Trong muôn vàn tình yêu thương của Bác Hồ dành cho “mọi kiếp người” vẫn luôn có một tình yêu bao la, đặc biệt Người dành cho các cháu thiếu niên, nhi đồng. Sinh thời, Người từng nói: “Tôi không có gia đình, cũng không có con cái. Nước Việt Nam là đại gia đình của tôi. Tất cả thanh niên Việt Nam đều là con của tôi” (1). Bác luôn nhắc đến các cháu với tình cảm nâng niu, trìu mến:

“Trẻ em như búp trên cành

Biết ăn, ngủ, học hành là ngoan”(2)

Sự quan tâm chăm lo của Bác đối với thế hệ trẻ, cho các cháu thiếu niên, nhi đồng thể hiện trong phong cách sống, trong đạo đức và trong tầm nhìn chiến lược của Người: “Vì lợi ích 10 năm phải trồng cây. Vì lợi ích trăm năm phải trồng người”. Tình cảm, sự quan tâm, chăm sóc, giáo dục của Bác còn được thể hiện qua những bức thư, lời dạy, bài viết gửi thiếu niên nhi đồng cả nước nhân dịp Tết thiếu nhi, ngày khai trường, Tết Trung thu…mãi mãi khắc sâu và trở thành tài sản vô giá của thế hệ trẻ Việt Nam.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đón các cháu thiếu nhi tại Phủ Chủ tịch trong ngày Tết Trung thu năm 1961- Ảnh: tư liệu Bảo tàng Hồ Chí Minh

Cách mạng Tháng Tám thành công, ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Thấy rõ vị trí, vai trò của giáo dục trong chiến lược xây dựng con người mới “vừa hồng, vừa chuyên” có lí tưởng đạo đức cách mạng, Người rất quan tâm chăm sóc thiếu niên, nhi đồng của đất nước. Ngay trong ngày khai trường đầu tiên của nước Việt nam dân chủ cộng hòa Người đã gửi thư đến các cháu học sinh. Trong đó, Người khẳng định: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em” (3).

Chính vì vậy, Người kêu gọi thiếu niên, nhi đồng tích cực tham gia mọi công việc: “tuổi nhỏ làm việc nhỏ tùy theo sức của mình”. Trong phong trào đó có nhiều thiếu nhi đạt được kết quả tốt, được Bác thưởng huy hiệu. Bác động viên các cháu cố gắng vươn lên thực hiện tốt “5 điều Bác Hồ dạy”

“Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào

Học tập tốt, lao động tốt

Đoàn kết tốt, kỷ luật tốt

Giữ gìn vệ sinh

Khiêm tốn, thật thà, dũng cảm”(4)

Không chỉ yêu thương thiếu niên, nhi đồng, Bác Hồ còn khẳng định vai trò quan trọng của thiếu nhi đối với tương lai mai sau của đất nước và xác định trách nhiệm chăm sóc giáo dục các em không phải của riêng ngành nào, tổ chức nào mà là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân. Kế thừa truyền thống giáo dục tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, cùng với thực tiễn hoạt động cách mạng phong phú, Hồ Chí Minh đã vạch ra những phương pháp giáo dục thiếu niên, nhi đồng hết sức thiết thực, sinh động để đào tạo, rèn luyện con người đạt hiệu quả tốt nhất. Theo Người trước hết: học phải đi đôi với hành, lý luận phải đi với thực tiễn; vì “học mà không hành thì vô ích, hành mà không học thì hành không trôi chảy”. Giáo dục phải gắn liền với lao động sản xuất, có sự gắn kết giữa gia đình, nhà trường và xã hội… Phương pháp giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ tạo điều kiện cho các cháu thiếu niên, nhi đồng được học tập, phát huy tính năng động, sáng tạo trong nhận thức mà còn giúp các cháu vươn lên làm chủ bản thân, làm chủ xã hội.

Bác Hồ chung vui với các em nhỏ trong ngày Quốc tế thiếu nhi năm 1969 - Ảnh: tư liệu Bảo tàng Hồ Chí Minh

Năm 1954, cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp giành thắng lợi, Chủ tịch Hồ Chí Minh chuyển về sống và làm việc tại Khu Phủ chủ tịch. Tuy bận rộn với biết bao công việc quan trọng Bác luôn dành thời gian quan tâm, chăm sóc đến các cháu thiếu niên, nhi đồng. Ở bất cứ nơi đâu trong Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch – nơi Bác đã ở và làm việc trong suốt 15 năm cuối cùng của cuộc đời: từ những ngôi nhà, gốc cây, ngọn cỏ, hay trong những tài liệu hiện vật đã và đang lưu giữ tại nơi đây, đều chứa đựng những kỷ niệm về Bác với các cháu thiếu niên, nhi đồng.

Tòa nhà Phủ Chủ tịch bề thế, uy nghi là nơi đã diễn ra những hoạt động đối nội, đối ngoại của Bác trên cương vị người đứng đầu Đảng, đứng đầu Nhà nước. Căn phòng sang trọng nhất - nơi có 5 vòm cửa lớn ở chính diện toà nhà là nơi diễn ra những sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước như: những phiên họp của Hội đồng Chính Phủ, Quốc hội và cũng là nơi trang trọng để đón tiếp các nguyên thủ quốc gia, lãnh tụ Đảng các nước anh em, các đại sứ đến trình quốc thư.

Vậy mà, Từ ngày 22/6 đến ngày 11/7/1961, Bác đã dành nơi đặc biệt này cho các cháu vui chơi và triển lãm “Thiếu nhi với 5 điều Bác Hồ dạy”. Trong 20 ngày, có gần 10 vạn thiếu nhi đến xem triển lãm và vui chơi trong dịp hè. Trung tâm triển lãm chính là phòng khách sang trọng của ngôi nhà. Nhiều em lần đầu tiên được đến nơi này thích lắm, chỗ nào cũng sờ, sung sướng lăn cả ra nhà, ra bãi cỏ.

Những tiếng hát, tiếng cười nói vang vang, đúng là ngày hội. Có đồng chí sợ tiếng loa làm ảnh hưởng sang các cơ quan xung quanh nên xin Bác bỏ bớt loa đi, nhưng Bác bảo: - Triển lãm của các cháu phải để loa mới vui. Bác còn nhắc phải có nhiều kem, si-rô, nước và bánh kẹo để phục vụ các cháu. Kê thêm băng ghế để các cháu ngồi nghỉ. Bác đã dành thời gian chung vui với các cháu, xem triển lãm. Bác rất vui khi nhìn thấy những thành tích và kết quả mà các cháu thiếu niên nhi đồng đã đạt được.

Trong phòng ăn của nhà 54- Ngôi nhà người đã sống suốt 4 năm khi về ở tại khu Phủ Chủ tịch. Bác luôn treo trên tường chiếc nhiệt kế để theo dõi nhiệt độ hằng ngày, vào những ngày mùa đông giá rét, khi nhìn thấy nhiệt độ dưới 10 độ C, Bác chỉ thị cho các cấp các ngành phải lo phòng chống rét cho nhân dân, nhất là các cụ già và em nhỏ, đồng thời Bác cũng chỉ thị cho ngành Giáo dục phải cho học sinh nghỉ học để đảm bảo sức khỏe cho các cháu.

Đặc biệt khăn ăn trên bàn của Bác không phủ kín mặt bàn như lẽ thông thường mà chỉ được trải một phần đầu bàn. Đây được làm theo yêu cầu của Bác. Vì thường mỗi bữa cơm chỉ có một mình bác dùng cơm là chính vì vậy Người đề nghị khăn ăn chỉ nên trải như vậy để tích kiệm công sức cho các đồng chí phục vụ. Đồng thời, Bác còn nói thêm rằng: nếu tốn xà phòng để giặt một chiếc khăn lớn. Chúng ta có thể tích kiệm để các cháu ở vùng cao có xà phòng để dùng.

Vào mỗi dịp khai trường, Tết thiếu nhi, hay dịp Trung thu từ ngôi nhà nhỏ này Bác không quên gửi thư thăm hỏi các cháu thiếu niên, nhi đồng. Những lời căn dặn của Bác như những lời của người ông, người bác ân cần động viên các cháu. Cuối thư bác thường hay viết: Bác yêu các cháu rất nhiều. Hay Bác hôn các cháu! Có thể thấy được tình cảm đặc biệt bác dành cho các cháu.

Một ngày mà Tổ quốc chưa thống nhất, đồng bào miền Nam còn chịu đau khổ, là một ngày Bác ăn không ngon, ngủ không yên... Bác nhớ thương nhớ đồng bào miền Nam bao nhiêu Người lại càng cảm thấy vui bấy nhiêu khi được đón tiếp các cháu miền Nam ra thăm. Gặp đoàn anh hùng dũng sĩ miền Nam ra thăm miền Bắc. các cháu khóc vì sung sướng, cảm động và vây quanh Bác. Người xúc động nói: “Bác mong các cháu lắm, Bác nhớ đồng bào miền Nam lắm”.

Đối với các cháu thiếu nhi miền Nam đã ra miền Bắc, Bác dành cả tình thương của mình cho các cháu. Bao giờ cũng vậy, Bác luôn nhắc nhở các chú cận vệ mời các cháu vào ăn cơm với Bác. Người ân cần hỏi han, quan tâm từ việc ǎn, ở, đến việc học hành của các cháu và dặn dò các cô chú phụ trách chăm lo cho dạy dỗ các cháu thật tốt cho các cháu vơi đi nỗi nhớ nhà.

Năm 1958, khi xây dựng nhà sàn Bác có ý kiến:

- Khách của Bác có nhiều, có lúc Bác phải tiếp đông các cháu, vì vậy chú thiết kế cho Bác một hàng ghế xi măng bao quanh.

Vâng lời Bác, các đồng chí đã thiết kế hàng ghế đó. Mỗi lần các cháu đến, các cháu đều quây quần bên Bác và được Bác chia bánh kẹo. Một hôm, Bác nói với đồng chí giúp việc:

- Chú xem, khách "tí hon" của Bác khá nhiều, để các cháu vui thì phải có cảnh cho các cháu xem, chú gắng kiếm một chiếc bể về để nuôi cá vàng làm cảnh cho các cháu.

 Vâng lời Bác, đồng chí giúp việc đi tìm mua một bể nuôi cá đặt tại hành lang của tầng dưới ngôi nhà sàn và thả ba con cá vàng rất đẹp.

Khách đến thăm nhà Bác, nhất là khách "tí hon" rất thích thú đứng ngắm bể cá vàng, những con cá mầu sắc thật sặc sỡ, tung tăng, lấp lánh, bơi lặn trong bể nước.

Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch luôn thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân trong đó có các cháu thiếu nhi tham quan, học tập - Ảnh: Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch cung cấp

Bác yêu trẻ con một cách kỳ lạ! Đang trò chuyện, đọc báo mà nghe trên đài có tiếng trẻ em bé hát là Bác dừng lại nghe. Đã nhiều lần Bác thi với đồng chí phục vụ đoán xem em bé vừa hát xong mấy tuổi. Rồi Bác bảo đồng chí ấy, lúc nào tiện, hỏi bên đài phát thanh xem. Mặc dù đồng chí ấy thường ngày về nhà vẫn chăm sóc con nhỏ mà lại hay đoán sai, còn Bác thường là đoán trúng.

Bác thường căn dặn các đồng chí ở gần Bác tỉnh thoảng đưa các cháu nhỏ vào chơi với Bác. Có lần, các cháu đến mà Bác còn bận chút việc nên nhờ chú cảnh vệ lấy bánh kẹo cho các cháu. Nhưng do nghĩ là con cháu trong nhà nên đồng chí không lấy bánh kẹo như lời Bác dặn. Khi bác xuống, không thấy bánh kẹo cho các cháu. Bác nhẹ nhàng nhắc nhở: Các cháu là con cái trong nhà chú nhưng đến chơi với Bác thì là khách của Bác. Bác đang bận việc. Các chú phải thay bác tiếp khách chu đáo chứ.

Câu chuyện về cây đa rễ vòng trong khu di tích là một trong những minh chứng rõ nét cho tình cảm đặc biệt Bác dành cho thiếu, niên, nhi đồng những chủ nhân tương lai của đất nước. Vào một buổi sáng năm 1966, sau một trận mưa to gió lớn, Bác vẫn đi dạo trong khi vườn của Phủ Chủ tịch như thường lệ. Bỗng Bác phát hiện một cây đa con ở gốc có một nhánh rễ dài nằm trơ trọi trên mặt đất, cạnh gốc cây cọ vì trận mưa lớn mà bị đánh bật xuống bãi cỏ. Thương cây đa nhỏ và nghĩ tới các cháu thiếu niên nhi đồng Bác liền đề nghị các đồng chí làm vườn trồng lại cây đa và tạo dáng cho nhánh rễ thành một hình tròn thẳng đứng trên mặt đất như chiếc cổng chào. Từ đó mỗi khi vào thăm vườn Bác các em thiếu nhi lại thích thú chui qua chui lại vòng tròn ấy. Nhìn các cháu vui đùa Bác cũng thấy vui.

Ngày 1/6/1969, nhân dịp kỷ niệm ngày quốc tế thiếu nhi, Bác Hồ đã viết bài báo “Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên nhi đồng”. Người nêu rõ việc chăm sóc và giáo dục thiếu niên, nhi đồng là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của gia đình, nhà trường và toàn xã hội. Bác nhắc nhở các cấp, các ngành, đoàn thể và toàn xã hội phải quan tâm chăm sóc đối với thiếu niên, nhi đồng. Người nhấn mạnh: “Thiếu niên, nhi đồng là chủ tương lai của nước nhà. Vì vậy chăm sóc giáo dục tốt các cháu là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân. Công tác đó phải kiên trì, bền bỉ”(5)… Đây là lời căn dặn cuối cùng của Bác đối với toàn Đảng, toàn dân ta trong sự nghiệp chăm sóc, bảo vệ và giáo dục trẻ em.

Trong bản di chúc cuối cùng Bác để lại trước ngày Bác đi xa, Bác không quên gửi những lời yêu thương nhất cho các cháu: “Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thiếu niên và nhi đồng”(6).

Ngày nay, đất nước ta độc lập, hòa bình, thống nhất, các cháu thiếu niên nhi đồng được tự do “có cơm ăn, áo mặc, được học hành”. Và được sự quan tâm chăm sóc ngày càng tốt hơn của gia đình và toàn xã hội, nhiều các cháu thiếu niên, nhi đồng đã đạt được những thành tích xuất sắc trên nhiều các lĩnh vực làm rạng danh đất nước, đưa đất nước Việt Nam sánh vai với các cường quốc năm châu, đó chính là điều mà Bác Hồ kính yêu hằng mong muốn.

TRẦN THU HÀ

Phòng Sưu tầm, Kiểm kê, Tư liệu, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch

_______________________________

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.5, tr.49.

2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t3, tr.240.

3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.4, tr.35.

4. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.13, tr.131.

5. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.15, tr.578.

6. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.15, tr.605.