Mỗi lần xuất hiện trên sân khấu kịch hay phim truyền hình, NSND Nguyễn Hải đều gây ấn tượng đặc biệt với những nhân vật “đểu” từ trong ra ngoài. Có vẻ như với anh diễn xuất không phải là việc quá khó khăn, song ít ai ngờ, trên con đường nghệ thuật, nam diễn viên đã trải qua nhiều ghềnh thác.

Anh được phong tặng danh hiệu NSND là nhờ những vai diễn rất hay tại Đoàn Kịch Công an nhân dân như nhà tình báo Lê Đức Duy trong vở Tôi là người Việt Nam, bác sĩ Thành trong Hoa thép, Hoàng Quân trong Quyết đấu giữa sương mù. Các vai diễn trên đã mang lại cho Nguyễn Hải những chiếc Huy chương Vàng trong các hội diễn, liên hoan sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc. 

Từ kỹ sư thành nghệ sĩ 

Sinh ra và lớn lên ở Nam Định, tốt nghiệp cấp III, Nguyễn Hải học Trường Đại học Mỏ k20, chuyên ngành Kỹ sư khai thác hầm và lò. Anh nhớ lại, ngày sinh viên vừa ôm sách vở vừa ăn bo bo nên người rất gầy gò, nhỏ bé. Tuy nhiên, việc này cũng không ảnh hưởng đến chuyện học hành và yêu đương của tuổi trẻ sôi nổi, bồng bột. Thời bao cấp, chàng sinh viên Đại học Mỏ đã có mối tình thầm kín với một vài cô gái ngoại quốc đến nỗi định bỏ tất cả để đi theo tiếng gọi tình yêu, song, không biết may hay rủi mà những quyết định ngây thơ đó đều không thành. 

 NSND Nguyễn Hải vai Thượng tá công an trong phim Bão ngầm

Trở thành kỹ sư mỏ rồi, cơ hội làm giàu đối với chàng trai trẻ khi đó không quá khó. Nguyễn Hải nhớ, có lần đi thực tế xuống một khu mỏ, bạn đồng nghiệp còn tặng anh cả một lọ penicillin đ?ng v?ng ?? ?i u?ng bia. ựng vàng để đi uống bia. Cuộc sống đáng lẽ cứ thế trôi đi êm đềm. Nhưng điều bất ngờ đã xảy ra. Ấy là năm 1981, nhận được tin Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội tuyển sinh, anh nhớ lại ước mơ thuở nhỏ của mình là được làm diễn viên, được sống với các nhân vật dưới ánh đèn sân khấu. Anh muốn bỏ việc để thi vào lớp Diễn viên khoa Biểu diễn. Song, điều trớ trêu là, nếu anh bỏ việc thì phải đền 5 triệu tiền đào tạo. Mà ngày ấy, 5 triệu đồng là cả một gia tài trong khi anh thì vừa đi làm nên chưa có tiền. Chàng kỹ sư nghĩ cách để bỏ nghề. Anh về quê làm nông nghiệp, trở thành Đội trưởng đội Phân xanh của Hợp tác xã rồi thi vào Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội. Đó là bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời Nguyễn Hải. Từ bỏ công việc ổn định với nhiều hứa hẹn, chàng kỹ sư mỏ chính thức đặt bước chân đầu tiên trên con đường nghệ thuật nhiều thử thách.

Càng bước đi, anh càng nhận ra, diễn xuất chính là đam mê lớn nhất đời mình. Song anh cũng không ngờ con đường này nhiều chông gai, gian nan, khổ ải hơn tất cả. Tốt nghiệp chuyên ngành Diễn viên khóa I, khoa Nghệ thuật biểu diễn Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội năm 1987, Nguyễn Hải rơi vào tình cảnh thất nghiệp. Anh phải ở lại Ký túc xá của trường, làm đủ nghề để kiếm sống, từ buôn bán giấy, sách cũ đến làm thuê. Trong thời gian này, anh cưới người bạn gái học cùng lớp và liều vay tiền mua đất xây nhà. 

. Vai lão Cấn phim Quỳnh búp bê

Lúc ấy, thầy Hoàng Sự là giảng viên Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội nhìn các sinh viên đã lấy bằng mà vẫn lang thang như anh thì thấy tội nghiệp nên đã gọi về để cùng một số sinh viên năm thứ 2 mà thầy đang dạy dàn dựng vở kịch Ông không phải bố tôi. Vở kịch thành công và vai giám đốc Thiết do Nguyễn Hải đảm nhận đã ghi dấu ấn. 

Mối duyên với Đoàn kịch Công an nhân dân 

Cũng nhờ vai Thiết trong Ông không phải bố tôi mà anh đủ tự tin nộp hồ sơ vào Đội Kịch nói của Đoàn Nghệ thuật Công an nhân dân. Ngày ấy Đội kịch cũng không mấy khi dựng vở dài, hầu như toàn kịch ngắn. Họ nhận hồ sơ và đồng ý cho chàng diễn viên trẻ làm cộng tác, khi nào cần thì gọi. Mấy năm liền, anh chỉ vào vai chạy cờ, mà cũng hay bị chê. Lúc này, anh có cảm giác, giấc mơ nghệ thuật mong manh quá. Dù vẫn hy vọng, song ngồi chờ mãi cũng phí, nên Nguyễn Hải lại một lần nữa thử sức ở lĩnh vực mới. Anh đăng ký dự tuyển vào khoa Luật Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (cũ). Học và nghiên cứu Luật, anh thấy đây cũng là một việc thú vị. Nó không những mang lại cho anh kiến thức, sự trải nghiệm cần thiết để hóa thân vào các vai diễn trên sân khấu, phim ảnh mà còn là công việc phù hợp với cá tính mạnh mẽ, quyết đoán của mình.

Vai Nhất trong phim Đấu trí

Mãi đến năm 1991, Đội Kịch nói của Đoàn Nghệ thuật Công an nhân dân có chỉ tiêu tuyển dụng thì anh mới được vào biên chế. Nhưng phải đến năm 1995, anh mới được giao vai thứ chính đầu tiên, vai Đinh Xuân Cầu trong vở Cuộc chia tay cuối cùng. Vai này chỉ có 2 lớp diễn, song anh đã cố gắng hết mình để thỏa khát khao diễn xuất và chứng tỏ bản thân. Vai diễn đã giúp Nguyễn Hải giành Huy chương Bạc trong Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp năm 1995. Từ đây, sự nghiệp của anh mới bắt đầu nở hoa. May mắn, anh tạo ấn tượng tốt ngay khi nhập vai những nhân vật phản diện - một dạng vai không dễ thuyết phục khán giả. Và anh được nhiều đạo diễn “chọn mặt gửi vàng” cho những vai xương xẩu như thế. 

Nguyễn Hải tự thấy, vai phản diện hay nhất của mình trên sân khấu là Bùi Nhiêu trong vở Quả báo. Vai diễn được xây dựng trên chất liệu vụ án Dương Văn Khánh (tức Khánh trắng) nổi tiếng một thời. Khi vở diễn trình làng, anh đã mời những người làm việc tại chợ Đồng Xuân đi xem. Xem xong, một người bạn của Khánh trắng đã gọi điện cho anh nhận xét: “Ngoại hình của anh cao, to hơn nhưng xem anh diễn thấy rất giống Khánh”. Cũng nhờ vai diễn này mà chàng diễn viên kịch nói được mời đóng vai Trịnh Khả trong phim Chuyện làng Nhô. Độ phủ sóng rộng rãi của truyền hình khiến anh trở thành người nổi tiếng và đi đâu, khán giả cũng gọi là “Hải làng Nhô”. 

Với vai Trịnh Khả trong phim Chuyện làng Nhô đã giúp Nguyễn Hải trở thành người nổi tiếng, đắt show trên sóng truyền hình

Cũng từ đây, anh trở thành người đắt show trên sóng truyền hình. Nhiều đoàn phim mời anh tham gia, song, anh chỉ chọn đóng những vai phù hợp trong lúc rảnh việc ở sân khấu kịch. Anh không bao giờ nhận lời tham gia cùng lúc hai phim truyền hình. Song, ở trên sân khấu, vì là biên chế trong Đoàn Kịch nói Công an nhân dân mà có những đợt biểu diễn không có diễn viên phù hợp hơn nên anh phải diễn xuất cả hai dạng vai trong một ngày. Đó là lần đi lưu diễn ở tỉnh, buổi sáng anh đóng vai phản diện trong Quả báo, buổi chiều vào vai Trung tá Trưởng phòng cảnh sát kinh tế là nhân vật chính diện trong Khoảnh khắc mong manh, buổi tối lại diễn tiếp Quả báo. Cứ quay vòng như thế, nên không tránh khỏi đôi lúc anh bị nhầm thoại, may quá, vừa nói được mấy chữ thì chính mình phát hiện ra, khán giả chưa biết. Hôm sau, anh nói với sếp: “Anh ơi! Em cứ loạn hết cả lên”. Sếp cười bảo: “Không loạn mới lạ”. 

Đợi chờ một sự chấn động trong sân khấu 

Được người ta nhớ mặt, biết tên, nên khi hoạt động sân khấu, Nguyễn Hải gặp rất nhiều thuận lợi, nhất là trong việc… bán vé. Có lẽ, anh là người bán vé siêu nhất Đoàn Kịch Công an nhân dân hồi còn làm tổ chức biểu diễn. Lúc đầu, có một số quan điểm không đồng ý cho Đoàn Kịch Công an nhân dân đi bán vé, vì nghĩ đây là đơn vị phục vụ nhiệm vụ chính trị, nhưng anh nghĩ, nếu nghệ sĩ có thêm thu nhập sẽ càng hay, đời sống tốt hơn và việc lắng nghe sự phản hồi của khán giả thì chất lượng tác phẩm cũng tốt hơn. Nói thế, nhưng lúc đầu, chính anh cũng ngại, vì mình là diễn viên hoạt động trên “thánh đường nghệ thuật”, ông hoàng bà chúa quần là áo lượt mà giờ trực tiếp đi mời từ người bán phở trên phố đến chủ sạp hàng trong chợ mua vé. Song, anh đã gạt bỏ tất cả. Có lần, anh bán được hàng trăm vé, có lẽ do hồi đó phim Chuyện làng Nhô vẫn còn nóng.

Nhìn lại chặng đường đã qua, NSND Nguyễn Hải bằng lòng với sự hy sinh của một kỹ sư mỏ khi chấp nhận bỏ tất cả để làm lại từ đầu với nghệ thuật. Anh vui khi thi thoảng có khán giả tự đổi tên khai sinh và gọi mình là Trịnh Khả, Lão Cấn, Lê Thanh, Trần Như Tuất…

NSND Nguyễn Hải vai bác sĩ trong vở Đông Du

Nghỉ chế độ ở Đoàn Kịch nói Công an nhân dân, anh vẫn bận rộn vì vừa đóng phim vừa tham gia vào Đoàn Luật sư Hà Nội để phát huy kiến thức đã học khi xưa. Anh vừa hoàn thành vai luật sư trong phim chiếu rạp phía Nam có tên Ồn ào tuổi trẻ. Sau khi học thêm chứng chỉ Luật sư, đây là cơ hội đầu tiên, Nguyễn Hải được nhập vai người bào chữa. Nhờ thế, anh giúp đạo diễn sửa lời thoại cho đúng với cách nói năng của người Luật sư trước tòa. 

Từ giã sàn diễn, song Nguyễn Hải vẫn luôn hướng về ánh đèn sân khấu - nơi một thời anh cháy bỏng đam mê. “Tôi thường xuyên đi xem kịch, thấy lớp trẻ cập nhật nhanh, đúng là thời đại 4.0. Các em thông minh, điều kiện để sinh hoạt, học tập, phấn đấu cũng hơn thế hệ chúng tôi nhiều. Thế nhưng, tôi vẫn thèm cái độ đằm của vai diễn, chất lắng đọng trong từng nhân vật. Thật tình, cái này không phải không có nhưng ít gặp. Là người làm nghề, tôi muốn thấy, diễn viên cùng với tác giả, đạo diễn, thậm chí là cả khán giả tạo nên ngòi nổ trong các cuộc liên hoan, hội diễn. Đó phải là một vở diễn gây chấn động dư luận” - nam nghệ sĩ tâm sự.

NHẬT HUY

Nguồn: Tạp chí VHNT số 556, tháng 12-2023