Đối với quân đội, môi trường là yếu tố gắn liền với hoạt động quân sự của bộ đội. Công tác bảo vệ môi trường là nhiệm vụ của mọi quân nhân, trong đó, thanh niên quân đội được xác định là lực lượng đông đảo, đóng vai trò xung kích. Do đó, để bảo đảm cho nhiệm vụ này được thực hiện nghiêm túc, hiệu quả, chất lượng cao, vấn đề đặt lên hàng đầu là chú trọng nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho thanh niên quân đội nói chung, làm cho hoạt động ấy trở thành nhu cầu tự thân, suy nghĩ thường trực, thói quen trong hành động của thanh niên ở đơn vị cơ sở trong Quân đội nói riêng.

Thanh niên ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam là một bộ phận của thanh niên quân đội đang thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa tại các đơn vị cấp tiểu đoàn và tương đương. Họ là lực lượng xung kích, chủ yếu, nòng cốt trong thực hiện các nhiệm vụ của quân đội và của các đơn vị. Hiện nay, cùng với nhiệm vụ chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, xây dựng đất nước, thực hiện nhiệm vụ tìm kiếm cứu nạn, cứu hộ, ứng phó sự cố hóa chất độc, xạ, bảo vệ môi trường là nhiệm vụ quan trọng của cán bộ, chiến sĩ quân đội. Đây là vấn đề có ý nghĩa rất quan trọng, vừa có tính chất cơ bản, lâu dài, vừa cấp thiết, thường xuyên trong giai đoạn hiện nay.

Nhận thức sâu sắc về vai trò của môi trường và ý nghĩa của công tác bảo vệ môi trường sống, nhất là liên quan đến sự cố hóa chất độc, xạ; thời gian qua, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp, tuyệt đại đa số đoàn viên, thanh niên ở các đơn vị cơ sở đã phát huy tốt ý thức, phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ” trong việc tham gia bảo vệ môi trường trên địa bàn. Họ luôn tích cực, chủ động phát huy tốt vai trò sung kích, sáng tạo, tình nguyện trong giữ gìn, bảo vệ, xây dựng môi trường với nhiều giải pháp tích cực, bằng nhiều mô hình sáng tạo, hiệu quả; tích cực tham gia phòng ngừa, giảm thiểu, xử lý ô nhiễm và khắc phục các sự cố môi trường, nhất là sự cố liên quan đến hóa chất độc, xạ; quản lý, khai thác, sử dụng hợp lý, hiệu quả các thành phần môi trường phục vụ cho các hoạt động quân sự; quản lý tài nguyên và môi trường biển, đảo; xử lý chất độc hóa học tồn lưu sau chiến tranh, trả lại môi trường sống cho đất nhiễm; luôn chú trọng xây dựng môi trường đơn vị xanh - sạch - đẹp. Thanh niên quân đội luôn là lực lượng nòng cốt trong tuần tra, bảo vệ rừng, phòng chống thiên tai, hỏa hoạn, hạn hán, xâm nhập mặn và phòng chống, giúp dân khắc phục hậu quả thiên tai, bão lũ; quan tâm đến việc tuyên truyền, giúp đỡ bà con xây dựng môi trường sống trong lành, phòng chống dịch bệnh. Những việc làm ấy đã thiết thực góp phần bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng thực hiện nhiệm vụ, cuộc sống của bộ đội và nhân dân trên địa bàn đóng quân. Qua đó lan tỏa những việc làm thiết thực trong công tác bảo vệ môi trường và tăng cường tình đoàn kết quân dân.

Tuy nhiên, công tác bảo vệ môi trường của các đơn vị cơ sở trong toàn quân vẫn tồn tại một số hạn chế nhất định. Nhận thức của cấp ủy, chỉ huy về công tác bảo vệ môi trường có nơi, có lúc chưa đầy đủ; hiệu quả công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, ý thức ứng phó biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường chưa cao; tính xung kích, sáng tạo của thanh niên các đơn vị cơ sở quân đội tham gia vào xây dựng cảnh quan môi trường có thời điểm, có đơn vị chưa được phát huy đầy đủ; ý chí quyết tâm trong bảo vệ môi trường chưa cao, còn mang tính thụ động, trông chờ, thiếu tính năng động, sáng tạo; chưa thật sự tự giác chấp hành nhiệm vụ bảo vệ môi trường, ý thức bảo vệ môi trường của một bộ phận cán bộ, chiến sĩ các đơn vị cơ sở quân đội vẫn chưa trở thành thói quen, nếp sống. Vẫn tồn tại các hành vi, thói quen xấu gây ô nhiễm môi trường, làm ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng, môi trường. Những hạn chế trên gây ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín và chất lượng hoàn thành nhiệm vụ bảo vệ môi trường của các đơn vị cơ sở trong quân đội.

Trước những yêu cầu mới của tình hình thực tiễn và trước sự tác động, ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường, sự cố môi trường liên quan đến hóa chất độc, xạ đe dọa đến tính mạng, sức khỏe của bộ đội và nhân dân trên các địa bàn đóng quân; đồng thời, tạo sự biến đổi về chất, gia tăng sự thâm nhập, chuyển hóa giữa các yếu tố tri thức, tình cảm, niềm tin và ý chí quyết tâm, tạo thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy thanh niên ở các đơn vị cơ sở quân đội tích cực, chủ động bảo vệ môi trường, đòi hỏi phải tiếp tục nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của thanh niên ở các đơn vị cơ sở quân đội. Theo đó, cần thực hiện có hiệu quả một số nội dung, biện pháp cơ bản sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy, tổ chức đảng, sự chỉ đạo, quản lý của chỉ huy các cấp với nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của thanh niên ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

Đây là giải pháp quan trọng, có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của thanh niên ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay. Cấp ủy, tổ chức đảng các cấp ở đơn vị cơ sở quân đội với tư cách là chủ thể trực tiếp lãnh đạo mọi hoạt động của đơn vị. Do đó, cấp ủy, tổ chức đảng các cấp ở đơn vị cơ sở quân đội là tổ chức trực tiếp có vai trò quyết định trong lãnh đạo tổ chức nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của thanh niên ở đơn vị cơ sở quân đội hiện nay. Chỉ huy các cấp trong quân đội quản lý, chỉ đạo, hướng các hoạt động của thanh niên vào nhiệm vụ bảo vệ môi trường; quá trình tham gia bảo vệ môi trường của thanh niên đều gắn với vai trò, trách nhiệm của chỉ huy các cấp.

Cấp ủy, lãnh đạo, chỉ huy ở đơn vị cơ sở cần quán triệt sâu sắc, nghiêm túc các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, Chính phủ, Bộ Quốc phòng về nhiệm vụ bảo vệ môi trường cho cán bộ, chiến sĩ trong toàn đơn vị; thường xuyên kiểm tra, theo dõi, chỉ đạo nhiệm vụ bảo vệ môi trường sinh thái trên địa bàn khu vực đóng quân và huấn luyện, dã ngoại. Căn cứ vào đặc điểm tình hình, yêu cầu nhiệm vụ của từng đơn vị cụ thể mà cấp ủy đề ra biện pháp lãnh đạo sát thực, đưa nhiệm vụ bảo vệ môi trường ở các đơn vị cơ sở trong toàn quân thực sự đi vào nề nếp, tạo ra bước chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức và hành động cho mọi cấp, mọi ngành và mọi quân nhân. Các nghị quyết hằng tháng, quý, năm phải có nội dung đánh giá kết quả chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường gắn với thực hiện nhiệm vụ chính trị trung tâm, đồng thời đề ra phương hướng lãnh đạo, chỉ đạo đúng đắn. Trong đó, có nội dung lãnh đạo, chỉ đạo về hoạt động bảo vệ môi trường trong xây dựng doanh trại, lao động sản xuất, huấn luyện và thực hành các nhiệm vụ cần sử dụng khí tài có xả thải, trên cơ sở đó, kiểm tra việc tổ chức thực hiện, quy trách nhiệm rõ ràng.

Đặc biệt, đối với đơn vị có tổ chức biên chế, lực lượng chuyên trách, trang bị khí tài hiện đại đủ năng lực là lực lượng nòng cốt trong khắc phục sự cố môi trường, nhất là sự cố hóa chất độc, xạ, môi trường như Binh chủng Hóa học; cần phát huy vai trò của cấp ủy, chỉ huy các cấp trong quán triệt, giáo dục, nâng cao ý thức và hướng thanh niên thực hiện tốt Cuộc vận động “Bộ đội Hóa học đồng hành bảo vệ môi trường”. Khi có sự cố hóa chất độc, xạ, môi trường, thanh niên quân đội có thể hoàn thành tốt “nhiệm vụ chiến đấu thời bình” là khắc phục sự cố hóa chất độc, xạ, môi trường và khắc phục hậu quả chất độc tồn lưu sau chiến tranh; để trả lại sự sống cho môi trường sinh thái. “Hoàn thành xử lý chất độc da cam sân bay Đà Nẵng và tiếp tục xử lý ở khu vực sân bay Biên Hòa” là nhiệm vụ bảo vệ môi trường mang tính đặc thù, chỉ thanh niên quân đội mới đủ điều kiện về tổ chức biên chế, lực lượng, trang bị khí tài hiện đại và bản lĩnh khắc phục sự cố môi trường trong điều kiện hóa chất độc, hại, nguy hiểm đe dọa trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe của người trực tiếp tham gia.

Mỗi cấp ủy, chỉ huy đơn vị cần xây dựng chương trình, nội dung, phương pháp, hướng mọi hoạt động của thanh niên quân đội vào thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường phù hợp, sát đúng với đặc điểm tình hình, yêu cầu, nhiệm vụ chính trị của đơn vị; phối hợp với tổ chức đoàn ở địa phương nơi đóng quân làm tốt công tác tuyên truyền và tổ chức phối hợp bảo vệ môi trường sinh thái. Quán triệt sâu sắc mục đích, nhiệm vụ, yêu cầu bảo vệ môi trường sinh thái quốc gia; có quan điểm đúng, đầu tư kịp thời cơ sở vật chất và có chính sách quan tâm đúng mức cho nhiệm vụ bảo vệ môi trường sinh thái. Thực hiện tốt việc kết hợp kiểm tra thường xuyên với kiểm tra đột xuất mọi mặt giáo dục bồi dưỡng, rèn luyện ý thức bảo vệ môi trường sinh thái để kịp thời phát hiện chỉ đạo, chấn chỉnh, uốn nắn những tồn tại khuyết điểm, đảm bảo nâng cao ý thức bảo vệ môi trường sinh thái đi đúng hướng.

Hai là, thường xuyên đổi mới nội dung, đa dạng các hình thức, phương pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho thanh niên ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

Đây là giải pháp cơ bản, có vị trí quan trọng, được tiến hành thường xuyên, liên tục, nhằm chủ động giải quyết kịp thời những vấn đề thực tiễn đặt ra đối với nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của thanh niên ở đơn vị cơ sở trong quân đội hiện nay. Thực chất là xác định lại những nội dung, hình thức, biện pháp và nghiên cứu, lựa chọn các phương pháp phù hợp với đặc điểm của từng đối tượng thanh niên, chức năng, nhiệm vụ và khả năng, điều kiện cụ thể của các đơn vị cơ sở trong quân đội hiện nay.

Do vậy, cần tập trung nâng cao trình độ và kiến thức về những tác động, biến đổi của môi trường sinh thái, sự hiểu biết về hoạt động đặc thù quân sự có ảnh hưởng tới môi trường, đặc biệt là những hoạt động có xả thải hoặc tác động trực tiếp vào môi trường... Trong đó, chú trọng giáo dục, quán triệt cho đoàn viên, thanh niên có nhận thức đúng đắn về vị trí, vai trò của nhiệm vụ bảo vệ môi trường; về đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước về bảo vệ môi trường, nhiệm vụ của đoàn viên, thanh niên ở các đơn vị trong giai đoạn hiện nay. Thường xuyên tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho đoàn viên, thanh niên ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam về sự cần thiết của việc bảo vệ môi trường sinh thái hiện nay. Quan tâm bồi dưỡng và giáo dục những kiến thức về bảo vệ môi trường nói chung và pháp luật về bảo vệ môi trường nói riêng; cung cấp cho họ những thông tin dưới dạng phổ biến, dễ hiểu và thường xuyên về môi trường để họ có thể vận dụng giải quyết những vấn đề môi trường ngay tại đơn vị; cần đưa các nội dung giáo dục môi trường sinh thái vào hoạt động giáo dục ngoại khóa. Cùng với hoạt động tuyên truyền nhân rộng những điển hình tích cực, phương pháp, cách làm khoa học hiệu quả, cần có nội dung đấu tranh với các hiện tượng tiêu cực đối với môi trường, nhằm tạo dư luận đồng thuận với các hành động đẹp, các tấm gương tốt, bài trừ các vấn đề tiêu cực bảo vệ môi trường.

Cần chú trọng đổi mới nội dung, hình thức tổ chức giáo dục bồi dưỡng cho sát với tình hình thực tiễn, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ, những thuận lợi, khó khăn và thách thức về trong công tác bảo vệ môi trường của đơn vị. Lồng ghép giáo dục về bảo vệ môi trường sinh thái trong các hoạt động của đơn vị gắn với chức năng và nhiệm vụ. Có thể thông qua quá trình học tập, công tác và một số hoạt động sinh hoạt dã ngoại, các đợt hành quân kết hợp dân vận… hay những cá nhân, tổ chức điển hình có hành động tích cực đối với môi trường sinh thái để xây dựng ý thức bảo vệ môi trường sinh thái cho đoàn viên, thanh niên ở đơn vị cơ sở. Kịp thời sơ, tổng kết, rút kinh nghiệm, biểu dương, khen thưởng các tấm gương thể hiện ý thức trách nhiệm cao trong việc bảo vệ môi trường sinh thái. Tận dụng hiệu quả, tích cực của phương tiện thông tin đại chúng trong định hướng hoạt động tham gia bảo vệ môi trường của thanh niên ở đơn vị cơ sở vào các hoạt động thiết thực cụ thể.

Ba là, phát huy vai trò của tổ chức đoàn trong nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho thanh niên ở đơn vị cơ sở Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

Tổ chức đoàn ở các đơn vị cơ sở có nhiệm vụ trực tiếp tổ chức các phong trào nhằm góp phần giáo dục bồi dưỡng, rèn luyện ý thức bảo vệ môi trường sinh thái cho đoàn viên, thanh niên. Do đó, quá trình nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho thanh niên phụ thuộc trực tiếp vào chất lượng giáo dục bồi dưỡng, rèn luyện ý thức bảo vệ môi trường của tổ chức đoàn ở các đơn vị cơ sở.

Để thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, tổ chức đoàn ở đơn vị cơ sở cần căn cứ vào nghị quyết, chỉ thị, kế hoạch, chương trình của trên, tình hình đặc điểm và thực tế để xác định chương trình hành động, xây dựng phong trào và đề ra chỉ tiêu, nội dung, biện pháp tổ chức, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ bảo vệ môi trường cho phù hợp; đồng thời, làm tốt công tác tuyên truyền, theo dõi chỉ đạo các chi đoàn, phân đoàn đảm bảo đáp ứng yêu cầu trước mắt và lâu dài, chuẩn bị đầy đủ, chu đáo cơ sở vật chất.

Tổ chức đoàn ở các đơn vị cơ sở cần chủ động phối hợp với tổ chức đoàn địa phương trong các hoạt động nâng cao ý thức bảo vệ môi trường sinh thái cho thanh niên đơn vị mình. Đánh giá thực chất ưu điểm và tồn tại trong quá trình nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, tìm ra nguyên nhân và nhanh chóng có biện pháp khắc phục cụ thể nhằm không ngừng nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của thanh niên ở các đơn vị cơ sở. Tổ chức tốt các hoạt động giáo dục bồi dưỡng, rèn luyện để đoàn viên, thanh niên hiểu và quán triệt sâu sắc nhiệm vụ bảo vệ môi trường trong tình hình mới. Phải nắm vững và sử dụng tổng hợp các hình thức, biện pháp xây nâng cao ý thức tự giác của đoàn viên, thanh niên, trong đó, phải lấy giáo dục, thuyết phục là chính, để thanh niên từng bước hình thành tri thức, hiểu biết, có thái độ đúng đắn đối với tự nhiên, môi trường sống. Cùng với đó, phải biết kết hợp các hình thức, biện pháp khác như: tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật; tổ chức tọa đàm, trao đổi kinh nghiệm; nêu gương người tốt, việc tốt, lên án đối với hành vi của các tổ chức, cá nhân thiếu trách.

Bốn là, phát huy tính tích cực, tự giác của thanh niên ở đơn vị cơ sở quân đội trong việc tự nâng cao ý thức bảo vệ môi trường

Kết quả của quá trình nâng cao ý thức bảo vệ môi trường sinh thái của đoàn viên, thanh niên ở đơn vị cơ sở phải được hình thành từ sự tác động của hệ thống các biện pháp các chủ thể quản lý, giáo dục kết hợp với vai trò tích cực, chủ động của chính bản thân thanh niên. Trong đó, đoàn viên, thanh niên phải là điểm khởi đầu và cũng là điểm đích trong quá trình nâng cao.

Trước tiên, mỗi thanh niên ở đơn vị cơ sở phải xây dựng được cho mình động cơ đúng đắn để đạt được nhận thức coi nhiệm vụ bảo vệ môi trường là bổn phận và trách nhiệm của bản thân đối với việc xây dựng môi trường sống của đơn vị; nêu cao tinh thần ham học hỏi, chủ động, tích cực lĩnh hội tri thức về môi trường, hoạt động bảo vệ môi trường nhằm đáp ứng tốt yêu cầu, nhiệm vụ. Bên cạnh đó, cần tập trung nâng cao tri thức môi trường, nắm chắc các quy định Nhà nước, Quân đội và quy định của đơn vị làm cơ sở cho những thói quen hành vi bảo vệ môi trường. Thanh niên cần thấy được trách nhiệm của bản thân, tích cực tự rèn luyện thói quen sống và hành động luôn có ý thức bảo vệ môi trường từ hành động nhỏ nhất để góp phần bảo vệ môi trường ở đơn vị nói riêng, địa bàn huấn luyện, đóng quân nói chung. Mọi thanh niên cần có ý thức tự giác, tích cực và chủ động hơn trong bảo vệ môi trường khi tham gia các hoạt động huấn luyện, công tác. Chủ động, tự giác nâng cao hiểu biết, xây dựng các chuẩn mực, hình thành ý thức, lối nghĩ, cách làm, hành vi ứng xử thân thiện với thiên nhiên, môi trường sinh thái. Đồng thời, mỗi thanh niên ở đơn vị cơ sở cần kiên quyết đấu tranh với những tư tưởng, quan điểm và hành động, việc làm sai trái phương hại đến môi trường; khắc phục triệt để thái độ đơn giản, thiếu trách nhiệm, tránh những sai lầm trong nhận thức và hành động hoặc “vô cảm” với môi trường.

Để nâng cao ý thức bảo vệ môi trường sinh thái của thanh niên ở đơn vị cơ sở quân đội, các chủ thể cần quán triệt, thực hiện tốt những yêu cầu, kết hợp và vận dụng linh hoạt, sáng tạo, hiệu quả những nội dung, giải pháp hữu hiệu, phù hợp với đặc điểm và nhiệm vụ của từng đơn vị. Đồng thời, mỗi thanh niên ở đơn vị cơ sở cần tiếp tục tự tu dưỡng, tự phấn đấu, tự giác hơn nữa, xứng đáng là lực lượng nòng cốt, tiên phong trong hoạt động bảo vệ môi trường, góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới.

________________

Tài liệu tham khảo

1. Ban Chấp hành Trung ương, Nghị quyết 24 NQ - TW ngày 3-6-2013 về Chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường.

2. Bộ Quốc phòng, Quân đội thực hiện tốt công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, Cổng Thông tin điện tử, 22-6-2016.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 2, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021.

5. Nguyễn Quốc Duy, Nguyễn Bá San, Giải pháp cơ bản phát huy vai trò của thanh niên quân đội tham gia bảo vệ tài nguyên rừng trên địa bàn Tây Nguyên hiện nay, Tạp chí online Bảo vệ rừng và môi trường, 11-2-2020.

6. Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu Đoàn TNCS Hồ Chí Minh lần thứ IX (2017-2022), Hà Nội, 2017.

Ths HOÀNG QUÝ TỚI

Nguồn: Tạp chí VHNT số 524, tháng 2-2023