gia đình, từng cộng đồng thôn, bản, tổ dân phố... trong các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp. Trong đó, môi trường văn hóa gia đình và cộng đồng dân cư sẽ tạo nên nền tảng đạo đức xã hội; môi trường văn hóa doanh nghiệp góp phần tạo nên nền tảng kinh tế; môi trường văn hóa công sở, cơ quan, đơn vị... sẽ góp phần tạo nên nền tảng chính trị. Sự kết hợp cả ba môi trường văn hóa đó sẽ tạo thành cốt cách con người Việt Nam, thành nền tảng tinh thần xã hội đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững.

Thứ trưởng nhấn mạnh: Việt Nam có 54 dân tộc anh em, mỗi dân tộc có một truyền thống văn hóa riêng nhưng có nhiều giá trị thống nhất, tương đồng trở thành giá trị văn hóa chung của đất nước. Đồng thời, mỗi dân tộc lại có những nét độc đáo riêng có, tạo nên bản sắc của dân tộc mình.

Bộ VHTTDL xác định, xây dựng môi trường văn hóa cơ sở là việc làm cần được tiến hành thường xuyên, liên tục. Tại Diễn đàn này, Ban Tổ chức mong muốn được lắng nghe ý kiến của các nhà khoa học, cơ quan chuyên môn cũng như bài học sinh động từ thực tiễn ở địa phương trong việc gắn bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trong xây dựng môi trường văn hóa cơ sở, nhằm bổ sung các giải pháp để nhiệm vụ của ngành đạt hiệu quả cao.

Phải chú trọng vai trò của cộng đồng trong trong thực hành văn hóa

Tại Diễn đàn, nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu văn hóa đã cho ý kiến, tập trung vào một số nội dung như phát huy truyền thống văn hóa, xây dựng môi trường văn hóa góp phần xây dựng giá trị văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước; môi trường văn hóa dân tộc trong việc xây dựng môi trường văn hóa hiện nay.

GS,TSKH Lý Trần Tiêu trình bày tham luận "Phát huy truyền thống văn hóa xây dựng môi trường văn hóa góp phần xây dựng giá trị văn hóa, con người Việt nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước"

TS Lê Thị Minh Lý trình bày tham luận "Đoàn kết dân tộc để phát triển bền vững"

 PGS, TS Lâm Bá Nam phát biểu tham luận "Phát huy truyền thống văn hóa các tộc người ở Việt Nam"

Bên cạnh đó, các đại biểu đề cập đến những vấn đề cấp bách trong xây dựng môi trường văn hóa hiện nay; phát huy truyền thống văn hóa các tộc người ở Việt Nam; đoàn kết các dân tộc để phát triển bền vững; bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số trong xây dựng môi trường văn hóa…

Các ý kiến, tham luận tại hội thảo đã nêu bật  tầm quan trọng văn hóa dân tộc trong qua trình xây dựng môi trường văn hóa hiện nay, đồng thời thẳng thắn đặt ra những vấn đề cần lưu tâm trong cuộc sống. Theo GS, TSKH Lý Trần Tiêu, ngày nay, việc xây dựng và phát triển văn hóa - nghệ thuật đang được đặt trong xu thế phát triển của “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” (4.0). Tuy nhiên, ông cũng lưu ý vấn đề khi có người cho rằng, cách mạng công nghệp 4.0 có lợi cho tầng lớp người giàu hơn là cho người nghèo; vấn đề bảo đảm an toàn cho dữ liệu và an ninh mạng cũng được đặt ra không chỉ đối với cơ quan quản lý, mà cả đối với cộng đồng; vấn đề quản lý phim chiếu trên mạng liệu có hậu kiểm được không cũng như việc kiểm soát các cháu nhỏ xem phim trên mạng?

Đề cập đến giải pháp phát huy văn hóa dân tộc trong thời đại mới, PGS, TS Bùi Hoài Sơn Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa Giáo dục của Quốc hội lưu tâm đến vai trò của cộng đồng trong việc tổ chức sự kiện. Ông cho rằng các sự kiện mang tính bản sắc phải do chủ thể văn hóa tổ chức và tham gia.

“Lễ hội cổ truyền chỉ thành công khi người dân tham gia vào việc tổ chức sự kiện cho chính mình, vì chính mình và bởi chính mình. Khi họ tham gia sự kiện, họ sẽ tạo ra những dấu ấn tính mộc mạc, chân thành, chân thực của riêng họ, mà không một đoàn văn công, đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp hay nhà hát nào có thể làm được. Điều này chắc chắn được đánh giá cao bởi du khách, khán giả - những người đóng vai trò quyết định đến việc đánh giá một thành công của sự kiện, chứ không phải văn bản báo cáo của một cơ quan nhà nước”, ông cho hay.

Những người dân cũng phải được tham gia vào quá trình đánh giá hiệu quả của sự kiện và quan trọng hơn là phải được lợi từ sự kiện, không chỉ là lợi ích tài chính mà còn phải được xem xét dưới nhiều góc độ khác nhau như phát huy hình ảnh địa phương, lan tỏa niềm tự hào của người dân hay những lợi ích gián tiếp, lâu dài khác.

PGS, TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh: cộng đồng có vai trò quan trọng trong việc tổ chức các sự kiện. Cần thực hiện đúng quan điểm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân  thụ hưởng". Vì thế, việc tổ chức các sự kiện luôn phải lưu ý đến việc huy động sự tham gia của các cộng đồng và để cho người dân được tham gia ý kiến, bàn bạc, lên kế hoạch tổ chức sự kiện. Việc huy động này phải đặt quyền lợi và lợi ích của cộng đồng lên trên hết. Nếu không, cộng đồng sẽ trở thành các diễn viên không chuyên, chỉ thể hiện sự áp dụng lý thuyết máy móc của các nhà tổ chức sự kiện và không đáp ứng việc tổ chức sự kiện một cách bền vững, tạo được nhiều lợi ích cho cả nhà tổ chức và cho cả cộng đồng.

Đối với Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, PGS, TS Bùi Hoài Sơn  lưu ý Làng cần  đặt cộng đồng trong bối cảnh văn hóa - xã hội của chính họ, chú ý đến những nghệ nhân, người có uy tín, già làng, trưởng bản trong việc huy động sự tham gia của cộng đồng; tôn trọng sự sáng tạo của cộng đồng trông tổ chức sự kiện.

Các đại biểu trao đổi tại diễn đàn

Tham luận của UBND tỉnh Lâm Đồng nhấn mạnh: Trong những năm qua, việc phát huy truyền thống văn hóa dân tộc, trong xây dựng môi trường văn hóa cơ sở ở Lâm Đồng luôn được các cấp ủy Đảng, chính quyền từ tỉnh đến cơ sở quan tâm chỉ đạo thường xuyên. Công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa các dân tộc tỉnh Lâm Đồng được triển khai hiệu quả; các phong trào văn hóa, văn nghệ, hội thi, hội diễn và phong trào thể đục thể thao được tổ chức sôi nổi hằng năm góp phần xây dựng đời sống văn hóa và môi trường văn hóa lành mạnh, đẩy lùi sản phẩm văn hóa độc hại, phản động, làm thay đổi nhận thức, hành vi của mỗi người, phù hợp đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

UBND tỉnh Lâm Đồng đã kiến nghị: Đối với Bộ, Ngành Trung ương: ưu tiên mọi nguồn lực đẩy mạnh xây dựng và phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở; trong đó chú trọng quan tâm đến việc thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” gắn với Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới lĩnh vực VHTTDL. Đối với Bộ VHTTDL: Xây dựng và ban hành cơ chế, chính sách để kịp thời động viên những người quản lý nhà văn hóa xã/phường/thị trấn, nhà sinh hoạt cộng đồng ở thôn buôn/tổ dân phố và người dân tộc thiểu số hoạt động trong lĩnh vực sưu tầm, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân gian...; hằng năm xem xét hỗ trợ, bố trí vốn xây dựng, nâng cấp, sửa chữa; trang bị cơ sở vật chất, trang thiết bị hoạt động cho các thiết chế văn hóa…; thường xuyên mở các lớp tập huấn về chuyên môn, nghiệp vụ về văn hóa...

Phát biểu tại diễn đàn, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở (Bộ VHTTDL) Vy Thanh Hoài đã khẳng định những kết quả sâu rộng đạt được của phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” trong thời gian qua như các phong trào đền ơn đáp nghĩa, phát triển kinh tế, xây dựng văn hóa... Tuy nhiên, trên nền tảng tốt như vậy nhưng sự quan tâm mỗi nơi khác nhau, có nơi mạnh, nơi yếu, đã có hiện tượng chạy theo thành tích... Ở đây cũng đặt ra những vấn đề cần khắc phục, đó là sự phối hợp các cơ quan ban ngành. "Cách đây hơn 10 năm về trước, có nơi coi phong trào là của chỉ của ngành Văn hóa. Trong khi đó, nguồn nhân lực lại chưa đồng đều, sự động viên khích lệ còn hạn chế"- đấy là những điều cần khắc phục mà bà Hoài nêu ra.

GS, TS Lê Hồng Lý, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam cho rằng, phải coi môi trường văn hóa  tộc người là một nền tảng trong xây dựng môi trường văn hóa hiện nay ở nước ta, đặc biệt cần hết sức quan tâm đến môi trường văn hóa tộc người (bao gồm các thực hành: văn hóa sinh hoạt; văn hóa tín ngưỡng, tâm linh; văn hóa nghệ thuật, văn hóa tri thức) bởi đó là môi trường mà con người được nuôi dưỡng, lớn lên, hình thành nhân cách, phẩm chất. Môi trường văn hóa tốt đẹp sẽ tạo nên những con người có văn hóa của dân tộc ấy. Bởi vậy, môi trường này cần được bảo vệ, củng cố và phát huy nhằm xây dựng nên những con người văn hóa…

TS Trần Hữu Sơn, Viện nghiên cứu Ứng dụng Văn hóa và Du lịch khẳng định: Xây dựng môi trường văn hóa là nhiệm vụ trọng tâm của ngành VHTTDL. Tuy nhiên, ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, công tác này cần căn cứ vào các đặc điểm riêng của từng địa phương, chính sách, nguồn lực và phương thức phù hợp… Đó là những vấn đề quan trọng và thiết thực, cần được nghiên cứu chuyên sâu.

TS Trần Hữu Sơn nêu một số vấn đề cấp bách cần thực hiện trong xây dựng môi trường văn hóa vùng đồng bào dân tộc hiện nay như đổi mới cơ chế đầu tư, phân bổ kinh phí cho miền núi, vùng cao; sử dụng mạng xã hội trong xây dựng môi trường văn hóa; chú trọng phát huy thể chế quản lý truyền thống với vấn đề xây dựng môi trường văn hóa… Xây dựng môi trường văn hóa là nhiệm vụ khó khăn, phức tạp và càng khó khăn hơn với vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng đặc biệt khó khăn, đòi hỏi những giải pháp có tính cấp bách cũng như lâu dài”.

Diễn đàn nhận được 25 tham luận và các ý kiến trao đổi thiết thực về xây dựng môi trường văn hóa, trong đó nêu bật những thuận lợi, khó khăn trong quá trình thực hiện, kết quả đạt được cũng như hạn chế, bài học kinh nghiệm trong quá trình xây dựng.

Ý kiến của đại biểu tại Diễn đàn sẽ được tổng hợp, nghiên cứu, tiếp tục tham mưu cho lãnh đạo Bộ VHTTDL thực hiện tốt công tác xây dựng môi trường văn hóa cơ sở, góp phần giúp cho ngành thực hiện thắng lợi các chủ đề công tác năm 2022 là “Xây dựng môi trường văn hóa cơ sở và công tác tổ chức - cán bộ”, hướng đến mục tiêu  thực hiện thắng lợi Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030, xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xứng đáng với lời dạy của Bác Hồ: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”.

Tiết mục văn nghệ tại diễn đàn

Bài: NGÔ HUYỀN - Ảnh: TUẤN MINH