Hồ Ea Snô, một hồ nước tự nhiên có phong cảnh sơn thủy hữu tình, tọa lạc trên vùng đất thuộc xã Đắk Rồ, huyện Krông Nô, cách thị xã Gia Nghĩa 125km về hướng đông bắc. Hồ có diện tích trên 80 ha, độ sâu trung bình khoảng 12m, mùa mưa diện tích hồ lên tới 100 ha, nơi sâu nhất khoảng 20m.

 Thắng cảnh nơi đây được gắn liền với những truyền thuyết dân gian, phong tục tập quán, luật tục và giá trị truyền thống của cư dân bản địa. Các già làng người M’nông Préh sinh sống quanh khu vực hồ kể lại: Ngày xưa, khu vực hồ Ea Snô bây giờ còn âm u rậm rạp, có nhiều nai, hoẵng, nhiều nơi không có dấu chân người, núi rừng rộng lớn, người dân thưa thớt, buôn, bon của người M’nông và Ê đê cách xa nhau. Khu vực hồ trước đây là bon của người M’nông, có khoảng vài chục hộ. Trong bon có một gia đình rất nghèo khó, họ sinh được hai người con, một trai và một gái, người anh tên N’Chông, người em tên M’Po. Khi M’Po chưa bỏ bú thì người mẹ không may ngã bệnh qua đời, với cảnh gà trống nuôi con và thương nhớ vợ, người cha cũng qua đời sau một mùa rẫy. Khi cha mẹ mất đi, đã để lại một món nợ lớn, N’Chông bị bán sang vùng khác, còn M’Po được một gia đình giàu có hiếm muộn trong bon mua về nuôi.

 Sau nhiều lần mua đi bán lại, N’Chông được đưa về một gia đình trong bon cũ. Hai anh em ở cùng một bon mà họ không hay biết. Năm tháng trôi đi, N’Chông và M’Po ngày một lớn khôn, đã thành chàng trai cô gái, miệng biết hát lời tình yêu. N’Chông là một chàng trai khỏe mạnh, thông minh, hiền lành, chịu khó, giỏi săn bắt; còn M’Po lớn lên xinh đẹp như cánh hoa rừng, lại hiền lành, khéo tay; thổ cẩm, váy áo do M’Po dệt bao giờ cũng đẹp hơn người. Nhiều chàng trai đã thầm yêu và ngỏ lời, nhưng M’Po chỉ đáp lại tình cảm của N’Chông. Họ yêu nhau và mơ ước về một cuộc sống ngày mai hạnh phúc. Tình yêu ngày càng thắm thiết như ngọn lửa ngày càng bén sâu, cháy vào cây khô và rồi họ đã lấy nhau. Anh em họ đã phạm tội loạn luân mà không hề hay biết, làm cho thần linh giận dữ, trừng phạt hai anh em họ và dân làng nơi họ đã sinh ra.

Năm ấy, mùa mưa thật khủng khiếp, mưa liên tục, mặt đất đầy nước, gió ở mọi nơi dồn về tạo nên một trận cuồng phong dữ dội, đất trời rung chuyển suốt bảy ngày bảy đêm, làm sụp đổ cả bon làng, nhà cửa,… mọi vật đều bị nhấn chìm trong nước. Cá sấu không biết từ đâu nổi lên ăn thịt tất cả dân làng, trâu bò, lợn gà trong bon. Nước lũ dâng cao, cao mãi lên tận ngọn cây cao nhất ở giữa bon, nơi có con chim nhồng đang ấp trứng, chim mẹ mất tổ loạng choạng bay về hướng đông, chim bay đến đâu dòng nước hung ác cứ ào ào đuổi theo đến đó, chim bay mãi đến gặp dòng sông Krông Nô thì kiệt sức và chết.

       Chỗ bon làng bị nước nhấn chìm sụp xuống thành hồ nước lớn (hồ Ea Snô ngày nay), đường chim bay trốn dòng nước dữ tạo thành những nhánh, những eo hồ và dòng suối nhỏ nối thông giữa hồ Ea Snô với sông Krông Knô. N’Chông và M’Po chết đi, hồn của họ biến thành đôi chim nhồng biết nói tiếng người, làm tổ và quấn quýt nhau bên bờ hồ.

Nguồn : Tạp chí VHNT số 337, tháng 7-2012

Tác giả : Trần Đình Tủng