Từ khi ra đời, Đảng là tổ chức chính trị duy nhất lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Khi cách mạng thắng lợi, giành được chính quyền, Đảng trở thành Đảng duy nhất cầm quyền, lãnh đạo xây dựng xã hội mới - xã hội do nhân dân làm chủ. Để thực hiện tốt nhiệm vụ đó, trước hết, Đảng phải là tấm gương thực hành dân chủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Để làm cho Đảng mạnh, thì phải mở rộng dân chủ” (1), trong Đảng “phải thật sự mở rộng dân chủ để tất cả đảng viên bày tỏ hết ý kiến của mình” (2). Mặt khác, mỗi đảng viên bất cứ ở địa vị nào cũng phải làm gương dân chủ.

Vấn đề thực hiện dân chủ trong Đảng

Trong thời kỳ lãnh đạo đấu tranh giành chính quyền và kháng chiến chống xâm lược, phải hoạt động trong hoàn cảnh hết sức khó khăn, Đảng đã động viên tinh thần trách nhiệm, tính chủ động, sáng tạo của mỗi đảng viên để tổ chức, lãnh đạo quần chúng thực hiện thắng lợi nhiệm vụ cách mạng. Lúc đó, ngoài lợi ích dân tộc, lợi ích giai cấp, hầu như không ai nghĩ đến lợi ích cá nhân. Mọi cán bộ, đảng viên đều một lòng, một dạ phục vụ tổ quốc, phục vụ nhân dân nên quan hệ trong Đảng là bình đẳng, đoàn kết, thống nhất. Dân chủ trong Đảng được phát huy, trở thành bài học kinh nghiệm thành công và truyền thống quý báu của Đảng ta.

Khi trở thành Đảng cầm quyền, trong điều kiện xây dựng đất nước hòa bình, nhiều tổ chức đảng và đảng viên trở thành có quyền lực khi được giao đảm nhiệm những cương vị lãnh đạo, chỉ huy, quản lý trong hệ thống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, ngoại giao... Cùng với tác động tiêu cực của mặt trái cơ chế thị trường, của giao lưu, hội nhập quốc tế, sự buông lỏng quản lý, giáo dục đảng viên của tổ chức đảng, sự thiếu rèn luyện, tu dưỡng của mỗi đảng viên, dẫn đến tình trạng quan liêu, gia trưởng, mất dân chủ hoặc dân chủ hình thức trong nhiều tổ chức đảng và ở nhiều đảng viên, nhất là ở một số đảng viên có chức, có quyền. Ở một số nơi, ý kiến của đảng viên không giữ cương vị lãnh đạo, chỉ huy chưa được quan tâm đầy đủ, hoặc không được phản ánh lên cấp ủy cấp trên. Mặt khác, không ít đảng viên thiếu trách nhiệm, không tích cực tham gia vào việc xây dựng và tổ chức thực hiện nghị quyết của Đảng. Tình trạng trên dẫn đến chất lượng sinh hoạt thấp, không huy động được trí tuệ của tập thể tổ chức đảng; tính khả thi của nghị quyết không cao, thậm chí có nghị quyết phạm sai lầm. Do đó, không phát huy được tính tích cực chủ động của tổ chức đảng và đảng viên trong việc đưa đường lối, chủ trương của Đảng vào cuộc sống.

Đối với vấn đề phát huy dân chủ trong Đảng thời kỳ đổi mới, Đảng ta từng nhận định: “Dân chủ trong Đảng còn hạn chế, kỷ luật không nghiêm, một số nơi mất đoàn kết nghiêm trọng…” (3).

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng vừa qua cũng đã nhận định: “Còn thiếu những quy chế cụ thể bảo đảm phát huy dân chủ, thực hiện đúng đắn nguyên tắc tập trung dân chủ” (4).

Trong sinh hoạt đảng, do những lý do khác nhau, nhiều tổ chức đảng có hiện tượng cấp ủy và tổ chức cấp dưới không dám phê bình thẳng thắn cấp ủy cấp trên, nhất là người đứng đầu; nhiều đảng viên không dám nói chính kiến của mình, ngại đấu tranh, phê bình khuyết điểm của cán bộ đảng, chính quyền cấp trên và cả của đồng chí mình, né tránh các vấn đề phức tạp. Tình trạng thiếu dân chủ thường đi đôi với hiện tượng quan liêu, gia trưởng, độc đoán, chuyên quyền. Một số vụ việc tham nhũng lớn vừa qua, hầu như không một vụ nào do tổ chức đảng và đảng viên tại chỗ phát hiện mà đều do đảng viên cấp dưới, quần chúng hoặc cơ quan báo chí, cơ quan pháp luật phát hiện. Điều đó cho thấy sự yếu kém về sức chiến đấu của tổ chức đảng và đảng viên.

Những nội dung cơ bản của phát huy dân chủ trong Đảng

Dân chủ trong xây dựng đường lối, chủ trương của Đảng

Đường lối, chủ trương là vấn đề quan trọng nhất trong lãnh đạo của Đảng. Đường lối, chủ trương đúng là nhân tố cơ bản bảo đảm cho cách mạng thắng lợi và sự vững mạnh của Đảng. Đảng cần phải huy động được trước hết là trí tuệ của toàn Đảng, tiếp đó là sự đóng góp của toàn dân vào việc xây dựng đường lối, chủ trương của Đảng. Trung ương Đảng đã tôn trọng, tiếp thu những sáng kiến đó, hoàn thiện thành đường lối, chủ trương chung của Đảng. Nhờ vậy, từ khi ra đời đến nay, đường lối chiến lược và phương pháp cách mạng của Đảng ta đều đúng đắn; những sai lầm, khuyết điểm được nhanh chóng phát hiện và sửa chữa.

Hiện nay, nước ta là một nước đang phát triển, trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và hội nhập quốc tế nhiều vấn đề mới về lý luận và thực tiễn đặt ra cần được giải quyết mà chưa có tiền lệ trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Công tác lý luận của Đảng hiện nay chưa đủ sức làm sáng tỏ nhiều vấn đề do thực tiễn đặt ra. Tình hình đó càng đặt ra yêu cầu phải phát huy được tinh thần trách nhiệm, năng lực tư duy của toàn Đảng vào việc xây dựng đường lối, chủ trương lãnh đạo mọi nhiệm vụ đa dạng và phức tạp của cách mạng.

Dân chủ trong phát huy tinh thần trách nhiệm, trí tuệ của tổ chức đảng và đảng viên

Dân chủ không chỉ là quyền mà còn phải gắn với trách nhiệm của mọi đảng viên. Lực lượng lãnh đạo thực hiện thắng lợi đường lối, chủ trương của Đảng là các tổ chức đảng, các cấp ủy từ Trung ương đến cơ sở cùng toàn thể đảng viên. Nhiệm vụ lãnh đạo này vô cùng phong phú, phức tạp bởi cuộc sống xã hội là muôn màu muôn vẻ. Không thể có một khuôn mẫu duy nhất nào, một giải pháp cố định nào cho mọi lĩnh vực, mọi lúc, mọi nơi. Phát huy dân chủ trong động viên, tổ chức đảng viên lãnh đạo quần chúng đưa đường lối, chủ trương của Đảng thành hiện thực cuộc sống là yêu cầu tất yếu, là thể hiện dân chủ trong Đảng. Trong điều kiện đảng cầm quyền, phát huy dân chủ trong lĩnh vực này đặt ra những yêu cầu cao hơn, đa dạng hơn, đòi hỏi mọi tổ chức đảng, mọi cấp ủy và mọi đảng viên bất kể ở cương vị nào đều phải phát huy tinh thần trách nhiệm, nâng cao trí tuệ, quán triệt sâu sắc quan điểm, tư tưởng, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, đồng thời chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, tìm ra nhiều chủ trương, biện pháp cụ thể phù hợp và thực sự nêu gương thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của mỗi người, ở mỗi địa phương, đơn vị, từng ngành cũng như cả nước.

Dân chủ trong sinh hoạt đảng

Sinh hoạt đảng là một hoạt động thường xuyên và rất quan trọng của Đảng. Mọi đường lối, chủ trương, tổ chức thực hiện, tổng kết rút ra kinh nghiệm lãnh đạo cách mạng, xây dựng bản thân Đảng, đấu tranh với các thế lực chống Đảng… đều từ trong sinh hoạt đảng. Sinh hoạt dân chủ, chất lượng cao sẽ làm cho Đảng mạnh. Kế thừa và phát triển truyền thống dân chủ nội bộ trước yêu cầu mới, Điều lệ Đảng được các Đại hội thông qua đều quy định cụ thể nguyên tắc tập trung dân chủ cùng những nội dung cơ bản của nguyên tắc đó. Đảng cũng có những quy chế, quy định… về tổ chức và sinh hoạt của Đảng. Trong đó quy định rõ phải bảo đảm cho mọi đảng viên thực hiện quyền dân chủ thảo luận xây dựng đường lối, chính sách của đảng; ứng cử, bầu cử các cơ quan lãnh đạo; giám sát, kiểm tra hoạt động của cấp ủy, được phê bình, chất vấn về hoạt động của tổ chức đảng và đảng viên ở mọi cấp trong phạm vi tổ chức. Đó là những quy định nhằm thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và sinh hoạt đảng. Phát huy dân chủ trong sinh hoạt đảng ở tất cả các cấp của Đảng là một nội dung quan trọng để phát huy dân chủ trong Đảng, làm gương cho mọi sinh hoạt trong các tổ chức của hệ thống chính trị và trong mọi sinh hoạt xã hội.

Dân chủ trong công tác cán bộ

Thời kỳ đổi mới, công tác cán bộ đặt ra cho chúng ta những nhiệm vụ mới mẻ hơn, phức tạp hơn, khó khăn hơn. Để phát huy dân chủ trong công tác cán bộ, cần khẳng định nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ, không chỉ với cán bộ trong Đảng mà với cán bộ cả nước. Đảng quyết định chủ trương, chính sách, cơ chế quản lý đối với toàn bộ đội ngũ cán bộ. Việc lựa chọn cán bộ các cấp trong Đảng càng cần thực hiện dân chủ để chọn được những đảng viên thực sự có phẩm chất chính trị, đạo đức, trình độ lãnh đạo, uy tín trong tập thể đảng viên và quần chúng để giao giữ cương vị lãnh đạo trong Đảng. Đổi mới và hoàn thiện chế độ bầu cử. Trong lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý cán bộ phải có sự phân công, phân cấp hợp lý, phải bảo đảm mọi quyết định về cán bộ đều có sự lãnh đạo của tổ chức đảng có thẩm quyền. Trong công tác cán bộ, tổ chức đảng thực hiện nguyên tắc tập thể quyết định theo đa số, đồng thời phát huy trách nhiệm, tôn trọng quyền hạn và ý kiến của người đứng đầu cơ quan. Đối với bản thân cán bộ, khi có những quyết định về mình cần được thông báo đầy đủ và được trình bày ý kiến.

Một số biện pháp phát huy dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Đảng

Nâng cao nhận thức đúng đắn về dân chủ trong Đảng

Mỗi tổ chức đảng và đảng viên phải nhận thức đúng đắn và thống nhất nội dung dân chủ trong Đảng. Dân chủ phải đi đôi với tập trung. Phát huy dân chủ đồng thời phải chống dân chủ cực đoan, dân chủ không tuân theo kỷ cương phép nước. Nguyên tắc tập trung dân chủ phải được thực hiện theo đúng Điều lệ Đảng và trong mối quan hệ đồng bộ với các nguyên tắc khác như tự phê bình và phê bình, đoàn kết thống nhất trong Đảng. Cơ quan lãnh đạo phải nắm vững quyền chỉ đạo tập trung, điều hành thống nhất, đó là lãnh đạo tập thể. Tăng cường sự lãnh đạo tập thể phải trên cơ sở và đi đôi với mở rộng dân chủ. Trong sinh hoạt đảng, mọi ý kiến khác nhau cần được thảo luận dân chủ, thẳng thắn và quyết định tập thể. Ngoài việc nâng cao nhận thức, điều quyết định bảo đảm thực hiện trong thực tế những nội dung đó là phải có cơ chế đúng, có những quy định cụ thể và phải có tinh thần đấu tranh kiên quyết để thực hiện các quy chế, quy định đó. Mọi cán bộ đảng viên có quyền tham gia quyết định công việc của Đảng, được chất vấn, phê bình trong phạm vi tổ chức về hoạt động của tổ chức đảng và đảng viên ở mọi cấp; quyền được thông tin, thảo luận, nêu ý kiến riêng, được bảo lưu ý kiến và trình bày ý kiến trong tổ chức đảng. Tuy nhiên thiểu số phải phục tùng đa số, khi Đảng đã có nghị quyết thì mỗi đảng viên phải nói và làm theo nghị quyết...

Tăng cường công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng

Tổng kết sự lãnh đạo trong quá trình đổi mới, Đảng ta khẳng định những thành tựu và yếu kém đều bắt nguồn từ công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Vì thế, Đảng đã quyết định tiếp tục đẩy mạnh cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Xây dựng Đảng phải đi đôi với chỉnh đốn Đảng, làm cho Đảng thường xuyên trong sạch, vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức để đáp ứng yêu cầu lãnh đạo cách mạng trong mọi tình huống. Xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh có phần là kết quả của việc phát huy dân chủ trong Đảng, đó cũng là biểu hiện trình độ dân chủ trong Đảng. Nhưng điều quan trọng hơn, đây là điều kiện quan trọng hàng đầu để phát huy dân chủ trong Đảng. Yêu cầu cơ bản của việc xây dựng, chỉnh đốn Đảng là nâng cao bản lĩnh chính trị và năng lực lãnh đạo của Đảng, nâng cao trình độ kiến thức, đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên; khắc phục có hiệu quả tệ tham nhũng; tăng cường dân chủ và kỷ luật, củng cố khối đoàn kết thống nhất trong Đảng; tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, khắc phục bệnh quan liêu, bao biện, xa rời, coi thường quần chúng, củng cố mối liên hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân; xây dựng, chỉnh đốn Đảng phải thực hiện đúng các nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt của Đảng mà trước hết là nguyên tắc tập trung dân chủ.

Nâng cao chất lượng đảng viên

Đảng viên là lực lượng xây dựng đường lối, chủ trương, là lực lượng trực tiếp động viên, tổ chức, hướng dẫn quần chúng thực hiện đường lối, chủ trương, là tấm gương để quần chúng noi theo. Cho nên, nâng cao chất lượng công tác phát triển đảng viên là một nội dung cơ bản quan trọng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Nâng cao chất lượng công tác phát triển đảng viên còn là yêu cầu của việc xây dựng và thực hiện dân chủ trong Đảng. Đại hội X nhấn mạnh các yêu cầu nâng cao chất lượng công tác phát triển đảng viên về tư tưởng chính trị và về trình độ năng lực. Thực tế cho thấy cơ sở đảng nào chất lượng đảng viên thấp thì cơ sở đảng ở đó yếu kém, không phát huy được dân chủ trong Đảng và trong quần chúng, phong trào mọi mặt sút kém; đảng viên nào có khuyết điểm hoặc trình độ, năng lực yếu thì không dám đấu tranh với các hiện tượng sai trái, mất dân chủ, cũng không thực hiện đầy đủ quyền dân chủ của mình.

Đấu tranh phòng chống quan liêu, tham nhũng trong Đảng và toàn xã hội

Đảng ta nhận định, hiện nay quan liêu, tham nhũng đã trở thành quốc nạn, là một nguy cơ, thách thức đối với sự sống còn của Đảng, của cách mạng nước ta. Đây là thủ phạm chính gây ra tình trạng mất dân chủ trong Đảng. Các tổ chức đảng và đảng viên phải đi đầu, nêu gương chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, chống đặc quyền, đặc lợi, hách dịch, cửa quyền. Đây là những tệ nạn đang diễn ra gây bức xúc trong xã hội hiện nay. Phát huy dân chủ và chống quan liêu, tham nhũng là hai mặt gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động, thúc đẩy lẫn nhau. Thực hiện tốt việc chống quan liêu, tham nhũng, chống đặc quyền, đặc lợi trong Đảng sẽ có tác động quyết định đến việc chống quan liêu, tham nhũng, thực hành dân chủ, làm lành mạnh các quan hệ xã hội. Vì thế, đấu tranh phòng chống quan liêu, tham nhũng là một nhiệm vụ trọng tâm của công tác xây dựng Đảng. Các cấp ủy và tổ chức đảng, toàn thể cán bộ, đảng viên phải coi đây là nhiệm vụ chính trị của mình trong công tác xây dựng Đảng.

Từ bản chất của Đảng và vai trò là Đảng cầm quyền, trước thực trạng và yêu cầu phát huy dân chủ trong Đảng và trong xã hội hiện nay, vấn đề phát huy dân chủ trong Đảng phải được nhận thức đó vừa là mục tiêu, vừa là động lực để nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng.

__________________

1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002, tr.241.

2. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 10, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002, tr.118.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Báo cáo xây dựng Đảng và sửa đổi Điều lệ Đảng tại đại hội VII của Đảng, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1991, tr.11.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.270.

Tác giả: Khuất Văn Hùng

Nguồn : Tạp chí VHNT số 412, tháng 10 - 2018