Đa dạng các dòng phim

Sự kiện phim Nhà Bà Nữ lập kỷ lục với doanh thu gần 450 tỷ đã đưa điện ảnh Việt sôi động trở lại sau loạt phim thua lỗ. Sự thành bại của các bộ phim cũng cho thấy điện ảnh Việt có tiềm năng, có cơ hội phát triển nhưng để đi được đường dài cần có sự phối hợp để thắng thua không chỉ còn là câu chuyện của may rủi.

Phim Taxi - em tên gì?

Một trong những mục tiêu trong thực hiện Chiến lược phát triển điện ảnh đến năm 2030 được Bộ VHTTDL tập trung là phát triển điện ảnh vừa là ngành nghệ thuật vừa là ngành kinh tế. Đặc biệt, từng bước phấn đấu xây dựng ngành Điện ảnh Việt Nam trở thành ngành công nghiệp văn hóa mũi nhọn, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo vị thế trên trường quốc tế.

Tuy nhiên, để có nền điện ảnh chuyên nghiệp công nghệ cao, phát triển bền vững, phải có sự phối hợp đồng bộ từ các bộ, ngành, đơn vị liên quan. Cần một định hướng chiến lược và sự đầu tư có bài bản của Nhà nước cho hoạt động điện ảnh hướng tới tính dân tộc, hiện đại, đại chúng ở tất cả các khâu sản xuất phim, phát hành và phổ biến phim, lưu trữ phim, đào tạo…

Trong thời đại công nghệ 4.0, xây dựng nền điện ảnh mang tính hiện đại có ý nghĩa thiết thực và cập nhật đối với sự nghiệp chung của dân tộc. Hiện nay, trong giới làm phim vẫn còn nhiều tranh cãi xung quanh dòng phim nghệ thuật hay giải trí. Trong khi các phim có đề tài lịch sử, được Nhà nước đặt hàng thì khó ra rạp hoặc không thu hút khán giả thì dòng phim giải trí lại có doanh thu cao, thu hồi vốn tốt và tăng khả năng tái sản xuất. Vì thế, vấn đề đặt ra là cần có cách nhìn rộng mở để khích lệ dòng phim giải trí lành mạnh, những bộ phim vẫn mang được hơi thở của cuộc sống, có thông điệp tích cực cho xã hội, trong đó là những thông điệp về gia đình, về các mối quan hệ trong xã hội, về cách đối nhân xử thế, về những triết lý sống tốt đẹp cho đời…

Phim Nhà bà Nữ

Nếu chỉ tập trung đến yếu tố “nghệ thuật” mà không tính đến yếu tố khán giả thì các bộ phim rất khó với tới thành công. Nhiều phim “nghệ thuật” nhưng không ra được rạp, không hút khán giả, thua lỗ thì khó được xem là thành công bởi vì mục tiêu cuối cùng của tác phẩm vẫn là phục vụ khán giả. Có ý kiến cho rằng những phim do Nhà nước đặt hàng kén khán giả, tuy nhiên nếu những bộ phim có cách chuyển tải câu chuyện với những cảm xúc chân thực, đời thường lên màn ảnh sẽ đi được vào trái tim khán giả. Đó cũng chính là xu hướng để các nhà làm phim khai thác và phát triển. Bộ phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh là một ví dụ.

Việt Nam là đất nước đông dân số và có thị trường khán giả rộng lớn. Tuy nhiên, để tận dụng hết thị trường cả trong nước và nước ngoài còn rất nhiều việc phải làm trong đó cần có những dòng phim khác nhau. Phim chính thống phục vụ nhiệm vụ chính trị, phim nghệ thuật, phim tác giả, dòng phim dành cho khán giả… cũng như chính sách quảng bá, tiếp thị hiệu quả để đưa phim Việt Nam ra nước ngoài. Với việc đưa phim ra nước ngoài, hiện nay mọi việc vẫn trông chờ vào các công ty tư nhân, họ chủ động đưa phim ra nước ngoài, đến các chợ phim hay có mối liên hệ với các bạn hàng để bán phim, hoặc bán cho truyền hình, cho các nền tảng số. Điều đó cho thấy, các giải pháp để đưa phim ra nước ngoài của các cơ quan quản lý chưa thực sự phát huy được hiệu quả.

Vì vậy, cần phải có cơ chế thu hút được nhiều thành phần, các tổ chức, cá nhân… vào guồng quay của điện ảnh. Các nhà quản lý, nhà làm phim, hãng phim, các nhà sản xuất, nhà phát hành phải cùng đồng hành. Phải có chính sách để hỗ trợ cho phim Việt ra nước ngoài một cách đồng bộ, bài bản.

Phim Song song

Phim Sám hối

Xu hướng hợp tác làm phim đa quốc gia cũng đang phổ biến. Một bộ phim có thể do nhiều nước cùng tham gia sản xuất thực hiện. Đối với Việt Nam, sản xuất phim hợp tác với nước ngoài, thu hút đoàn phim nước ngoài vào Việt Nam quay phim đang là những cơ hội giúp cho chúng ta quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam cũng như giúp các nhà làm điện ảnh được học hỏi, nâng cao trình độ, tiếp cận phương pháp làm phim tiên tiến, hiện đại của nước ngoài. Đơn cử các nước trong khu vực như Thái Lan, Campuchia, nhiều nhà sản xuất phim đã đến để thuê mướn bối cảnh quay phim, nhờ đó sức hút du lịch của các nước này tăng gấp nhiều lần.

Về tiềm năng, chúng ta đang có nhiều lợi thế, nhưng nếu không tạo điều kiện, có các cơ chế thu hút cho các nhà làm phim nước ngoài thì họ sẽ không đến. Nhiều nước đã có các chính sách, ưu đãi lớn cho các đoàn làm phim. Đơn cử như ở Mỹ quay phim từ bang này sang bang khác được ưu đãi lớn, hoàn tiền lên đến 40%, còn ở các nước khác thì mức 25% chi phí đoàn phim chi tiêu tại địa phương được xem là phổ biến. Với chính sách ưu đãi, Thái Lan trong một năm thu hút khoảng 125 đoàn làm phim lớn, nhỏ đến khai thác.

Mặc dù Luật Điện ảnh năm 2022 có ưu đãi về thuế nhưng chúng ta vẫn phải chờ thông tư hướng dẫn và hiện nay để thống nhất được cũng cần nhiều thời gian. Ngay lĩnh vực phim hoạt hình, ngoài Hãng phim Hoạt hình của Nhà nước còn có mấy chục công ty tư nhân ở Việt Nam làm phim hoạt hình hoặc sản phẩm gia công liên quan đến phim hoạt hình. Có những công ty lớn tập trung cả nghìn nhân công, sản phẩm bán cho thị trường nước ngoài (trên nền tảng) khá lớn, thậm chí có sản phẩm đến 3 tỷ lượt người xem. Tuy có doanh thu lớn nhưng lại chưa được tính là “thành phần” của công nghiệp điện ảnh Việt. Những công ty đó cần được tạo cơ chế, chính sách thuận lợi để phát triển. So với phim truyện, phim tài liệu thì hiện phim hoạt hình Việt Nam đơn độc, chưa được kéo vào guồng quay chung của nền điện ảnh nước nhà. Chúng ta có nhân lực, có tiềm năng lớn, quan trọng là làm sao động viên, khích lệ, tạo điều kiện, khơi dậy và tập hợp được các lực lượng làm phim hoạt hình để cả hoạt hình của Nhà nước và tư nhân cùng phát triển.

Phim Võ sinh đại chiến

Một vấn đề nữa là nhập khẩu phim. Ở Hàn Quốc các công ty phát hành phim nội địa - mạnh nhất là CGV, Lotte - chiếm 90% thị trường; Thái Lan 80%, các nước khác như Malaysia, Indonesia không nước nào dưới 70%. Còn ở Việt Nam rạp nội địa chiếm khoảng 25% còn lại là Lotte hơn 20%, CGV hơn 40%... như vậy rạp nội địa của Việt Nam vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn. Các công ty có hệ thống rạp chiếm thị phần lớn sẽ áp đặt các hãng khác phải tuân theo mức giá, thể loại phim, khung giờ chiếu… Sự chiếm lĩnh thị trường của các doanh nghiệp phát hành, phổ biến phim có vốn đầu tư nước ngoài đã tạo nên sự cạnh tranh bất bình đẳng cho các doanh nghiệp trong nước.

Thực tế đó cho thấy cần rà soát, bổ sung, xây dựng các cơ chế, chính sách, các văn bản pháp luật liên quan cũng như các hiệp định và điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết để bảo đảm phù hợp với thực tiễn phát triển công nghiệp điện ảnh nói riêng, các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam nói chung.

Đồng thời tập trung tháo gỡ những vướng mắc mà ngành Điện ảnh đang gặp phải. Trong đó có vướng mắc về việc thành lập Quỹ hỗ trợ điện ảnh. Theo TS Ngô Phương Lan, Nhà nước có thể cấp vốn ban đầu, nhưng nguồn thu cho Quỹ đang là điểm nghẽn. Điện ảnh Việt Nam nên học tập kinh nghiệm của một số nước, ví dụ ở Hàn Quốc hay ở một số nước châu Âu trong xây dựng quỹ hỗ trợ điện ảnh từ việc trích % tiền vé xem phim, trích từ quảng cáo trên phim truyền hình…

Mấu chốt để phát triển điện ảnh là cần phải giải bài toán để phát triển cả ba dòng phim: Phim do Nhà nước đặt hàng với các tác phẩm xứng tầm và có khả năng ra rạp phục vụ khán giả; phim giải trí do tư nhân sản xuất khuyến khích với những phim lành mạnh, mang thông điệp tích cực về cuộc sống; phim nghệ thuật được ghi nhận tại các Liên hoan phim quốc tế do Quỹ điện ảnh hỗ trợ sản xuất. Bên cạnh đó là thực hiện các chiến lược quảng bá, thu hút các hãng phim nước ngoài đầu tư, hợp tác sản xuất phim với Việt Nam. Trong thời gian tới, muốn điện ảnh Việt Nam có tác phẩm đạt tầm cỡ thế giới, cần chú trọng đào tạo nguồn nhân lực, phát hiện thêm những tài năng. Cần phát triển đồng bộ, song song các giải pháp với sự tham gia của tất cả các chủ thể tham gia thị trường điện ảnh từ nhà nước (về cơ chế, chính sách, hỗ trợ vốn) đến các công ty tư nhân (có sự nhanh nhậy, tiềm lực kinh tế…) mới mong điện ảnh Việt Nam phát triển được lâu dài và bền vững.