Dù mang đến nhiều mầu sắc,  ấn tượng riêng nhưng nữ đạo diễn phim là  vị trí khó thu hút được số đông khi đặc thù công việc, giới tính cản trở con đường sự nghiệp.

Phim Chị chị em em của Kathy Uyên

Trong  một số Liên hoan Phim việc thiếu vắng những tác phẩm của các nữ đạo diễn đã tạo  nên những luồng tranh luận. Ngoài lý do chất lượng thì việc không có nhiều nữ giới theo đuổi công việc này cũng tạo ra những khó khăn trong lựa chọn. Mặc dù lực lượng nữ đạo diễn đã và đang góp phần mang đến những góc nhìn, tiếng nói riêng trong phim ảnh. Tuy nhiên, với những đặc thù của nghề, một nữ đạo diễn phải đối mặt không ít khó khăn, thử thách. Năm 2022, nữ đạo diễn người Tây Ban Nha Carla Simón đã đoạt giải Gấu Vàng cho “phim hay nhất” tại Liên hoan phim Quốc tế Berlin lần thứ 72. Năm 2021, nữ đạo diễn người Pháp gốc Lebanon là Audrey Diwan giành giải Sư tử vàng tại Liên hoan phim Venice. Cũng trong năm này,  nữ đạo diễn người Pháp Julia Ducournau giành chiến thắng tại Liên hoan phim Cannes 2021… Trước đó, các nữ đạo diễn như Kathryn Ann Bigelow  (đạo diễn và biên kịch người Mỹ) - người phụ nữ đầu tiên giành được giải oscar dành cho đạo diễn xuất sắc nhất năm 2009, Jane Campion giành giải đạo diễn xuất sắc nhất Oscar 2022, Chloé Zhao - 39 tuổi, đạo diễn xuất sắc Oscar 2021 với bộ phim Nomadland…

Những thành công trên khẳng định nữ giới cũng có thể làm tốt công việc sáng tạo phim ảnh khi ngồi ở vị trí quyền lực nhất - đạo diễn của phim. Tuy nhiên, số lượng quá ít nếu so với thành tích của các đạo diễn nam cũng cho thấy đây là một công việc đầy thử thách với nữ giới bởi những lý do sau.  Về thể chất, các nữ đạo diễn về sức khỏe thường yếu hơn nam giới cùng các lo toan về gia đình, con cái… cũng ảnh hưởng đến quyết định chọn tác phẩm tiếp theo để thực hiện. Do đó, nhiều nữ đạo thường khá lâu sau một phim mới thực hiện dự án tiếp theo, khác với nam đạo diễn mỗi năm đều có thể có sản phẩm ra mắt khán giả.

Kay Nguyễn phim Cô Ba Sài Gòn - đồng đạo diễn với Trần Bửu Lộc

Phân tích về việc có ít đạo diễn nữ theo đuổi công việc này, nữ đạo diễn Võ Thạch Thảo cho biết ngoài thời gian làm phim kéo dài sẽ khiến sức khỏe bị ảnh hưởng thì việc cân bằng được cuộc sống và công việc trên trường quay cũng là một thách thức. Nếu như nam đạo diễn có thể rời nhà thời gian dài để toàn tâm toàn ý lo cho phim thì nữ đạo diễn đã có gia đình riêng sẽ thêm một nỗi lo về các con.

Sự phân chia vai trò trong các gia đình tuy đã có nhiều thay đổi theo hướng giải phóng phụ nữ, phụ nữ tự do ra ngoài làm việc, nam giới chia sẻ gánh nặng việc nhà, chăm lo cho con. Nhưng những định kiến, nếp nghĩ về giới đã ăn sâu bao lâu nay khó có thể thay đổi hoàn toàn. Vì thế, số lượng nữ đạo diễn, số tác phẩm mới từ nữ đạo diễn cũng  không nhiều.

 Phim Thanh Sói - Cúc dại trong đêm của Ngô Thanh Vân

Vấn đề tiếp theo thuộc về định kiến giới nên giữa nam đạo diễn và nữ đạo diễn thì nhà đầu tư tin tưởng nhiều hơn vào các nam đạo diễn. Với kinh phí lớn, quản lý êkíp hơn 100 người và đôi lúc nhiều hơn, thời gian chuẩn bị và thực hiện, ra mắt thành phẩm có thể kéo dài từ 1 năm đến 3 năm, chưa tính các yếu tố rủi ro khác như không đạt doanh thu như dự kiến. Tất cả những yếu tố này khiến cho nữ đạo diễn không phải  là lựa chọn hàng đầu của nhiều nhà đầu tư. Chính từ các rào cản đó mà tuy xét về mặt ý tưởng, sự sáng tạo hay cảm hứng câu chuyện muốn kể của nữ đạo diễn đều không khác so với nam đạo diễn.  Cũng không có sự khó khăn, thử thách nào về mặt năng lực sáng tạo khi nữ đạo diễn cũng có thể làm phim hành động như Ngô Thanh Vân thực hiện phim Thanh Sói: Cúc dại trong đêm. Tuy nhiên, về thể chất, mối quan hệ trong êkíp đông nam giới thì nữ đạo diễn có phần hạn chế hơn, khó có thể lăn xả trường quay như nam giới. Những kiến thức kỹ thuật nam giới cũng lợi thế hơn nên việc này ảnh hưởng không nhỏ đến quyết định chọn dự án của các nữ đạo diễn khi ngại đảm nhận những phim đòi hỏi quá nhiều kỹ thuật cao.

Tuy có không ít các khó khăn, trở ngại nhưng không thể phủ nhận nhiều đạo diễn nữ vẫn quyết tâm theo đuổi công việc này khi bị thôi thúc bởi niềm đam mê phim ảnh hay mong muốn được kể một câu chuyện theo cách của riêng mình.

Trong lĩnh vực điện ảnh, khán giả Việt đã từng thưởng thức các tác phẩm của nữ đạo diễn Ngô Thanh Vân qua phim Thanh Sói: Cúc dại trong đêm. Nữ đạo diễn Luk Vân với các phim: 4 năm 2 chàng 1 tình yêu, Nhân duyên: Người yêu tiền kiếp, Khi ta hai lăm. Kay Nguyễn với các phim: Cô Ba Sài Gòn - đồng đạo diễn với Trần Bửu Lộc, Sắc đẹp dối trá. Hằng Trịnh với phim Mười: Lời nguyền trở lại. Nguyễn Hoàng Ðiệp với phim: Ðập cánh giữa không trung. NSND Nhuệ Giang với các phim: Bỏ trốn, Thung lũng hoang vắng, Tâm hồn mẹ, Lạc lối. Mai Thu Huyền với phim Kiều, Ðoá hoa mong manh. Hồng Ánh với phim Ðảo của dân ngụ cư. Ðinh Hà Uyên Thư với phim Bẫy ngọt ngào. Kathy Uyên với phim Chị chị em em…

 Phim Khi ta hai lăm của nữ đạo diễn Luk Vân

Sau thành công của Bẫy ngọt ngào (doanh thu 75 tỷ đồng), đạo diễn Ðinh Hà Uyên Thư đã chia sẻ: Là dự án phim đầu tay nên tôi có rất nhiều áp lực, trong tất cả các áp lực đó có áp lực về doanh thu. Vì với tôi, các nhà đầu tư đồng ý đầu tư cho kịch bản của tôi thì họ đã tin tưởng tôi, nên nếu phim lỗ tôi sẽ cảm thấy mình đã phụ lòng mọi người. Cũng nhờ suy nghĩ đó mà mình đã cố gắng làm những điều tốt và phù hợp nhất cho bộ phim. Nữ đạo diễn cho rằng tân binh có cái hay của tân binh, như sự mới mẻ, ngô nghê để dám kể chuyện theo lối mới… Bên cạnh đó, Ðinh Hà Uyên Thư cho rằng nữ đạo diễn có phần hạn chế về mặt sức khỏe  nhưng  nữ giới hoàn toàn có thể làm rất tốt công việc chỉ đạo toàn thể phim trường.

Thành công với Chị chị em em (doanh thu 71 tỷ)  đạo diễn Kathy Uyên không chỉ “thắng đậm” tại phòng vé trong nước, bộ phim còn xuất hiện tại nhiều sự kiện phim ảnh quốc tế như Liên hoan phim châu Á Osaka (Nhật Bản), Liên hoan phim Busan (Hàn Quốc)...

Trong một buổi hội thảo trực tuyến, Kathy Uyên chia sẻ cô đã phải chịu nhiều áp lực khi ngồi ghế chỉ đạo. Thời gian đầu, cô từng bị dè bỉu, thiếu tin tưởng từ chính nhà sản xuất phim tới những người trong êkíp khi họ không chắc một cựu diễn viên, nay là đạo diễn có truyền tải bộ phim tốt hay không?

Nhà làm phim Việt kiều giữ cho mình thái độ mạnh mẽ, cầu thị. Theo Kathy, làm đạo diễn nữ có cái lợi riêng. Cụ thể là đối với những bộ phim có cảnh thân mật, thậm chí là cảnh nóng thì các diễn viên thoải mái hơn, trong tình huống phải diễn những cảnh “thân mật” so với khi làm việc với đạo diễn nam. Cô cũng cho rằng kinh nghiệm làm diễn viên khiến cô đồng cảm tốt hơn với những diễn viên của mình.

Phim Bẫy ngọt ngào của Đinh Hà Uyên Thư

Những nữ đạo diễn trên trường quay phim truyền hình, phim tài liệu có những cái tên như: Ðặng Thái Huyền, Võ Thạch Thảo, Nguyễn Hoàng Anh, Nguyễn Thị Thắm, Hà Lệ Diễm, Lan Nguyên… Họ đều có những tác phẩm tạo ấn tượng trong lòng khán giả. Phim do các nữ đạo diễn Việt thực hiện đa dạng về thể loại từ kinh dị, giật gân cho đến hành động, tình cảm xã hội, lãng mạn. Các đề tài cũng không bó hẹp mà đi từ tình cảm gia đình, tình yêu đến tình bạn, tình người. Dưới góc nhìn của các nữ đạo diễn, tác phẩm không chỉ thể hiện nữ tính mềm mại, uyển chuyển mà còn có những góc cạnh, sự mạnh mẽ và quyết liệt.

Nhìn vào thực tế, có thể thấy các nữ đạo diễn còn có rất nhiều tiềm năng, nếu khai thác tốt sẽ tạo được những dấu ấn cho điện ảnh Việt. Ðạo diễn, nhà sản xuất Hằng Trịnh góp ý: “Ðể nữ đạo diễn Việt phát triển, tôi nghĩ cần nhiều sự động viên, những chương trình hỗ trợ cho nữ đạo diễn. Những cuộc giao lưu để giúp cho các bạn nữ trẻ yêu thích phim, mê nghề đạo diễn có thêm sự hiểu biết về nghề, củng cố niềm tin theo nghề”. 

Ðạo diễn Võ Thạch Thảo bày tỏ: Tôi nghĩ nghề nữ đạo diễn chắc chắn phát triển vì tiếng nói của nữ giới đang được lắng nghe. Ðể sẵn sàng mang tiếng nói của bạn ra với công chúng, chúng ta cần chuẩn bị hành trang cho bản thân trước. Kiến thức, trải nghiệm, sức khỏe, sự cân bằng trong cuộc sống là những yếu tố then chốt khi bạn bước vào hành trình này.

Cùng sự phát triển của phim Việt, người hâm mộ điện ảnh Việt cũng kỳ vọng các nữ đạo diễn sẽ ngày càng phát triển cùng những tác phẩm ấn tượng, chinh phục khán giả trong nước và tiến ra với toàn cầu. Theo các nhà chuyên môn, thế hệ nữ đạo diễn Việt sẽ phát triển mạnh trong thời gian tới và cách nhìn, cách khai thác, kể câu chuyện của nữ giới sẽ góp phần tạo nên sự đa dạng, cân bằng cho thị trường phim.

PHI YẾN

Nguồn: Tạp chí VHNT số 574, tháng 6-2024