Nâng cao chất lượng dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn (KHXHNV) tại Học viện Quân y có vị trí, vai trò rất quan trọng, trực tiếp góp phần đào tạo nguồn nhân lực quân y, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam tinh, gọn, mạnh trong tình hình mới. Do vậy, nghiên cứu, vận dụng quan điểm phát triển vào nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV ở Học viện Quân y hiện nay có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc

Thời gian qua, Học viện Quân y luôn quán triệt sâu sắc các nghị quyết của Đảng; nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về giáo dục và đào tạo nói chung, dạy học các môn KHXHNV nói riêng. Thường vụ Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện đã tích cực, chủ động trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện có chất lượng, hiệu quả nhiệm vụ này, qua đó, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ, nhân viên quân y có bản lĩnh chính trị vững vàng, trung thành tuyệt đối với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân, có phẩm chất, năng lực, uy tín ngang tầm nhiệm vụ. Hiện nay, nhiệm vụ xây dựng Học viện có bước phát triển mới, đòi hỏi việc vận dụng quan điểm phát triển vào nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV cần được quan tâm.

Triết học Mác-Lênin đã chỉ rõ, quan điểm phát triển vạch rõ nguồn gốc, cách thức, con đường quá trình phát triển của các sự vật hiện tượng trong thế giới. V.I. Lênin khẳng định: “Sự phát triển là một cuộc “đấu tranh” giữa các mặt đối lập” (1). Quan điểm này yêu cầu khi xem xét, đánh giá hay nghiên cứu sự vật, hiện tượng, chúng ta phải đặt nó trong hoàn cảnh và điều kiện mà nó đang tồn tại, vận động, biến đổi và phát triển; phải vạch được xu hướng biến đổi và chuyển hóa của chúng. Đây là một quá trình tích lũy và chuyển hóa không ngừng giữa lượng và chất, thông qua sự đấu tranh giữa các mặt đối lập theo con đường phủ định của phủ định. Đồng thời, V.I. Lênin chỉ rõ thêm: “Trong bất kỳ một trường học nào, điều quan trọng nhất là phương hướng chính trị và tư tưởng của các bài giảng. Cái gì quyết định phương hướng đó? Hoàn toàn và chỉ là thành phần các giảng viên thôi” (2). Nghiên cứu tiếp cận, vận dụng quan điểm phát triển vào nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV ở Học viện Quân y chính là hoạt động có mục đích nhằm đưa những giá trị của quan điểm phát triển xâm nhập, thấm sâu vào toàn bộ hoạt động dạy học các môn KHXHNV, nhằm gia tăng chất lượng của tất cả các yếu tố cấu thành chất lượng hoạt động dạy và học, đòi hỏi các chủ thể, các lực lượng ở Học viện không được xem nhẹ hay bỏ qua bất kỳ một yếu tố nào. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, việc vận dụng quan điểm phát triển vào nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV ở Học viện Quân y còn bộc lộ một số hạn chế, như: một số cán bộ, giảng viên, học viên chưa nhận thức đầy đủ về vị trí, vai trò của các môn KHXHNV đối với đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quân y; chất lượng, hiệu quả dạy học các môn KHXHNV chưa đồng đều; một số nội dung có sự trùng lặp giữa các cấp học, bậc học, môn học; một số giảng viên có biểu hiện ngại đổi mới, ngại phát triển... Vì vậy, để quán triệt, vận dụng có hiệu quả quan điểm phát triển vào nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV, cần thực hiện tốt một số giải pháp cơ bản sau:

Một là, tạo sự chuyển biến về nhận thức, đề cao trách nhiệm của các chủ thể về vận dụng quan điểm phát triển vào nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV

Đối với Đảng ủy, Ban giám đốc Học viện: cần chỉ đạo các cơ quan, đơn vị thường xuyên giáo dục quán triệt nắm chắc mô hình, mục tiêu giáo dục, đào tạo của Học viện. Thường xuyên động viên, tạo môi trường phát huy tinh thần đổi mới giảng dạy trong toàn Học viện. Tổ chức giáo dục quán triệt, nâng cao nhận thức cho các lực lượng thông qua các hình thức sinh hoạt tập trung như chào cờ tháng, thông qua các buổi sinh hoạt học thuật, hội thảo, hội nghị khoa học…

Đối với các cơ quan chức năng: trên cơ sở quán triệt sâu sắc chỉ thị, nghị quyết của Đảng về công tác giáo dục và đào tạo, cần bám sát chức năng, nhiệm vụ cụ thể của mình, làm tốt công tác tham mưu cho lãnh đạo, chỉ huy, ban giám đốc về giải pháp nâng cao chất lượng dạy học. Coi trọng việc tổ chức hiệp đồng với các cơ quan liên quan và các khoa, giáo viên trong xây dựng kế hoạch giảng dạy, chuyển mạnh từ giảng dạy theo chủ đề sang chuyên đề; chú trọng các khâu, các bước, như: thông qua bài, dự giờ, giảng mẫu... rút kinh nghiệm. Hướng dẫn các tổ chức đảng ở đơn vị quản lý học viên thực hiện lồng ghép hoạt động công tác đảng, công tác chính trị với hoạt động tự học, tự nghiên cứu, tổ chức tốt các câu lạc bộ học tập. Nghiên cứu đổi mới quy chế đánh giá đội ngũ giảng viên theo tiêu chí phát triển phẩm chất trí tuệ, trình độ chuyên môn, khả năng thành thạo nghiệp vụ sư phạm và phát huy tính chủ động, sáng tạo của người giảng viên KHXHNV. Đánh giá giảng viên phải gắn với tiêu chuẩn chức trách, nhiệm vụ trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học; gắn với rèn luyện kỷ luật, phẩm chất đạo đức, nghề nghiệp.

Đối với các khoa, giáo viên: căn cứ vào hướng dẫn của trên, yêu cầu, nhiệm vụ giáo dục, đào tạo trong năm học, tình hình thực tế của đơn vị để quán triệt nội dung vận dụng quan điểm phát triển vào nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV tới các tập thể giảng viên trong khoa. Nâng cao nhận thức quan điểm phát triển cho giảng viên trong khoa bằng các cách thức đa dạng, thông qua nhiều con đường khác nhau: sinh hoạt tập thể, semina khoa học, hội thảo, thông qua bài, dự giờ… Xây dựng kế hoạch cụ thể trong sắp xếp, bố trí sử dụng cán bộ giảng dạy phù hợp với từng chuyên đề, học phần môn học. Trong đó, cần phân công giảng viên đảm nhiệm chuyên sâu những chủ đề giảng dạy nhất định. Chú trọng xây dựng kế hoạch đề nghị cán bộ, giảng viên đi thực tế ở các đơn vị để cập nhật kiến thức thực tiễn, bảo đảm tốt gắn lý luận với thực tiễn trong giảng dạy.

Đối với giảng viên: người trực tiếp làm công tác giảng dạy cần nhận thức đúng về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc vận dụng quan điểm phát triển vào nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV, từ đó hình thành nhu cầu, động cơ, thái độ, tự bồi dưỡng, tự rèn luyện tri thức và phương pháp sư phạm, đáp ứng mục tiêu, yêu cầu bồi dưỡng đội ngũ giáo viên của Học viện.

Đối với người học: việc vận dụng quan điểm phát triển vào nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV ở Học viện chỉ đạt hiệu quả cao khi người học tích cực, tự giác học tập. Vì vậy, vấn đề có ý nghĩa quyết định là người học phải tự mình nghiên cứu nhằm không ngừng nâng cao kiến thức mọi mặt. Với tư cách là chủ thể tích cực trong quá trình lĩnh hội và tự hoàn thiện nhân cách, việc phát huy tính tích cực, tự giác, tự tu dưỡng của người học là giải pháp quan trọng quyết định trực tiếp đến chất lượng học tập và rèn luyện, góp phần quan trọng nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV ở Học viện.

Hai là, chú trọng bồi dưỡng nâng cao năng lực, trình độ, phương pháp, tác phong công tác cho đội ngũ giảng viên KHXHNV

Vai trò tích cực, chủ động, sáng tạo, tự học tập, nghiên cứu, tu dưỡng rèn luyện của người giảng viên KHXHNV là yếu tố trực tiếp nhất, yếu tố quyết định sự phát triển phẩm chất, nhân cách của họ. Trước sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, bùng nổ thông tin toàn cầu, việc phát huy vai trò tích cực, chủ động, sáng tạo, tự học tập, nghiên cứu, tu dưỡng, rèn luyện của đội ngũ giảng viên KHXHNV ở Học viện Quân y không chỉ là yêu cầu khách quan mà còn mang tính cấp bách. Bởi, nếu không nỗ lực tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện thì trình độ kiến thức của giảng viên sẽ bị “cùn, mòn”, bị lạc hậu, không theo kịp với sự phát triển của tri thức nhân loại. Và do đó, chất lượng giảng dạy, nghiên cứu khoa học của giảng viên sẽ thấp, không đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Cán bộ và giáo viên cũng phải tiến bộ cho kịp thời đại thì mới làm được nhiệm vụ. Chớ tự túc, tự mãn, cho là giỏi rồi thì dừng lại. Mà dừng lại là lùi bước, là lạc hậu, mình tự đào thải trước” (3).

Thực tiễn chỉ ra rằng, những giảng viên trình độ còn hạn chế sẽ thiếu tự tin trong quá trình giảng dạy và không yên tâm gắn bó với nghề. Để khắc phục tình trạng đó, Học viện cần đào tạo, bồi dưỡng, trang bị cho họ có trình độ, năng lực toàn diện, kiến thức chuyên sâu theo môn học giảng dạy và kỹ năng, phương pháp sư phạm tốt; khả năng tư duy khoa học, sáng tạo, biết gắn lý thuyết với thực hành, lý luận với thực tiễn, nhà trường gắn với đơn vị. Nội dung bồi dưỡng tập trung vào những vấn đề: kỹ năng nghiên cứu tài liệu, biên soạn, thực hành bài giảng, kỹ năng truyền thụ kiến thức, nắm thông tin ngược từ học viên; chuẩn bị, điều khiển thảo luận; kỹ năng và phương pháp nghiên cứu khoa học… Căn cứ tình hình cụ thể, Học viện cần tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn về nghiệp vụ sư phạm, kỹ năng giảng dạy, sử dụng các phương pháp dạy học hiện đại, tổ chức thi giảng viên dạy giỏi các cấp; phổ biến, cung cấp thông tin về những nội dung có liên quan đến kinh tế, chính trị, xã hội, quốc phòng, an ninh để giảng viên cập nhật, làm cho bài giảng vừa phong phú, sâu sắc, vừa không lạc hậu với tình hình. Mở các lớp học ngoại ngữ, tin học; cử giảng viên chưa đạt trình độ chuẩn đi đào tạo tại các nhà trường. Thường xuyên tổ chức dự giờ, rút kinh nghiệm giảng dạy, duy trì chặt chẽ nền nếp kiểm tra, đánh giá, phân loại giảng viên. Kiên quyết không chạy theo số lượng mà xem nhẹ yếu tố chất lượng và các tiêu chí khác; kịp thời phát hiện những lệch chuẩn của giảng viên để đào tạo, bồi dưỡng, khắc phục.

Ba là, tiếp tục đổi mới chương trình, nội dung, hình thức, phương pháp dạy - học các môn KHXHNV ở Học viện Quân y

Quan điểm phát triển đòi hỏi chúng ta không chỉ vạch ra khuynh hướng phát triển tiến lên của sự vật, mà còn phải thấy rõ được sự quanh co, phức tạp và đầy mâu thuẫn của phát triển. Giải quyết mâu thuẫn trong dạy học các môn KHXHNV đòi hỏi phải nâng cao chất lượng hoạt động dạy, nhất là đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy của giảng viên KHXHNV. Nếu nội dung dạy học không đổi mới, vẫn chủ yếu theo hướng truyền thụ một chiều, người học sẽ bị động, không phát huy được tính chủ động, sáng tạo.

Quá trình đổi mới cần tiến hành đồng bộ, bảo đảm tích cực, chủ động, thận trọng, chuẩn xác, hạn chế thấp nhất sự trùng lặp nội dung hoặc bỏ trống những nội dung giao thoa giữa các cấp học, bậc học, môn học. Để tối ưu hóa nội dung, chương trình đào tạo phù hợp với mục tiêu, mô hình đào tạo của mình, Học viện cần quán triệt, thực hiện nghiêm Quyết định số 1650 và 1651/QĐ-CT, ngày 25-9-2018 của Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị về “Chương trình Khoa học xã hội và nhân văn đào tạo sĩ quan tham mưu - chỉ huy, cán bộ chính trị cấp phân đội trình độ đại học trong Quân đội nhân dân Việt Nam”. Chú trọng cập nhật, tiếp thu thành tựu, tri thức mới của KHXHNV để biên soạn giáo trình, giáo án và tài liệu dạy học.

Trong đổi mới hình thức, phương pháp dạy - học, cần đề cao tính chủ động, sáng tạo, phát huy dân chủ trong tranh luận khoa học, rèn luyện phương pháp tư duy khoa học của học viên. Gắn kết chặt chẽ giữa lý luận KHXHNV với thực tiễn để định hướng cho người học, giúp họ vận dụng sáng tạo những kiến thức trong quá trình đào tạo vào nhiệm vụ, chức trách đảm nhiệm sau khi ra trường. Coi trọng kết hợp tốt giữa phương pháp dạy học truyền thống với hiện đại, chú trọng định hướng phát triển tư duy, phong cách làm việc khoa học cho người học. Đa dạng hóa các hình thức dạy học theo hướng tăng cường các hình thức sau bài giảng, như: bổ trợ kiến thức, kết hợp mở rộng các hình thức thi tìm hiểu, thi olympic các môn KHXHNV… tạo động lực phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của đội ngũ giảng viên, học viên, cán bộ quản lý giáo dục trong nghiên cứu, giảng dạy, học tập.

Bốn là, bảo đảm đầy đủ cơ sở vật chất, phương tiện phục vụ dạy và học các môn KHXHNV ở Học viện Quân y

Học viện cần tăng cường đầu tư xây dựng, bảo đảm đầy đủ cơ sở vật chất như hệ thống giảng đường, lớp học, các phương tiện dạy học, hệ thống giáo trình, tài liệu học tập… Đảm bảo cơ sở hạ tầng thông tin, mạng internet đồng bộ, an toàn. Tiếp tục triển khai và quy định soạn bài giảng điện tử trên hệ thống e-learning. Đầu tư xây dựng các phần mềm dạy học cho từng bộ môn KHXHNV sao cho vừa kế thừa được truyền thống, vừa đưa vào đó những nội dung mới nhất, hiện đại nhất của các lĩnh vực KHXHNV kết hợp với các môn học chuyên ngành y khoa trong Học viện.

Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng cần chú trọng đầu tư nâng cấp trang thiết bị phục vụ cho việc giảng dạy, học tập, nghiên cứu của giảng viên, học viên, nhất là trang thiết bị, phương tiện ở các phòng học chuyên dùng, phòng ứng dụng công nghệ thông tin. Đầu tư nâng cấp thư viện số, cung cấp nhiều loại sách, tài liệu phục vụ cho việc nghiên cứu của học viên; bảo đảm tốt hệ thống phòng đọc, phòng tra cứu tài liệu: hiện đại, thuận tiện và phục vụ thiết thực nhu cầu học tập của học viên. Quan tâm đầu tư nâng cấp đài phát thanh, internet, báo chí, mạng xã hội, trang web chính thức của Học viện. Đồng thời, Học viện cần thường xuyên tổ chức tập huấn, đào tạo lại về phương pháp và kỹ năng sử dụng phương tiện dạy học hiện đại cho đội ngũ giảng viên KHXHNV.

Công tác dạy các môn KHXHNV có vị trí, vai trò quan trọng, trực tiếp góp phần xây dựng và phát huy nguồn lực con người trong quân đội, xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần, làm cho các quân nhân giữ vững bản chất giai cấp công nhân, luôn vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức, đạo đức và cán bộ tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân, hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao. Do vậy, nghiên cứu nắm vững và vận dụng linh hoạt, sáng tạo quan điểm phát triển vào nâng cao chất lượng dạy học KHXHNV ở Học viện Quân y hiện nay có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, giúp các chủ thể, các lực lượng, đội ngũ giảng viên KHXHNV thực hiện tốt các mục tiêu, chỉ tiêu của Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Học viện Quân y lần thứ XXI.

_________________

1. V.I. Lênin toàn tập, tập 29, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, 1981, tr.379.

2. V.I. Lênin toàn tập, tập 47, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2005, tr.248.

3. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 9, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.489.

PHÙNG VĂN LÂM

Nguồn: Tạp chí VHNT số 563, tháng 3-2024