Xây dựng môi trường văn hóa (MTVH) ở các đơn vị cơ sở trong quân đội là hoạt động quan trọng góp phần giáo dục, bồi dưỡng phẩm chất nhân cách của cán bộ, chiến sĩ, xây dựng các đơn vị cơ sở mạnh toàn diện, thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao. Bài viết dựa trên cơ sở thực tiễn hoạt động xây dựng MTVH rút ra một số kinh nghiệm trong xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở trong quân đội.

Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng xác định: “Xây dựng môi trường văn hóa một cách toàn diện ở gia đình, nhà trường, cộng đồng dân cư, trong các cơ quan đảng, nhà nước, đoàn thể, doanh nghiệp để văn hóa thực sự là động lực, đột phá phát triển kinh tế, xã hội, hội nhập quốc tế” (1). Thực tiễn cho thấy, xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở trong quân đội là “màng lọc” hữu hiệu để ngăn chặn các luồng tư tưởng, văn hóa xấu độc thâm nhập vào đơn vị; góp phần đấu tranh, phòng, chống âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”; những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” và những nhận thức không đúng trong xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở trong quân đội hiện nay. Vì vậy, xây dựng MTVH hiện nay là yêu cầu khách quan, thường xuyên, là vấn đề hết sức quan trọng và cấp thiết đối với các đơn vị cơ sở trong quân đội.

Xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở trong quân đội là nội dung quan trọng nhằm tạo MTVH tốt đẹp, phong phú, lành mạnh; góp phần bồi dưỡng, rèn luyện, hoàn thiện phẩm chất, nhân cách người quân nhân cách mạng, xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa trong quân đội; trực tiếp góp phần nâng cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, xây dựng các tổ chức đảng trong sạch, cơ quan, đơn vị vững mạnh toàn diện. Những năm qua, cấp ủy, tổ chức đảng và cơ quan chức năng các cấp, nhất là cấp ủy, chỉ huy, các cơ quan chính trị và cán bộ, chiến sĩ ở các đơn vị cơ sở đã luôn quan tâm xây dựng MTVH. Nội dung xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở được xác định rõ ràng, tổ chức thực hiện có nền nếp, với nhiều hình thức, biện pháp phong phú, đa dạng, phù hợp với thực tiễn nhiệm vụ của các đơn vị cơ sở. Do đó, chất lượng xây dựng MTVH có sự chuyển biến tiến bộ, ngày càng tốt đẹp, phong phú, lành mạnh, góp phần trực tiếp xây dựng các tổ chức đảng trong sạch vững mạnh, xây dựng các đơn vị cơ sở vững mạnh toàn diện, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. “Toàn quân đã xuất hiện nhiều mô hình, cách làm hiệu quả được phổ biến, nhân rộng; 872 tập thể, 124 cá nhân được Nhà nước, Chính phủ, Bộ Quốc phòng và Tổng cục Chính trị khen thưởng; được địa phương công nhận trên 93% đơn vị đạt “Đơn vị văn hóa”; 97,5% khu tập thể quân đội đạt danh hiệu “Khu dân cư văn hóa”; 99,2% gia đình quân nhân đạt “Gia đình văn hóa” (2).

Tuy nhiên, chất lượng xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở trong quân đội vẫn còn những hạn chế, bất cập nhất định. Nhận thức, trách nhiệm của một số cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp về xây dựng MTVH chưa đầy đủ; chưa có những chủ trương, biện pháp sát sao trong thực hiện nhiệm vụ xây dựng MTVH. Công tác giáo dục, quán triệt, triển khai thực hiện xây dựng MTVH còn chưa sâu, có biểu hiện mang tính hình thức. Nội dung xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở còn thiếu trọng tâm, trọng điểm; hình thức, biện pháp còn đơn điệu, có lúc, có nơi chưa phù hợp. Kết quả xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở có mặt chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đặt ra, làm ảnh hưởng đến chất lượng thực hiện các nhiệm vụ của các đơn vị cơ sở. Những hạn chế, khuyết điểm trong xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân; có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan; nhưng nguyên nhân chủ yếu quyết định thuộc về nhận thức, trách nhiệm và năng lực của các chủ thể trong xây dựng MTVH. Trên cơ sở những kết quả đã đạt được trong xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở trong quân đội, có thể rút ra một số kinh nghiệm sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy, tổ chức đảng, sự quản lý, điều hành của cán bộ chủ trì, sự chỉ đạo, hướng dẫn của cơ quan chính trị ở các đơn vị cơ sở trong xây dựng MTVH. Đây là điều kiện căn bản, trực tiếp quyết định chất lượng, hiệu quả xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở. Thực tiễn những năm qua cho thấy, khi nào cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chủ trì, cơ quan chính trị thường xuyên quan tâm lãnh đạo, quản lý, điều hành, chỉ đạo, hướng dẫn chặt chẽ, sát đúng thì khi đó chất lượng xây dựng MTVH sẽ đúng hướng, đạt hiệu quả thiết thực. Ngược lại, nếu ở đâu cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chủ trì, cơ quan chính trị buông lỏng sự lãnh đạo, quản lý, điều hành, hướng dẫn, chỉ đạo thì ở đó việc xây dựng MTVH sẽ đi chệch hướng hoặc hiệu quả không cao.

Do vậy, phải không ngừng nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của cấp ủy, tổ chức đảng; sự quản lý, điều hành của cán bộ chủ trì, sự chỉ đạo, hướng dẫn của cơ quan chính trị đối với xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở. Quán triệt, vận dụng kinh nghiệm này trong xây dựng MTVH, đòi hỏi cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chủ trì, cơ quan chính trị ở các đơn vị cơ sở cần thường xuyên chủ động quán triệt sâu sắc các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp xây dựng, phát triển văn hóa, con người Việt Nam. Trọng tâm là quán triệt sâu sắc các quan điểm, nhiệm vụ, giải pháp về xây dựng MTVH được xác định trong Hội nghị Trung ương 9, khóa XI và Kết luận số 76-KL/TW của Bộ Chính trị, khóa XII về xây dựng, phát triển văn hóa, con người trong thời kỳ mới; Chỉ thị, hướng dẫn của Tổng cục Chính trị về thực hiện Cuộc vận động “Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong quân đội” gắn với thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”; Thông tư, hướng dẫn của Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị về bảo đảm đời sống văn hóa tinh thần trong quân đội. Đồng thời, bám sát nhiệm vụ chính trị, xây dựng các đơn vị cơ sở vững mạnh toàn diện, “mẫu mực, tiêu biểu”; phát huy tốt trí tuệ tập thể, đề ra các chủ trương, biện pháp lãnh đạo, xây dựng chương trình, kế hoạch để quản lý, điều hành, hướng dẫn tổ chức thực hiện xây dựng MTVH của cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy, cơ quan chính trị thiết thực, góp phần nâng cao chất lượng xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở.

Hai là, xác định đúng nội dung, vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức, biện pháp xây dựng MTVH phù hợp với đặc điểm, nhiệm vụ. Đây là kinh nghiệm quan trọng trong xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở. Thực tiễn đã chứng minh, khi xác định đúng nội dung, vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức, biện pháp xây dựng MTVH thì chất lượng xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở được nâng lên và ngược lại. Quán triệt, vận dụng kinh nghiệm này, đòi hỏi các chủ thể và lực lượng phải bám sát đặc điểm, nhiệm vụ các đối tượng để xác định và tổ chức thực hiện đúng nội dung, vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức, biện pháp xây dựng MTVH, bảo đảm phù hợp với sự vận động, phát triển của tình hình thực tiễn và đặc điểm của từng đối tượng. Xây dựng các quan hệ văn hóa lành mạnh, tiến bộ; nhất là xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa trong các quan hệ ứng xử đúng mực giữa cấp trên với cấp dưới, đồng chí, đồng đội gắn với quan hệ văn hóa trong môi trường kỷ luật quân đội tự giác, nghiêm minh. Đồng thời, kiên quyết đấu tranh ngăn chặn những hành vi phản văn hóa, những biểu hiện tiêu cực, lạc hậu, lệch chuẩn trong các mối quan hệ; những biểu hiện suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức lối sống, vi phạm pháp luật, kỷ luật đang nảy sinh trong xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở hiện nay. Coi trọng và tiến hành có chất lượng, hiệu quả các hình thức, biện pháp trong xây dựng MTVH như: thông qua công tác giáo dục chính trị, tuyên truyền cổ động, làm tốt việc thuyết phục, nêu gương về văn hóa; thông qua các phong trào thi đua, thực hiện các cuộc vận động lớn của đất nước và quân đội; thông qua xây dựng, củng cố và phát huy vai trò của các thiết chế văn hóa, quan hệ văn hóa và hoạt động văn hóa; thông qua phát huy vai trò của các tổ chức, các lực lượng, nhất là cấp ủy, cán bộ chủ trì, cơ quan chức năng, lực lượng chuyên trách.

Ba là, phát huy tính tích cực, tự giác của cán bộ, chiến sĩ ở các đơn vị cơ sở trong xây dựng MTVH. Xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở không chỉ là trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chủ trì, cơ quan chính trị mà còn là trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, chiến sĩ. Thực tiễn những năm gần đây cho thấy, ở đâu và khi nào cán bộ, chiến sĩ ở các đơn vị cơ sở phát huy được trách nhiệm, năng lực, đề cao tính tích cực, tự giác thì chất lượng xây dựng MTVH sẽ được nâng cao, ở đó các giá trị văn hóa được bảo tồn, lưu giữ; các mối quan hệ được giải quyết hài hòa, đơn vị đoàn kết, thống nhất, bầu không khí dân chủ cởi mở; cảnh quan môi trường xanh, sạch, đẹp. Ngược lại, nếu cán bộ, chiến sĩ thiếu tinh thần trách nhiệm, không chịu tự bồi dưỡng năng lực, tính tích cực, tự giác không cao sẽ làm ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở trong quân đội.

Vận dụng kinh nghiệm này, đòi hỏi các tổ chức, lực lượng phải thường xuyên nắm bắt về đặc điểm, tâm tư, tình cảm, trình độ, khả năng của cán bộ, chiến sĩ để có chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo sát đúng, có quy chế cụ thể, có kế hoạch bồi dưỡng rõ ràng, theo dõi đôn đốc, kiểm tra sát sao, sơ kết, tổng kết kịp thời. Thường xuyên làm tốt công tác động viên, khuyến khích tạo mọi điều kiện chăm lo, bồi dưỡng cho cán bộ, chiến sĩ có năng lực tốt, trách nhiệm cao, phát huy hiệu quả tính tích cực, tự giác trong tham gia xây dựng MTVH; khắc phục hiện tượng chủ quan, áp đặt, không tạo điều kiện về thời gian, vật chất, không kiểm tra, giúp đỡ hoặc khoán trắng cho cán bộ, chiến sĩ trong xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở. Cán bộ, chiến sĩ cần phát huy tốt vai trò trong nghiên cứu, quán triệt các mệnh lệnh, chỉ thị, quy chế, quy định của cấp trên trong tổ chức thực hiện nhiệm vụ xây dựng MTVH; tích cực, tự giác, sáng tạo trong huấn luyện, rèn luyện; nhận thức đầy đủ về mục tiêu, yêu cầu nhiệm vụ, tích cực lĩnh hội tri thức văn hóa quân sự; xây dựng, hoàn thiện phẩm chất nhân cách của người quân nhân. Tích cực tham gia các cuộc vận động, các phong trào hoạt động xây dựng MTVH tốt đẹp, lành mạnh, phong phú ở các đơn vị cơ sở.

Bốn là, thực hiện tốt công tác sơ kết, tổng kết xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở trong quân đội. Sơ kết, tổng kết là một trong những khâu quan trọng trong xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở, nhằm đánh giá đúng kết quả thực hiện các nhiệm vụ xây dựng MTVH, tìm ra nguyên nhân, rút ra bài học kinh nghiệm để bổ sung cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện nhiệm vụ xây dựng MTVH ngày càng tốt hơn. Thông qua đó, cổ vũ, động viên kịp thời gương người tốt, việc tốt, khắc phục những tồn tại yếu kém trong xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở. Vận dụng kinh nghiệm này, đòi hỏi công tác sơ kết, tổng kết xây dựng MTVH phải được tiến hành thường xuyên, nghiêm túc theo sự chỉ đạo của cấp ủy đảng, chính ủy, cơ quan chính trị cấp trên; xây dựng chương trình, kế hoạch hợp lý, khoa học; xác định đúng và thực hiện tốt nội dung công tác sơ kết, tổng kết xây dựng MTVH. Đồng thời, làm tốt công tác bảo đảm về các văn bản, báo cáo; về cơ sở vật chất phục vụ cho sơ kết, tổng kết. Quá trình sơ kết, tổng kết cần phát huy tinh thần dân chủ, đẩy mạnh đấu tranh phê bình và tự phê bình, lắng nghe ý kiến đóng góp của quần chúng về xây dựng MTVH. Cần đánh giá đúng ưu điểm, thành tựu và những hạn chế, khuyết điểm trong các khâu, các bước của những tổ chức, lực lượng tham gia xây dựng MTVH, nhất là những vướng mắc, yếu kém kéo dài, chậm được khắc phục. Cần chỉ rõ nguyên nhân khách quan, chủ quan của tình hình, đặc biệt là nguyên nhân chủ quan dẫn đến chất lượng xây dựng MTVH không cao; cần quy rõ trách nhiệm của tập thể và cá nhân thiếu trách nhiệm trong xây dựng MTVH. Kịp thời biểu dương, khen thưởng những tập thể, cá nhân có thành tích; đồng thời, nghiêm khắc phê phán, uốn nắn, nhắc nhở những biểu hiện nhận thức không đúng, những hành vi sai trái, tiêu cực, phản văn hóa và hành động sai lệch. Thực hiện tốt việc tuyên truyền, phổ biến kinh nghiệm sau khi sơ kết, tổng kết xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở.

Hiện nay, trước sự tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, các thế lực thù địch tăng cường hoạt động chống phá cách mạng nước ta trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, nhằm phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, phủ nhận các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, đẩy mạnh tuyên truyền hệ tư tưởng tư sản, văn hóa, đạo đức, lối sống phương Tây vào Việt Nam. Tình hình trên đã và đang tác động trực tiếp đến đời sống, hoạt động, nhu cầu sáng tác và hưởng thụ các giá trị văn hóa của cán bộ, chiến sĩ ở các đơn vị cơ sở quân đội. Vì vậy, việc xây dựng MTVH ở các đơn vị cơ sở trong quân đội hiện nay là vấn đề quan trọng, cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn.

______________

1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại đội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.262.

2. Tổng cục Chính trị, Báo cáo Tổng kết 30 năm thực hiện Chỉ thị số 143 của Tổng cục Chính trị về tiến hành Cuộc vận động xây dựng môi trường văn hóa trong các đơn vị Quân đội; Sơ kết 2 năm thực hiện Quy hoạch hệ thống thiết chế văn hóa trong QĐND Việt Nam, Hà Nội, 2023.

NGUYỄN BÁ THANH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 563, tháng 3-2024