Diego Rieva, họa sĩ người Mehico, sinh năm 1886, tại Guanajuato, Mexico. Ông sớm bộc lộ tài năng và nhận học bổng tại Tây Ban Nha. Ông chịu ảnh hưởng trường phái Lập thể. Ông có mối quan hệ và quen biết với những họa sĩ nổi tiếng thời bấy giờ như Amadeo Modigliani, Max Jacob, Pablo Picasso, Georges Braque…

Chân dung tự họa của Diego Rivera

Năm 1914 là mốc đánh dấu đầu tiên tại phòng tranh Berth Weill. Triển lãm gồm 25 tranh vẽ theo lối vẽ tượng trưng gồm tranh tĩnh vật và chân dung. 

Ông đã dần từ bỏ những ảnh hưởng trên, đi tìm tiếng nói riêng từ lịch sử dân tộc. 

Năm 1929, ông thực hiện vẽ bộ tranh tường ở Cung điện Quốc gia và Bộ Y tế, vẽ tranh tường cho đại sứ quán Mỹ ở Mehico. 

Những dấu mốc làm nên huyền thoại sự nghiệp của ông trong mảng tranh tường:

Năm 1930, tác phẩm Bộ Sử thi của nhân dân Mehico. 

Năm 1936, tác phẩm Ngày Hội ở Mehico. 

Năm 1951, tác phẩm Nước khởi nguồn sự sống, Đôi tay của Mẹ tạo hóa ban nước.

Tìm hiểu nghệ thuật tạo hình trong tranh của họa sĩ Diego Rivera là nghiên cứu một số tác phẩm để tìm được nguồn cảm hứng sáng tác, ý tưởng triển khai và phát triển phù hợp với môi trường cảnh quan. Nghệ thuật của ông gồm những kiến thức và hiểu biết về phong cách của chính họa sĩ. Phương pháp xây dựng bố cục, xây dựng hình tượng điển hình, xây dựng nhân vật trung tâm trong một bố cục tranh. Bên cạnh đó là ý tưởng xây dựng một tổng thể không gian, để phản ánh được tính chất đặc trưng là tính hoành tráng. Nghệ thuật tạo hình trong tranh của họa sĩ Diego Rievera là một nội dung cần thiết để nghiên cứu, đáng quan tâm đối với những người quan tâm và yêu mến nghệ thuật.

Bộ Sử thi của nhân dân Mehico của Diego Rivera, sơn dầu, 1930

Tranh tường mang tính cập nhật thời sự, nó phát triển cùng với đời sống nghệ thuật, lịch sử phát triển của xã hội, thúc đẩy tinh thần đấu tranh tự hào dân tộc của quần chúng nhân dân. Nghệ thuật tạo hình của ông có sự tương phản về hình tượng giữa nhóm người lao động sinh hoạt cộng đồng và người Tù trưởng… hoặc những hoạt động thương mại với những tập quán sinh hoạt như lễ hội, trồng trọt.… Cuộc sống cộng đồng của người da đỏ gồm những cận cảnh tương phản với không gian rộng lớn đằng sau. Những nét đặc điểm của người da đỏ và sắc phục rất điển hình chỉ riêng ở Mehico. Nó góp phần tạo cho kiến trúc trở nên đồ sộ, đồng thời thay đổi được không gian tác động đến tinh thần và tình cảm của người dân Mehico. Đây là một dặc điểm quan trọng nhất trong ngôn ngữ tạo hình tranh tường Rivera. 

 Diego Rivera là họa sĩ tiêu biểu cho vùng đất Nam Mỹ trong những năm biến động của thế giới, trong hoàn cảnh đấu tranh cách mạng. Cùng chung hoàn cảnh lịch sử, tinh thần tranh đấu vì hòa bình, ông đại diện cho người con Mehico viết nên những bộ sử thi bằng hình ảnh ca ngợi con người, lịch sử và văn minh của dân tộc da đỏ.

Ngày hội ở Mehico của Diego Rivera, sơn dầu, 1936

Tác phẩm Bộ Sử thi của nhân dân Mehico (sáng tác năm 1930). Rivera vẽ tranh gồm những vòm tường trần phía Tây kết hợp với kiến trúc nhịp cầu thang có chỗ giao nhau tạo nên hình, hướng bố cục tập chung những điển tích sử thi hoành tráng. Ông muốn vẽ những bức tranh hoành tráng mang tính bách khoa. Ông cũng sưu tầm vô vàn các tác phẩm nghệ thuật cổ. Và có lẽ ông là người đã khôi phục phong cách hội họa kỳ lạ của người da đỏ thời kỳ (tiền thực dân) trước khi có ảnh hưởng của văn hóa Phương Tây đến nền văn hóa dân tộc Mehico. Cuộc sống thời tiền sử luôn được ông lý tưởng hóa bằng vẻ đẹp thanh bình và thuần khiết. Những hình ảnh thời kỳ thuộc địa cùng không khí sôi động với tinh thần phê phán rõ rệt bộc lộ cái nhìn của họa sĩ trước những thay đổi của lịch sử. Lịch sử từ thời kỳ bị chiếm đóng tới năm 1930, tức là tại thời điểm của hiện tại, bao gồm sự đấu tranh dành độc lập từ những mâu thuẫn của tầng lớp thống trị và hình ảnh người dân bị bóc lột và áp bức.

Trong tác phẩm Ngày hội ở Mehico (sáng tác năm 1936), tất cả con người Mehico được thi vị hóa đang xây dựng kiến thiết đất nước từ những hoạt động thường ngày, một không khí vui tươi, rộn ràng nhộn nhịp như một ngày hội.

Nghệ thuật tạo hình ở tác phẩm này là sự kết hợp từ nghệ thuật của người da đỏ cổ xưa và những yếu tố hiện đại của con người Mehico hiện tại. Đây là bức tranh mô tả lễ hội chợ của những bộ lạc Mehico chứa đựng hồn cốt tinh thần, vẻ đẹp của con người tết tóc, vẽ lên mặt, gùi hàng và địu con, thu hoạch và trồng trọt... kiến thức về phong tục tập quán những nét đặc sắc của con người Mehico thổ dân da đỏ. Nó không chỉ có ý nghĩa về mặt lịch sử mà còn trở thành nội dung đánh dấu bản sắc nghệ thuật của người Mehico xưa.

Nghệ thuật tạo hình trong tác phẩm Nước khởi nguồn sự sống - Bàn tay mẹ thiên nhiên, đây là một tác phẩm hoành tráng đề cao nguồn gốc sự sống của con người là nước. 

Bức tranh lớn bằng đá ở công viên Chabultepec ở thành Mehico. Tác phẩm không đơn thuần nét vẽ và chủ đề hay màu sắc trên những vách tường mà tổng thể không gian dẫn dắt, khả năng bao quát, khả năng hình dung ý tưởng và bố cục. Yếu tố tạo hình một công trình đài phun nước hòa cùng thiên nhiên, góp phần tôn không gian với yếu tố ánh sáng tạo nên hiệu quả như tác động của nó đến môi trường, nhận thức.

Lễ hội ngộ của Diego Rivera, sơn dầu, 1923-24

Diego Rivera tìm những hình tượng điển hình, cách xây dựng bố cục đồng hiện để kể về lịch sử Mehico nhằm phát triển ý tưởng cũng như tính hoành tráng cho không gian kiến trúc nơi trưng bày tác phẩm. Ý tưởng khai thác hình tượng kết hợp với các yếu tố khác như màu sắc và hệ thống bố cục mang tính hoành tráng. Hình tượng chính và trung tâm như người Tù trưởng, cô gái gùi hoa, nhóm người lao động xây dựng lăng mộ trong “Lịch sử Mehico” hay nhóm trao đổi buôn bán... Nguồn cảm hứng đến từ những tác phẩm nghệ thuật cổ làm sống dậy phong cách hội họa kỳ lạ tái hiện mọi chi tiết theo đặc điểm hình ảnh của người da đỏ cổ xưa.

Tác phẩm Đôi tay của Mẹ tạo hóa ban nước (sáng tác năm 1951). Bố cục hút mắt, tất cả đường nét, hướng đi đều tập trung tụ vào đúng vị trí chính của bố cục, thuận mắt. Nhận thức về tầm quan trọng của nguồn ước sạch trong đời sống. Tinh tần của dân tộc Mehico và phản ánh được tầm vóc giá trị thời sự cho đến ngày nay với mục tiêu bảo vệ môi trường sống xanh và sạch.

Màu sắc trong tranh tường của Diego Rivera- hội họa hoành tráng Mehico- mang màu sắc đơn giản, thuần khiết và mạnh mẽ. Sử dụng ít màu rất cụ thể nhưng cũng rất khái quát màu đặc trưng của đặc điểm lối dùng màu của người Nam Mỹ. Màu đặc sắc của thổ dân da đỏ như màu vàng sáng, màu nâu, trắng, chút cam, tỷ lệ màu cam không nhiều nhưng luôn để nhấn hoặc làm nổi bật các màu sắc khác. Bên cạnh đó không thể thiếu màu đen đậm, khoẻ diễn tả hình toàn bộ. Màu đóng vai trò như nhịp điệu tạo nên không khí, tinh thần của tranh, tạo ấn tượng mạnh. Màu sắc tương phản, tác động trực tiếp đến mắt người nhìn và tình cảm của người xem. Màu sắc tạo sự chú ý tổng thể bức tranh, có tầm quan trọng, là biện pháp cuối cùng giúp làm rõ ý tưởng của tác phẩm tranh tường.

Họa sĩ Diego Rivera đại diện cho nền Mỹ thuật Mehico, ghi tên nền văn hóa da đỏ tồn tại trong những thập kỷ làn sóng cách mạng, làm thay đổi toàn bộ lịch sử thế giới. Diego Rivera là một họa sĩ tiêu biểu cho Mỹ thuật hiện đại, ông là tên tuổi lớn của nghệ thuật thế giới, ông đánh dấu tên tuối của mình ở một loạt tranh tường vẽ trên đất nước quê hương Mehico. Những tác phẩm này, mang lại giá trị tôn vinh kiến trúc, ca ngợi lịch sử, truyền thuyết thần thoại Mehico từ đó hun đúc lòng yêu quê hương đất nước và chiến đấu vì hòa bình.

Lễ hội hoa của Diego Rivera, sơn dầu, 1923-24

 Tư tưởng, tư duy xây dựng những tác phẩm tranh tường có tính hoành tráng, mang nội dung phổ biến, đại chúng có thể phục vụ được công chúng và môi trường xã hội, góp phần xây dựng môi trường tốt đẹp.

Họa sĩ Diego Rivera tạo nên vẻ đẹp, cách kể truyện hoành tráng như những tác phẩm Sử thi Mehico hay Ngày hội ở Mehico. Công trình tác phẩm Nước sự sống, Đôi bàn tay mẹ tạo hóa ban nước là công trình kiến trúc hòa quyện với thiên nhiên và nâng tầm giá trị nhận thức tôn vinh nguồn nước thiên nhiên. Nó trở thành công trình kỳ vỹ thu hút nhiều khách trên tế giới đến thăm quan ngày nay. 

Cuộc đời và sự nghiệp nghệ thuật của họa sĩ Diego Rivera là rất vĩ đại, và hoành tráng như tính chất của tranh tường Mehico. Lịch sử được tái hiện và trở nên huyền thọại qua một số tác phẩm đại diện kể trên, bên cạnh đó có thể còn những tác phẩm khác không kém phần quan trọng nhưng trong phạm vi bài viết này chỉ xin giới thiệu một số cảm nhận mang tính cá nhân sau khi có dịp tìm hiểu về họa sĩ tiêu biểu này. Ông có nhiều nỗ lực đóng góp làm nghệ thuật Mehico phát triển trở nên rực rỡ trong những năm của thế kỷ XX.

Những tác phẩm tranh tường của ông là huyền thoại, đồ sộ vượt ngoài giá trị phổ thông và phổ biến, nó mang giá trị nghệ thuật có màu sắc rất độc đáo có một không hai bởi chất thổ dân da đỏ, được tái diễn rất hoàn chỉnh trên từng diện tích mặt tường. Nó mang lại sự xúc động, ngưỡng mộ trước bề dày văn hoá và lịch sử đấu tranh và phát triển của nhân dân Mehico. Nghệ thuật của Riveva là một hình thái độc đáo có sức mạnh đặc biệt ảnh hưởng tới tinh thần yêu nước, góp phần thúc đẩy sự phát triển và tồn tại, đấu tranh giành tự do của nhân dân Mehico. Những thành tựu này mang giá trị lớn và cùng tồn tại với đời sống tinh thần của nhân dân Mehico, nuôi dưỡng những giá trị cốt lõi cho nghệ thuật khu vực Châu Mỹ La tinh. 

Một lần nữa, những tác phẩm tranh tường có giá trị tôn vinh một cách xứng đáng tài năng của họa sĩ Diego Rivera. Sức sống và giá trị sáng tạo của ông mãi mãi nguyên vẹn trong sự ngưỡng mộ của nhân loại.

LÊ MAI TRINH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 556, tháng 12-2023