Năm 2023, phim Việt đã mở màn với những kỷ lục mới về doanh thu. Ngoài việc thẩm bàn về chất lượng thì những con số doanh thu kỷ lục đã trở thành điểm sáng đáng ghi nhận của điện ảnh Việt nửa đầu năm. Nhưng, ngay sau những dấu mốc rực rỡ đó, phim Việt lại đi xuống, thậm chí thiếu vắng những bộ phim tốt. Điều này một lần nữa khiến chúng ta thấy rõ điện ảnh Việt cần một chiến lược phát triển dài hơi hơn chứ không chỉ là những thắng lợi nhất thời hay nặng tính may rủi.

Phim Người vợ cuối cùng

Sau thành công của bộ phim Nhà bà Nữ, Chị chị em em 2 vào đầu năm và tiếp sau đó là Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh, Con Nhót mót chồng, điện ảnh Việt Nam đã mang lại nhiều hy vọng với doanh thu lớn tại các phòng vé. Với doanh thu lên tới hàng chục thậm chí là hàng trăm tỷ đồng, nhiều bộ phim còn tìm được đường xuất ngoại, công chiếu tại một số thị trường nước ngoài đã mang tới nhiều hy vọng cho điện ảnh Việt Nam. Tuy nhiên, mùa phim hè lại vắng bóng phim Việt. Và các dự án phim Việt Nam chỉ trở lại vào đầu năm học mới với Kẻ ẩn danh ra rạp vào dịp lễ 2/9, Chạm vào hạnh phúc… Tiếp đó là Đất rừng phương Nam của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng ra rạp vào cuối tháng 10, Người vợ cuối cùng (đạo diễn Victor Vũ) ra rạp vào đầu tháng 11…

Việc phim Việt vắng bóng trong một thời gian dài sau những thành công về doanh thu cũng là điều không khó lý giải. Thực tế, số lượng phim Việt đang giảm dần, do bài toán kinh tế và đầu tư. Điện ảnh là một ngành nghệ thuật nhiều sức hút nhưng cũng đầy rủi ro. Khi kinh tế phát triển, các Mạnh Thường Quân dồi dào nguồn lực sẵn sàng tham gia cuộc chơi nghệ thuật này khi nhận thấy tiềm năng thu hồi vốn và có lãi. Nhưng sau đại dịch, khi kinh tế ảm đạm thì họ cẩn trọng hơn, lựa chọn phim kỹ hơn và đầu tư cũng dè dặt hơn.

Phim Tro tàn rực rỡ

Thực tế đó đã được chứng minh qua thống kê của Box Office Vietnam, trong 6 tháng đầu năm, có 10 phim Việt phát hành. Nếu so sánh với thời điểm những năm trước, đây là con số khá khiêm tốn. Nửa đầu năm 2019 đã có 18 bộ phim được công chiếu. Năm 2020 và 2021 dù chịu ảnh hưởng của dịch COVID-19 nhưng cũng đã có 11 phim được sản xuất và đặc biệt nửa đầu năm 2022 đã có 24 phim được ra mắt. Tuy nhiên, đã có những thời điểm phim Việt ra rạp ồ ạt nhưng rồi cũng nhanh chóng rời rạp trong thời gian ngắn. Phim thua lỗ là hiện tượng phổ biến và điều đó ảnh hưởng nặng nề đến việc kêu gọi vốn cho sản xuất. 

Năm 2022 cũng được đánh giá là một năm thất bại của phim Việt khi doanh thu giảm từ 50-70%. Bên cạnh đó, nhiều phim dở, trở thành thảm họa khiến khán giả mất niềm tin vào phim Việt. Có lẽ, từ những dư chấn đó khiến năm 2023, các nhà đầu tư cẩn trọng hơn, nhất là trong bối cảnh nền kinh tế đang gặp nhiều khó khăn, bài toán kinh tế và đầu tư cho phim cũng được cân nhắc kỹ lưỡng hơn.

Phim Con Nhót mót chồng

Phim Việt hiện nay đang thiếu nguồn kinh phí để đầu tư. Theo thống kê từ các đơn vị sản xuất, một dự án điện ảnh muốn tươm tất, nhà sản xuất phải có số vốn ít nhất khoảng 15 tỷ đồng. Việc này trong giai đoạn bình thường vốn đã khó khăn, thì hiện nay trong bối cảnh kinh tế khó khăn khiến rất nhiều nhà sản xuất phải chùn bước. Đại dịch COVID-19 đang để lại nhiều khó khăn cho các doanh nghiệp, nhất là trong lĩnh vực điện ảnh. Thông thường, một bộ phim thường mất 6- 8 tháng làm hậu kỳ, nếu phim mới quay đầu năm thì phải cuối năm mới ra rạp.Thêm vào đó, sau 2 năm dịch bệnh, kinh tế bị ảnh hưởng nặng nề, điện ảnh cũng không nằm ngoài quy luật đó. Chưa kể, nhiều êkip làm phim chưa hài lòng với đứa con tinh thần nên lùi ngày ra rạp. Các nhà làm phim bắt đầu cẩn trọng hơn, đầu tư chất lượng hơn. Điện ảnh là một ngành kinh tế liên quan đến nguồn vốn đầu tư. Việc thiếu tiềm lực, ngành phim lại phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường nội địa nên mọi sự đầu tư, ra rạp đều phải tính toán, cân nhắc kỹ lưỡng.

Cần một chiến lược phát triển 

Đạo diễn Nguyễn Hữu Tuấn cho rằng, nguyên nhân sâu xa hơn khiến phim Việt thiếu vắng đó là tư duy của ngành phim về vấn đề xin tài trợ. “Đó là một lĩnh vực đầu tư kinh doanh chứ không phải xin từ thiện. Đã là một kênh đầu tư, nó phải chuyên nghiệp, tự nuôi sống mình bằng một mô hình kinh doanh bền vững, có sự tăng trưởng cao. Nếu làm được chuyên nghiệp như vậy, ngành phim sẽ thu hút được các nhà đầu tư chứ không phải đi xin tài trợ. Đây là một hạn chế khiến điện ảnh thiếu hấp dẫn với các nhà đầu tư mà chỉ loanh quanh những người trong ngành, giống như cuộc chơi nho nhỏ của những người quen biết với nhau. Điều quan trọng là các nhà làm phim phải nâng cao chất lượng sản phẩm, thực hiện đa dạng các thể loại để thị trường phim không bị chênh lệch quá nhiều giữa chất lượng và doanh thu”.

Phim Bên trong vỏ kén vàng

Ở một góc nhìn khác, đạo diễn, NSND Nguyễn Thanh Vân cho rằng, hiện nay chúng ta thiếu vắng những kịch bản hay, những nhà biên kịch tài năng. Đó là mấu chốt của một tác phẩm điện ảnh hay. Và vì thế, chúng ta không thu hút được các nhà đầu tư. Có vẻ như điện ảnh đang nghiêng về thị trường mà quên mất đi những yếu tố truyền thống, nghệ thuật. Một nền điện ảnh cần sự cân bằng giữa các dòng phim, nhất là mảng phim về văn hóa, lịch sử, về những vấn đề nhức nhối của xã hội đương đại. Chúng ta cần khuyến khích những nhà làm phim độc lập, tạo điều kiện cho họ phát triển, bởi đó là dòng phim có thể gây tiếng vang và đưa phim Việt ra thế giới.

Thực tế, dù thành công về doanh thu nhưng hai bộ phim Nhà bà nữ của Trấn Thành và Lật mặt 6 - Tấm vé định mệnh của Lý Hải vẫn nhận được nhiều ý kiến trái chiều về chất lượng. Nhiều người cho rằng, thị hiếu của khán giả Việt quá dễ dãi. Ý kiến khác lại lý giải sự thành công về doanh thu của hai bộ phim đó gắn liền với những ngôi sao. Vì thế, muốn phát triển nền điện ảnh Việt không thể trong chờ vào sự tỏa sáng của một vài ngôi sao. Tiến sĩ Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến phát triển điện ảnh Việt Nam đánh giá, sau cú hích mạnh mẽ về doanh thu của hai bộ phim, chính công chúng hay những người làm phê bình, truyền thông hiện nay đôi khi còn lúng túng khi xác định dòng chảy, xu thế mới của điện ảnh Việt Nam. Vì thế, điện ảnh Việt đang có phần chững lại.

 Phim Lật mặt 6 - Tấm vé định mệnh

Rõ ràng, điện ảnh không thể dựa dẫm vào ‘bầu sữa” của Nhà nước như một thời. Điều điện ảnh cần là một chiến lược phát triển tổng thể để có thể trở thành một lĩnh vực đủ sức thu hút, hấp dẫn các nhà đầu tư. Một vài bộ phim Việt cán mốc doanh thu kỷ lục cũng chưa phản ánh được bộ mặt của cả nền điện ảnh. Và nền điện ảnh không thể chỉ trông chờ vào sự tỏa sáng của một vài ngôi sao. Nền điện ảnh để đi đường dài và phát triển đồng bộ, bền vững, cần sự vào cuộc của nhiều nguồn lực xã hội hơn nữa. Sự lép vế của phim nội so với các dự án điện ảnh nhập ngoại cho thấy khát vọng về một ngành công nghiệp điện ảnh phát triển, có vị thế vẫn là hành trình đầy chông gai, khó khăn.

GIA HƯNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 556, tháng 12-2023