Là sinh viên điện ảnh khoá 2, cùng lớp với các diễn viên tài sắc như Minh Châu, Thanh Quý, Hữu Mười... NSND Bùi Bài Bình là nam diễn viên hiếm hoi của khoá còn trụ lại với nghề.

Vợ chồng nghệ sĩ Bùi Bài Bình - Ngọc Thu trên thảm đỏ

Với vẻ điển trai và nét diễn hóm hỉnh, dù không được sinh ra trong gia đình nghệ thuật nhưng Bùi Bài Bình lại bén duyên khá sớm với nghệ thuật. Ông hài hước: Tôi không có ý định trở thành diễn viên vì gia đình không ai theo nghệ thuật nhưng may là 4 chị gái yêu văn nghệ nên động viên ông bà cho tôi đi học diễn viên. Để theo được nghề này lâu dài, phải hội đủ 3 yếu tố: năng khiếu, rèn luyện và thời cơ. May mắn là năm 1977 khi học xong, tôi về Hãng phim truyện Việt Nam và nhận ngay một vai trong tác phẩm đầu tay của đạo diễn Phạm Văn Khoa là phim Kén rể. 

Tự nhận khá may mắn so với đồng môn nhưng để đi đến ngày hôm nay với nghề diễn, NSND Bùi Bài Bình đã có những “hy sinh” không nhỏ. Thời trẻ, chiếc răng khểnh từng làm nên thương hiệu của Bùi Bài Bình và giúp ông có được vai diễn đầu tiên thì mấy chục năm sau, ở tuổi ngoài 50 ông lại phải nhổ một chiếc và mài đi một chiếc để có ngoại hình phù hợp vào vai Bác Hồ trong bộ phim Nhà tiên tri (đạo diễn: Vương Đức). Chia sẻ về việc này, NSND Bùi Bài Bình cho biết: Tôi nghĩ mình cũng có tuổi rồi, chẳng cần răng khểnh làm gì nữa để nhận vai. Với hai chiếc răng khểnh thì một cái tôi nhổ, một cái mài bớt cho hợp với vai diễn. 

Từng vào vai lãnh tụ (Bác Hồ trong phim Nhà tiên tri), vai ông Hòa dở người (phim Mùa ổi), vai người xấu với mưu mô, gian trá (trong Ma làng, Gió làng Kình…) có thể nói mọi vai diễn đều không làm khó được Bùi Bài Bình. Với mỗi nhân vật, tuỳ ngoại hình, tính cách… ông đều cố gắng tìm kiếm chìa khoá khi vào vai. Một vị lãnh tụ hết lòng vì dân vì nước như Bác Hồ trong Nhà tiên tri vừa phải thể hiện được trí tuệ mẫn tiệp, tài năng phân tích, phán đoán, xử lý công việc lại vừa thân thiết, gần gũi với chiến sĩ, đồng bào. Để ra chất lãnh tụ, không chỉ thần thái, ánh mắt mà ngay các cử chỉ, ngữ điệu lời nói cũng phải rèn luyện để ra chất của nhân vật. NSND Bùi Bài Bình cho biết: “Để thể hiện một nhân vật như Bác Hồ không đơn giản. Đã từng có nhiều người đóng Bác và mỗi người khai thác theo một hướng khác nhau”.

NSND Bùi Bài Bình vào vai Bác Hồ trong phim Nhà tiên tri

Trong phim Mùa ổi, khi thể hiện thần trí của một cậu bé 13 tuổi trong hình hài của một người đàn ông đã 50 tuổi là ông Hòa, NSND Bùi Bài Bình đã có nhiều pha diễn xuất thần. Ánh mắt ngơ ngác, sự dửng dưng khi mọi biến đổi của thời cuộc mãi mãi không ảnh hưởng đến tâm trí tuổi 13 được ông diễn tả sinh động. Trí não ấy, tâm hồn ấy mãi mãi dừng lại sau cú ngã, bất chấp bao năm đã trôi qua, cậu bé năm nào cũng đã già. Nhưng kỷ niệm về tuổi thơ, về căn nhà có cây ổi cứ mãi neo trong tâm trí để “cậu bé Hòa” luôn tìm về dù nhà đã đổi chủ, mọi thứ đã không còn. Để có thể hóa thân thành nhân vật người đàn ông đã 50 tuổi nhưng ký ức và tâm hồn mãi mãi là đứa trẻ 13 vừa có sự ngây ngô đáng yêu của một đứa trẻ vừa có sự vụng về đáng thương của một người đàn ông trung niên, Bùi Bài Bình đã dành vài tháng gặp gỡ, tìm hiểu tâm lý, cuộc sống của những người giống như ông Hòa ngoài đời. Ông cho biết: “Họ là những người tốt, nhưng bị người khác lợi dụng và bị xã hội coi thường. Gặp gỡ và tiếp xúc với họ, tôi nhận ra trong cuộc sống, chúng ta hãy nhìn mọi việc một cách đơn giản. Bộ phim Mùa ổi của đạo diễn Đặng Nhật Minh đã giúp ông giành giải Bông Sen Vàng cho Nam diễn viên chính xuất sắc phim truyện điện ảnh vào năm 2001.

Từng vào những vai bộ đội, người dân hiền lành thuần chất như Khoảnh khắc yên lặng của chiến tranh, Thị trấn yên tĩnh, Sơn ca trong thành phố, Ngày Chủ nhật vắng Chúa, Anh và em, Phần đời không muốn nhớ… NSND Bùi Bài Bình cũng gây ấn tượng với các vai diễn phản diện trong Ma làng, Gió làng Kình… Dáng người xương xương, đôi mắt láo liên và điệu cười nhếch mép, ông Tòng trong Ma Làng, Khuếnh trong Gió làng Kình từng là kẻ đứng sau, giật dây, làm điên đảo cả một làng xã vì những trò kích bác, xúi giục. Ở thời điểm nhận vai, khó ai nghĩ một gương mặt hiền lành như Bùi Bài Bình lại có thể nhập vai người xấu xuất sắc đến như vậy. 

Sau nhiều năm tham gia các loại vai, gần đây, ông trở lại màn ảnh với vai ông Thành lái xe ôm trong Lối nhỏ vào đời và ông Toại của phim Gia đình mình vui bất thình lình. Ông Thành lái xe ôm trong Lối nhỏ vào đời là người vui vẻ nhưng có gia cảnh đáng buồn khi vợ chồng cậu con trai chăm chăm bán nhà bố để trả nợ. Ông Toại trong Gia đình mình vui bất thình lình có nhiều đất diễn hơn với thân phận, cuộc sống nhiều sóng gió của một gia đình đông người có đến 3 thế hệ sống cùng. Chia sẻ về hai vai diễn gần nhau, NSND Bùi Bài Bình cho biết: Tôi thích nhân vật ông Toại. Đúng là vai này trong kịch bản không có nhiều đất, lại có vẻ khô khan, khó thể hiện. Nhưng trong quá trình làm phim, tôi nghiên cứu xem đoạn nào vui, đoạn nào buồn để tạo điểm nhấn. Ở ông Toại, bên ngoài vẻ nghiêm khắc của một sĩ quan quân đội về hưu là tấm lòng bao dung với gia đình, với xã hội. 

 Vai ông Hòa trong Mùa ổi đã mang về giải Nam diễn viên xuất sắc cho NSND Bùi Bài Bình

Với lối diễn xuất tình cảm, chân thật, NSND Bùi Bài Bình hiện đảm nhiệm khá nhiều vai ông bố trên màn ảnh Việt. Nhắc đến ông, khán giả ngoài nhớ đến những tác phẩm nổi tiếng như Gia đình mình vui bất thình lình, Lối nhỏ vào đời còn là vai người cha bảo thủ trong Lặng yên dưới vực sâu hay vai ông bố ghê gớm và bệnh tật trong Hương vị tình thân....

Không “đóng đinh” mình trong một kiểu vai diễn mà hóa thân đa dạng từ vai chính diện đến những nhân vật đểu giả, mưu mô với NSND Bùi Bài Bình mỗi vai diễn đều phải có nét khác lạ. Chỉ riêng vệt vai ông bố cũng có nhiều khác biệt. Một ông bố tần tảo nhưng nặng gánh vì con trong Lối nhỏ vào đời thật khác với ông bố bệnh tật và cay nghiệt trong Hương vị tình thân. Ông bố trong Gia đình mình vui bất thình lình lại nghiêm khắc, có chút gia trưởng dù luôn yêu vợ, thương con, quý cháu.

Dù đã là một diễn viên có tiếng, gặt hái nhiều thành tựu, được khán giả quen mặt, nhớ tên nhưng ở ngoài đời, NSND Bùi Bài Bình sống khiêm nhường và kín tiếng. Ngay tại những kỳ Liên hoan phim, dù đóng vai chính trong những bộ phim được giải cao nhất, NSND Bùi Bài Bình cũng luôn chọn những vị trí ít thu hút sự chú ý nhất. Chính vì sự giản dị, khiêm nhường này, nên nam nghệ sĩ luôn được nhiều bạn bè, đồng nghiệp yêu mến và kính trọng. Với gia đình, NSND Bùi Bài Bình cũng vô cùng trách nhiệm, ông luôn thể hiện sự trân trọng với bạn đời, NSUT Ngọc Thu khi chia sẻ: “Sau nhiều năm chung sống tôi không biết phải nói gì, chỉ biết tặng bà ấy hai từ biết ơn. Vợ tôi hy sinh nhiều lắm khi phải gác lại giấc mơ diễn viên của mình để lui về hậu phương làm kinh doanh, chăm sóc gia đình nhỏ trong khi tôi đi biền biệt theo chân các đoàn phim. Nếu xem gia đình là một cuốn phim thì Ngọc Thu mới là vai chính, tôi chỉ là vai phụ”.

Vai lão Tòng trong Ma làng

Đóng nhiều phim, cộng tác với nhiều lớp diễn viên trẻ, ông luôn có sự gần gũi, thân thiện và đánh giá cao sự sáng tạo, nhiệt tình của họ trong công việc. Ông khen Doãn Quốc Đam là người chịu khó, luôn tìm kiếm cái mới cho vai diễn. Thanh Sơn thì hào hoa, công tử nhưng rất có trách nhiệm với nghề… Sau Gia đình mình vui bất thình lình, NSND Bùi Bài Bình tiếp tục đóng phim truyền hình giờ vàng Cuộc chiến không giới tuyến, bối cảnh quay ở Lai Châu. Ông tự tin có sức khỏe tốt, vẫn còn nhiều đam mê với nghề diễn.

Vai ông bố trong Gia đình mình vui bất thình lình

Ngoài những lúc theo đoàn làm phim rong ruổi khắp các vùng miền, khi rảnh rỗi ông thường dành thời gian lên phố gặp gỡ bạn bè hoặc chăm cây cối ở nhà. Ở tuổi này, NSND Bùi Bài Bình nói rằng không còn đặt nặng thu nhập từ nghề diễn. Với ông nghề này không có tuổi, còn sức, còn đam mê là lại lên đường.

HÀ PHƯƠNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 550, tháng 10-2023