Đời sống văn hóa có thể hiểu đó là tất cả những hoạt động của con người tác động vào đời sống vật chất, đời sống tinh thần, đời sống xã hội để hướng con người vươn lên theo quy luật của cái đúng, cái đẹp, cái tốt, của chuẩn mực giá trị chân - thiện - mỹ, đào thải những biểu hiện tiêu cực tha hóa con người. Đời sống văn hóa bao giờ cũng có tính kế thừa, tính đổi mới. Kế thừa các giá trị truyền thống tốt đẹp của các thế hệ đi trước tạo ra sự ổn định và tiền đề khẳng định những giá trị mới và đổi mới sáng tạo để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về vật chất và tinh thần của con người.

Khảo sát, nghiên cứu thực trạng khu đô thị mới (KĐTM) Trung Hòa, Nhân Chính chúng tôi nhận thấy:

Ở KĐTM Trung Hòa, Nhân Chính mô hình gia đình hạt nhân xuất hiện nhiều, thay vì sống với bố mẹ chồng như trong các khu dân cư truyền thống. Cư dân ở đây đa số là người có trình độ văn hóa, có công việc ổn định và thu nhập cao. Trao đổi với ông Đinh Văn Cầu, tổ trưởng tổ dân phố, ở tại phòng 1207 tòa nhà 18T2 KĐTM Trung Hòa, Nhân Chính, Thanh Xuân, Hà Nội, ông cho biết “Ban ngày những người trẻ tuổi đi làm hết. Họ chỉ trở về nhà khi hết giờ làm việc. Có thể ví như đây là khu nhà trọ cao cấp. Chỉ những người về hưu mới ở nhà suốt ngày. Do cư dân ở đây là người có trình độ văn hóa cao, có thu nhập ổn định, nên việc học hành con cái cũng được quan tâm. Chẳng hạn như nhà tôi. Các con hầu như đi suốt ngày. Lúc về lại đưa cháu đi học thêm, đi học đàn… nên cả ngày hầu như không chuyện trò, trao đổi gì với ông bà già. Chỉ lúc có việc, cả nhà mới ngồi bàn bạc cùng nhau…”.

Cũng tại tòa nhà 17T2, việc cư dân tham gia các hoạt động văn hóa cộng đồng được ghi nhận như sau: số người có tham gia các hoạt động biểu diễn nghệ thuật là 79/111, không tham gia (hoặc không quan tâm) 32/111, người tham gia câu lạc bộ thơ (chủ yếu là người nghỉ hưu) chiếm 81/111, không tham gia câu lạc bộ thơ 30/111, tham gia hoạt động thể thao 90/111, không tham gia hoạt động thể thao 21/111. Tiến hành khảo sát tòa nhà 17T2, chỉ với câu hỏi “ông, bà đã chuyển đến đây lâu chưa”, chúng tôi nhận đã được nhiều câu trả lời khác nhau.

Mặt khác, lượng người cao tuổi đã về hưu (mặc dù đã có nhà trên phố song vì có điều kiện kinh tế nên vẫn mua nhà và sống tại chung cư Trung Hòa, Nhân Chính, nhà cũ cho thuê…) mua nhà tại chung cư cũng rất nhiều. Với mục đích được hàng ngày nhìn thấy con cháu mình, song trên thực tế, các cụ gần như bị cô lập trong những căn hộ. Khó thiết lập mối quan hệ hàng xóm láng giềng theo kiểu “tối lửa tắt đèn có nhau” của cư dân khi họ còn ở làng, hay khu phố cũng là một trong những đặc điểm dễ nhận thấy tại các KĐTM.

Nếu tính trung bình một tòa chung cư có khoảng 125 căn hộ, thì số căn hộ của 14 tòa nhà cũng vào khoảng 1750 căn hộ. Tuy nhiên, ngoài số căn hộ được dùng để ở, thì chủ nhà, chủ đầu tư đã cho thuê dưới nhiều hình thức như làm văn phòng công ty, cho người nước ngoài thuê lại... điều ấy tạo nên sự pha trộn về lối sống, cách sinh hoạt của cư dân trong KĐTM  này. Bên cạnh đó, việc thiết kế các căn hộ có diện tích, kiểu dáng với tiện ích sử dụng khác nhau cũng góp phần tạo nên lối sống, cách sinh hoạt và đẳng cấp khác nhau trong cộng đồng dân cư KĐTM.

Khi chúng tôi đưa ra câu hỏi: Theo ông (bà) quy định về việc thờ cúng ở khu đô thị này có ảnh hưởng gì đến tự do tín ngưỡng hay không?, thì kết quả thu được từ câu trả lời của cư dân tòa nhà 17T2 là: 35/111 người nói có. Số người nói không ảnh hưởng là 68/111.

Nếu như những tòa nhà 24 và 34 tầng được thiết kế khá hiện đại, tiện ích với diện tích rộng (từ 105m² - 122m²), đem lại cho gia chủ sự thoải mái, tiện lợi trong cuộc sống, thì những tòa nhà 17 tầng chưa thể đáp ứng nhu cầu của một căn hộ cao cấp, bởi thiết kế thiếu những phòng chức năng, thậm chí nơi tiếp khách, làm việc và nơi sinh hoạt chung của cả gia đình đều chung trong một phòng. Hầu hết những người sống trong các tòa chung cư 24, 34 tầng có mức sống, sinh hoạt cao hơn những người ở chung cư 17 tầng, điều này thể hiện ngay trên mức giá đầu tư căn hộ.

Mô hình sống của các gia đình ở chung cư Trung Hòa, Nhân Chính.

Tham khảo bảng điều tra Mô hình sống của các gia đình ở chung cư Trung Hòa, Nhân Chính, chúng tôi nhận thấy mô hình gia đình hạt nhân chiếm tỷ trọng cao nhất. Một hình thức nữa là mô hình sống gần với bố mẹ cũng được nhiều gia đình ở đây lựa chọn. Có tới 82,6% các gia đình hạt nhân mong muốn có bố mẹ vợ, chồng sống trong cùng tòa nhà và 7,3% mong muốn bố mẹ sống chung trong cùng gia đình. Và trên thực tế đã có những gia đình hạt nhân lựa chọn hình thức mua căn hộ ở cùng tòa nhà hoặc cùng tầng với bố mẹ. Đây cũng là một điểm mới của các gia đình hạt nhân ngày nay. Khi họ đã có điều kiện về kinh tế thì họ thường có nhu cầu ở riêng, nhưng vẫn muốn có sự nhờ cậy vào bố mẹ chẳng hạn nhờ đưa đón con đi học hoặc về muộn có thể nhờ ông bà cho cháu tắm rửa, ăn uống… Như vậy, ở khu vực này, dù không sống chung song các cặp vợ chồng vẫn lựa chọn ở gần nhà bố mẹ.

Như chúng ta biết, cùng với quá trình đô thị hóa mạnh mẽ, Hà Nội trở thành nơi thu hút dân cư từ các tỉnh đổ về. Vì vậy, có sự thay đổi hết sức quan trọng về lối sống từ các nhóm dân cư khác nhau: dân sinh sống lâu đời ở Hà Nội và dân mới từ các nơi khác chuyển đến. Mặc dù giá cho một căn hộ ở KĐTM khá cao. Đi kèm với đó là các dịch vụ đáp ứng cho nhu cầu sinh hoạt mà chỉ những người có điều kiện kinh tế mới có tiền để đầu tư. Song, KĐTM vẫn là sự lựa chọn của những người có thu nhập cao (đại bộ phận cư dân có trình độ dân trí cao). Bởi không chỉ vì có diện tích rộng, chất lượng xây dựng tốt, vị trí đẹp, thuận lợi giao thông... như nhiều người vẫn nghĩ, mà quan trọng hơn, những người xây chung cư cao cấp đã tính đến việc xây dựng văn hóa của cư dân tại chung cư, xây dựng lối sống văn minh trong KĐTM trên nền tảng dân trí cao của cư dân.

Lối sống thể hiện văn hóa của từng cá nhân trong cộng đồng dân cư. Lối sống chi phối hành vi ứng xử, thể hiện đạo đức của con người với con người, với thiên nhiên và xã hội. Lối sống của cư dân đô thị có những đặc trưng khác biệt với lối sống của cư dân nông nghiệp, làng xã. Và lối sống của cư dân khu đô thị mới Trung Hòa, Nhân Chính phản ánh đời sống văn hóa của họ, liên quan tới việc xây dựng gia đình văn hóa, cụm dân cư văn hóa, phát động các phòng trào thi đua người tốt việc tốt, hình thành các câu lạc bộ… Nhưng rất tiếc, các nhà quản lý, các chủ đầu tư đã bỏ ngỏ việc quản lý văn hóa mà chỉ quản lý về tài sản có liên quan đến họ mà thôi. Vì vậy, công tác quản lý văn hóa tại các KĐTM  nói chung, Trung Hòa, Nhân Chính, Nam Thăng Long nói riêng, đòi hỏi Nhà nước phải xây dựng những văn bản hướng dẫn, quy định cụ thể về công tác quản lý văn hóa tại các KĐTM trên cơ sở tìm hiểu các mặt đời sống của cư dân, để từ đó có những đề xuất khả thi, phù hợp, tránh sự áp đặt, giáo điều.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 387, tháng 9-2016

Tác giả : ĐINH ĐỨC THIỆN